Babia Wieś

---

Położenie

Jednostka urbanistyczna Babia Wieś jest zlokalizowana w centrum Bydgoszczy i wchodzi w skład osiedli tzw. Dolnego Tarasu. Na południu sąsiaduje z osiedlem Wzgórze Wolności, natomiast północ i zachód graniczą ze Śródmieściem. Od północnego wschodu osiedle ma kontakt ze Skrzetuskiem, a wschód ogranicza Kapuściski.

Fizycznogeograficznie, osiedle umiejscowione jest w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, który dzieli się na mezoregion Kotlina Toruńska oraz mikroregion Miejska Dolina Brdy, leżący na wysokości około 30–40 metrów n.p.m. Południowe granice Babiej Wsi to Zbocze Bydgoskie, osiągające względną wysokość wynoszącą 27 metrów, uformowane przez system jarów i wcięć erozyjnych.

Naturalne granice osiedla tworzą także jary na zachodzie i wschodzie, gdzie przebiegają ważne arterie komunikacyjne, takie jak ulica Kujawska oraz al. Jana Pawła II. Na północy graniczy z rzeką Brdą, co dodaje atrakcyjności tej jednostce urbanistycznej.

W przeszłości osiedle składało się z czterech głównych obszarów. Na wschód od Trasy Uniwersyteckiej znajdują się jednostki, które przyłączono do Bydgoszczy przed rokiem 1800. W skład tych jednostek wchodzi Babia Wieś, stanowiąca wąski pas ziemi wzdłuż brzegu Brdy, który został odnotowany w średniowiecznych dokumentach, oraz Przedmieście Toruńskie. Na zachód od Trasy Uniwersyteckiej leżą Żupy, które o powierzchni 20 ha zostały włączone do miasta w 1851 roku, a także fragment gminy Bartodzieje Małe, która została wcielona do Bydgoszczy 1 kwietnia 1920 roku.

Charakterystyka

Osiedle Babia Wieś ma wyraźnie określone granice. W zachodniej części znajduje się ul. Bernardyńska, wschodnią granicą tego miejsca jest aleja kard. Stefana Wyszyńskiego, natomiast od południa otacza je Zbocze Bydgoskie, a od północy – rzeka Brda. Wzdłuż wschodniej granicy, która spływa do Brdy, bije w serce tego terenu ciek wodny zwany strugą Niziny. Znaczna część Babiej Wsi to tereny zielone, w tym planty nad Brdą oraz park Centralny. Na jej obszarze spotkać można liczne kluby kajakowe oraz wioślarskie, a także halę sportowo-widowiskową „Łuczniczka”, która została zbudowana z myślą o siatkarskich mistrzostwach świata w 2014 roku.

Zabudowa mieszkańców koncentruje się wzdłuż ul. Toruńskiej, a większość obiektów pochodzi z okresu zaboru pruskiego oraz dwudziestolecia międzywojennego. W zachodnim krańcu Babiej Wsi, tuż przy granicy ze Starym Miastem, można znaleźć historyczny zespół klasztorny bernardynów bydgoskich (1480-1829), w którego skład wchodzi późnogotycki kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju, od 1866 roku będący kościołem garnizonowym.

Osiedle przekracza istotna ulica Toruńska, przez którą przebiega droga krajowa nr 80. Z kolei wschodnia część osiedla styka się z drogą krajową nr 5, przebiegającą przez aleję kard. Stefana Wyszyńskiego. W roku 2013 oddano do użytku Trasę Uniwersytecką oraz wantowy most nad Brdą, który wraz z estakadami mierzy około 700 m i stanowi istotny element połączenia północnych oraz południowych dzielnic miasta.

W skład infrastruktury osiedla wchodzą między innymi:

• Kościół pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy (1557),
• Dawny Klasztor Bernardynów Bydgoskich (1480-1829), wykorzystujący budynki m.in. przez parafię garnizonową oraz Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich,
• Wydział Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, ulokowany w zabytkowym budynku Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego (1872) przy ul. Bernardyńskiej,
• Adria (1867-1939 Établissement, Strzelnica Bydgoskiego Bractwa Kurkowego, po 1955 Wojewódzki Ośrodek Kultury oraz kino),
• Komisariat Policji Bydgoszcz-Szwederowo,
• Zespół Szkół Drzewnych im. Stanisława Staszica,
• Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (wybrane wydziały),
• Arkada Park – osiedle loftów,
• Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy, z głównym kampusem oddanym do użytku w latach 2008-2012,
• Hala widowiskowo-sportowa „Łuczniczka” (2002),
• Hala sportowa „Artego Arena” (2014),
• Bydg**oskie Sztuczne Lodowisko „Torbyd” (2018),
• Park Centralny w Bydgoszczy (1974),
• Najważniejsze mosty: Bernardyński (1872), Uniwersytecki (2013), Esperanto (1979), Pomorski (1970),
• Wielka sieć przystani wioślarskich i kajakarskich,
• River Towers – nowoczesny 20-kondygnacyjny budynek mieszkalny, wybudowany w latach 2016-2019, wzbudzający duże zainteresowanie mieszkańców,
• Plany rozwoju Bydgoszczy do 2014 roku, koncentrujące się na Babiej Wsi, w tym budowa linii tramwajowej w ul. Kujawskiej, rewitalizacja parku na Wzgórzu Wolności oraz modernizacja obiektów UTP.

Nazwa

Pochodzenie nazwy osiedla nawiązuje do niegdyś istniejącej w tym rejonie osady przygrodowej bydgoskiego zamku. W 1935 roku redaktor Wincenty Sławiński opublikował dzieło pt. „Babia Wieś, z legend podmiejskich starej Bydgoszczy”, w którym zamieścił legendę mówiącą o „Isten babia wieś”. Opowieść ta dotyczyła kobiet, żon i młodych kochanek, które nocami odwiedzali skoszarowani w zamku rycerze. W oczach bydgoskich elit, osiedle to zyskało opinię „Babią Wsią” – oazą złych obyczajów. Z biegiem lat zła sława ustąpiła, a sama nazwa przetrwała przez wieki, zachowując swoje znaczenie do dziś.

Ludność

Statystyki dotyczące liczby mieszkańców Babiej Wsi przedstawiają interesujący trend. W 1990 roku osiedle zamieszkiwało 2,1 tys. osób, a po dwunastu latach ta sama liczba była zbliżona. W kolejnych latach liczba ludności zaczęła maleć: według danych z 2007 roku wynosiła 1,84 tys. osób, natomiast w 2012 roku spadła do 1,67 tys.

Rekreacja

Babia Wieś, umiejscowiona w wąskim pasie pomiędzy Zboczem Bydgoskim a Brdą, obfituje w tereny zielone. W sumie stanowią one aż jedną czwartą całkowitej powierzchni osiedla. Znajduje się tutaj 14,3 ha terenów zieleni urządzonej oraz 6,5 ha zieleni nieurządzonej, co sprawia, że wskaźnik zieleni przypadającej na mieszkańca jest najwyższy w całym mieście. Malownicza aleja spacerowa wzdłuż Brdy stanowi część nadrzecznego bulwaru. Wschodnia część jednostki urbanistycznej to park Centralny, a na jego terenach można spotkać łąki, stawy oraz fragmenty lasów łęgowych, w tym olsy i łęg jesionowy. Tu znajdują się także obiekty sportowe i rekreacyjne, takie jak hala widowiskowo-sportowa Łuczniczka I i Łuczniczka II. Dodatkowo, osiedle oferuje korty tenisowe, boisko do siatkówki plażowej, plenerową siłownię oraz kręgielnię. Wzdłuż Brdy umieszczone są cztery przystanie wioślarsko-kajakarskie, z dwoma szczególnie cennymi obiektami historycznymi oraz z dwoma przystankami Tramwaju Wodnego: „Łuczniczka” oraz „Tesco”. Już od czasów międzywojennych, Babia Wieś zdobryła miano „dzielnicy wioślarzy”, co świadczy o jej żywotności w zakresie sportów wodnych.

Szlaki turystyczne

Między Babia Wieś a innymi rejonami prowadzą liczne szlaki turystyczne. Przebiega tutaj zielony szlak turystyczny „Relaks”, który rozpoczyna się przy moście Esperanto, prowadząc do Cmentarza Bohaterów Bydgoszczy, a stamtąd przez Puszczę Bydgoską aż do jeziora Jezuickiego. Z kolei wzdłuż ulicy Toruńskiej przebiega rowerowy szlak turystyczny Doliny Dolnej Wisły, zaczynający się na Starym Mieście w Bydgoszczy.

Ochrona przyrody

Na terytorium Babiej Wsi utworzono kilka pomników przyrody, zlokalizowanych głównie przy ul. Bernardyńskiej. Można tu spotkać kasztanowca białego, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy oraz winobluszcz trójklapowy, który rośnie przy budynku mieszkalnym oznaczonym jako Bernardyńska 6.

Historia

„Zasiedlenie obszarów leżących na wschód od Starego Miasta w Bydgoszczy sięga czasów istnienia grodziska bydgoskiego, które pełniło funkcje warowni oraz ośrodka administracyjnego w czasach pierwszych Piastów. W rejonie tym, obok grodziska Bidgoscza, zaczęła powstawać osada, której rozwój sprzyjały korzystne warunki naturalne takie jak bliskość rzeki, będącej doskonałym miejscem do połowu ryb oraz żyzne gleby, wykorzystywane do upraw rolnych.

W XIII wieku w obrębie osady wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Idziego, najprawdopodobniej zależny od parafii w Wyszogrodzie. Ta świątynia była istotna dla pracowników grodowych, rycerzy oraz mieszkańców okolicznych terenów. W źródłach staropolskich kościół ten zaznaczał obecność Bydgoszczy jako „macierzy kościołów bydgoskich”. Wraz z budową zamku bydgoskiego w połowie XIV wieku, Babia Wieś stała się siedzibą nie tylko pracowników grodziskowych, ale również rodzin osiedlających się w rejonie fortecy.

W roku 1661 Babia Wieś była już wymieniana w dokumentach jako przedmieście Bydgoszczy, jak również utożsamiana z Przedmieściem Kujawskim (Toruńskim). W 1480 roku w rejonie wschodnim od zamku, nieopodal kościoła św. Idziego, rozpoczęła działalność Klasztor Bernardynów. Niestety w 1545 roku kompleks klasztorny spłonął, co doprowadziło do budowy późnogotyckiego kościoła konwentualnego w latach 1552–1557, który przetrwał do dzisiaj. W kolejnych latach, dokładniej w 1590–1601, wzniesiono murowane budynki klasztorne oraz Domek Loretański w 1682 roku.

Znani z regionu Bernardyni ustanowili w mieście jedną z największych bibliotek, liczącą 1919 tomów – część z nich zachowała się do dnia dzisiejszego. Zainicjowali także szkołę, w której nauczano retoryki oraz powołali do życia Bernardyńskie Studium Filozoficzne (1529-1774), obserwatorium astronomiczne (1677) oraz browar nad rzeką. Na wschód od klasztoru stworzono ogród, którego celem było zabezpieczenie terenu przed wylewami rzeki, otaczając go groblą oraz wykopując rowy odwadniające. Pewna część tych gruntów, niezgodnie z prawem, została przywłaszczona przez żupnika bydgoskiego, co skutkowało procesem sądowym, który odbył się między 1601 a 1604 rokiem. Po wygraniu sprawy przez Bernardynów, ogrodzili swoją posiadłość murem.

W 1529 roku przy głównej drodze wyjazdowej z miasta w kierunku wschodnim, powstał kościół szpitalny św. Stanisława, który konsekrowano w 1533 roku. Od 1522 roku teren Babiej Wsi zyskał na znaczeniu dzięki żupie solnej, gdzie składowano oraz sprzedawano sól małopolską i ruską, a od 1557 roku również sól zamorską sprowadzaną z Gdańska. W drugiej połowie XVI wieku funkcjonowała tu prywatna warzelnia soli, przetwarzająca surowiec przybywający z rumowisk solnych wydobywanych w Wieliczki. Godność żupnika bydgoskiego, odpowiedzialnego za dostarczanie soli z żup ruskich, przysługiwała przedstawicielom średniej szlachty. Aż do końca XVII wieku bydgoszczanie cieszyli się monopolem na handel solą na obszarze całej Wielkopolski. Żupa istniała jednak do początku XVIII wieku, gdy zniszczyła ją wojna północna.

W 1744 roku zanotowano, że w Babiej Wsi, obok żupy solnej, mieściła się karczma dworska oraz dwa budynki mieszkalne. Po przejęciu Bydgoszczy przez Królestwo Prus na skutek I rozbioru Polski w 1772 roku, na Żupach urządzono cegielnię, którą założył budowniczy Kanału Bydgoskiego, Ernst Conrad Peterson. Po opuszczeniu cegielni pozostały stawy poeksploatacyjne, które były widoczne w krajobrazie aż do końca XX wieku, gdy zniknęły podczas budowy hali Łuczniczka. W 1783 roku Przedmieście Toruńskie, jako część Bydgoszczy, liczyło 942 mieszkańców, w 1851 roku włączono do miasta tereny dawnych żup solnych, tzw. Schuppenkrug.

W XIX wieku rozwój zabudowy koncentrował się przy ulicy Toruńskiej, gdzie wzniesiono wielokondygnacyjne budynki mieszkalne. W głębi, zbudowano drobne, podmiejskie zabudowania mieszkalne i gospodarcze. W latach 1866-1867 zrealizowano projekt Domu Strzeleckiego Bydgoskiego Bractwa Kurkowego, autorstwa berlińskiego architekta Eduarda Titza. W wyniku pożaru budowli w 1900 roku, gmach został odbudowany do 1903 roku, a następnie przekazany miastu. Było to jedno z najpiękniejszych obiektów typu Établissement w Bydgoszczy, które nadal służy celom kulturalnym. Na terenie dawnych składów solnych w latach 1888-1889 wybudowano zespół budynków pralni garnizonowej (po 2006 roku przekształconej na lokale mieszkalne). W 1872 roku przy dawnej klasztornej siedzibie udostępniono ulicę Bernardyńską, prowadzącą do mostu nad Brdą. Wzdłuż tej ulicy powstało Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie, a na skwerze przed budynkiem ustawiono w 1880 roku Pruski Pomnik Poległych, którego miejsce zajęty w 1925 roku przez Pomnik Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego. Niestety, w 1879 roku kościół św. Idziego został całkowicie zniszczony.

Pierwsze tramwaje na terenie Babiej Wsi uruchomiono w 1898 roku, kiedy to przedłużono linię „zieloną” z Zbożowego Rynku wzdłuż ul. Toruńskiej do Strzelnicy (ul. Żupy). W roku 1914 przystąpiono do rozbudowy linii tramwajowej, kierując ją do Małych Bartodziejów w stronę ul. Bełzkiej (rondo Toruńskie), jednak prace wstrzymano z powodu wybuchu I wojny światowej.

W styczniu 1920 roku, po przejęciu Bydgoszczy przez nowo odrodzone państwo polskie, miasto włączyło kolejne gminy podmiejskie, m.in. Bartodzieje Małe. Tak cała jednostka urbanistyczna Babia Wieś znalazła się w granicach Bydgoszczy. W latach 1925-1927 zrealizowano osiedle mieszkaniowe przy ul. Toruńskiej-Babia Wieś (numery 5-23), którego inwestorem było miasto, a w 2020 roku rozpoczęto jego remont. Od 1910 roku wzdłuż prawego brzegu Brdy pojawiły się przystanie bydgoskich klubów wioślarskich. W latach 20. XX wieku stworzono m.in. przystanie Bydgoskiego Towarzystwa Wioślarskiego, Bydgoskiego Klubu Wioślarek, jak również Kolejowego Klubu Wioślarskiego. Dodatkowo, w latach 30. powstały przystanie kajakarskie, m.in. dla Miejskiego Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Kopernika oraz Okręgowej Sekcji Wodnej Pocztowego Przysposobienia Wojskowego. Większość z tych obiektów przetrwała do dnia dzisiejszego, a niektóre z nich zostały wpisane na listę zabytków województwa kujawsko-pomorskiego. Obszar położony pomiędzy ul. Toruńską a Brdą nazywany jest „dzielnicą wioślarzy”.

Po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1952-1953, oddano do użytku nową linię tramwajową „Brda”, łączącą Stare Miasto z Kapuściskami i Łęgnowem. Na Babiej Wsi powstała pętla tramwajowa, a tory zostały umiejscowione wzdłuż ulicy Babia Wieś oraz Toruńskiej. Natomiast w 1970 roku na wschodnich rubieżach jednostki oddano do użytku trasę północ-południe (al. kard. Stefana Wyszyńskiego) z rondem Toruńskim, którą w latach 80. poprowadzono dalej na południe, w kierunku jaru Niziny. W latach 70. XX wieku urządzono park Centralny, a w 2002 roku oddano do użytku halę Łuczniczka.

Ulice na Babiej Wsi

W Babiej Wsi można znaleźć wiele interesujących ulic, które mają swoje unikalne historie i znaczenie. Oto niektóre z nich:

• most Uniwersytecki (znajdujący się w obrębie Trasy Uniwersyteckiej),
• Ogińskiego (fragment ulicy, który zyskał na popularności po oddaniu do użytku nowego mostu Trasy U),
• Babia Wieś,
• Bernardyńska,
• most Bernardyński,
• rondo Bernardyńskie,
• Ustronie,
• Żupy.

Warto także zwrócić uwagę na ulice, które swą nazwę zawdzięczają określonym geograficznym elementom:

• most Pomorski,
• rondo Toruńskie,
• Toruńska.

Nie zapominajmy również o ulicach upamiętniających ważne osoby, takich jak:

• aleja Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Komunikacja

W Babiej Wsi znajduje się pętla tramwajowa, która nosi tę samą nazwę. Usytuowana jest ona w centralnej części trasy, przebiegającej od Ronda Jagiellonów, przez Rondo Bernardyńskie, aż do Ronda Toruńskiego. Stanowi ona alternatywę dla torowiska zlokalizowanego przy ulicy Jagiellońskiej. Pętla znajduje się blisko brzegu rzeki Brdy, w pobliskiej odległości od Mostu Uniwersyteckiego, na zachodniej stronie tegoż mostu.

Obiekt ten dysponuje możliwością zawracania w obu kierunkach i oferuje dwa dodatkowe tory. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma opcji przejazdu przez trasę bez zatrzymywania się na wspomnianej pętli. Wykorzystywana jest ona głównie do zawracania w sytuacjach awaryjnych, jak również podczas tymczasowych zmian rozkładu, które mogą wyniknąć z remontów, a także dla linii specjalnych.

Warto zauważyć, że przez obszar osiedla nie przebiegają linie autobusowe dzienne, z wyjątkiem linii 57, która nie zatrzymuje się na terenie dzielnicy, gdyż jej trasa wiedzie Trasą Uniwersytecką. Od stycznia 2016 roku, wzdłuż ulicy Toruńskiej działa linia nocna 36N, co stanowi dodatkową opcję transportu w tym rejonie.

Dodatkowo, na Babiej Wsi, w pobliżu hali Łuczniczka, jest zlokalizowany nowoczesny przystanek Bydgoskiego Tramwaju Wodnego, co podnosi komfort podróży po tym obszarze.

---

Oceń: Babia Wieś

---