Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy

---

Historia

Początek istnienia biblioteki bernardynów w Bydgoszczy datuje się na rok 1488, a więc powstała wkrótce po tym, jak w 1480 roku dokonano fundacji konwentu Braci Mniejszych św. Franciszka Obserwantów, znanych powszechnie jako Bernardyni, przez biskupa kujawskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W 1545 roku, pomimo pożaru, biblioteka ostatecznie ostała się, co świadczy o jej znaczeniu i wartości.

W 1591 roku, pod kierownictwem gwardiana Wojciecha Języka z Sambora, biblioteka zyskała nowe, murowane pomieszczenie, co przyczyniło się do jej dalszego rozwoju. Do końca XVI wieku zebrano przynajmniej 400 tomów, które były udostępniane głównie kaznodziejom i innym zakonnym użytkownikom.

Księgozbiór był różnorodny, a jego zbiory podzielono na kilka kluczowych działów, takich jak:

• dział teologiczny, obejmujący dzieła zarówno katolickich autorów, jak i reformatorów oraz kontrreformatorów,
• dział filozoficzny, gdzie można znaleźć prace myślicieli starożytnych, scholastyków oraz filozofów renesansu, takich jak Jan ze Stobnicy czy Michał Wrocławczyk,
• dział historyczny, w którym przeważają dzieła klasyków rzymskich.

Oprócz tego, biblioteka posiadała książki dotyczące różnych dziedzin, takich jak prawo, geografia, matematyka, astronomia oraz górnictwo i hutnictwo. Wartością szczególną tego zbioru są inkunabuły, ozdobione kolorowymi inicjałami autorstwa miejscowego bernardyna brata Aleksego, znanego ze zdobienia antyfonarzy. Większość tych cennych tomów pochodziła z darów oraz zakupów dokonanych przez zakonników przywożonych z zagranicznych wojaży, w tym takich osobistości jak Dionizy Szyjka, Jan z Kościana oraz Melchior Dębiński.

Biblioteka była również wzbogacana przez dzień 1574, kiedy to starosta bydgoski Jan Kościelecki przekazał regularne fundusze na jej utrzymanie. Kolejne wartościowe dary napłynęły w 1631 roku, dzięki umierającemu kapelanowi kościoła i szpitala św. Krzyża, Janowi Synodoniuszowi. Ofiarował on znaczny księgozbiór, a także zmarły syn fundatora klasztoru Klarysek przyczynił się do wzbogacenia zbioru o bibliotekę prawniczą weneckich i francuskich inkunabułów.

Warto także wspomnieć o fundatorach, takich jak starosta kcyński Piotr Czarnkowski, solecki starosta niegrodowy Antoni Grasiński, burmistrz Bydgoszczy Wojciech Łochowski oraz mieszczka Elżbieta Szychowa. Biblioteka stwarzała doskonałe warunki dla rozwoju myśli intelektualnej w klasztorze, co sprzyjało ambitnym dążeniom akademickim. Jednym z profesorów tego studium był bernardyn Bartłomiej z Bydgoszczy, który prowadził istotne badania naukowe w swoim klasztorze.

W klasztorze powstały również zbiory wiadomości historycznych dotyczących nie tylko zakonu, ale i samego miasta Bydgoszczy. Jednym z głównych autorów kronik był Jan z Kościana, który rozpoczął pracę nad nimi na początku XVII wieku. Biblioteka przetrwała wiele burzliwych wydarzeń, w tym potop szwedzki oraz wojnę północną, zachowując cenną kolekcję, która w 1810 roku liczyła 2400 tomów, a w 1817 roku zmalała do 1989 tomów.

Po kasacie klasztoru Bernardynów w 1829 roku, biblioteka przeniesiona została do domku loretańskiego, a późnej do schowka za ołtarzem kościoła pobernardyńskiego. Zbiory te, po pewnym czasie, które trwały w zapomnieniu, zostały oddane parafii farnej i w ten sposób przez długi czas miały znacznie ograniczoną widoczność. Część zbiorów wywiozło Gimnazjum Królewskie w Bydgoszczy, a inne inkunabuły trafiły do Biblioteki Seminarium Duchownego w Poznaniu.

Zbiór został zauważony ponownie, kiedy to ksiądz Kamil Kantak opublikował „Kroniki Bernardynów Bydgoskich.” W 1907 roku, na prośbę dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Georga Minde-Poueta, zasoby te zostały oddane w depozyt bibliotekarze, gdzie poddano je inwentaryzacji. Przed odejściem Niemców w 1920 roku, obawy przed ich wywózką skłoniły władze kościelne do ich odbioru, co pozwoliło na ich umieszczenie w kościele św. Trójcy. Ostatecznie zbiory te znalazły swoje miejsce w polskiej Bibliotece Miejskiej i są przechowywane w odpowiednich warunkach, eksponowane z należytą starannością przez ówczesnego dyrektora, dr. Witolda Bełzę i wsparcie lokalnej społeczności.

XXI wiek

W Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy znajduje się aktualnie 1557 dzieł w 1382 woluminach zgromadzonych przez bernardynów. Cały zachowany zbiór obejmuje dzieła z lat XV–XVIII, a ich podział chronologiczny jest następujący:

• 98 dzieł powstałych w XV wieku,
• 758 dzieł z XVI wieku,
• 583 dzieła z XVII wieku,
• 118 dzieł z XVIII wieku.

Zebrano także 25 wydań Biblii, w tym dziewięć z XV wieku, księgi liturgiczne, zbiory kazań i żywotów świętych, jak również kilka wydań Złotej Legendy, jednego z najpopularniejszych dzieł średniowiecza. Dodatkowo, w zbiorach znajdują się dzieła reformacyjne Marcina Lutra oraz ich kontrreformacyjne odpowiedniki, w tym prace Walentego Wróbla, Stanisława Hozjusza i Stanisława Sokołowskiego.

W obszarze filozofii zachowały się również dzieła takie jak prace Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, Lombarda, Dunsa Szkota czy Diogenesa Laertiosa, jak również kodeksy prawa cywilnego i kanonicznego. Zgromadzone materiały pochodzą z drukarń zarówno polskich, jak i zachodnioeuropejskich, jak np. oficyny Krzysztofa Plantina z Antwerpii czy Aldusa Manitiusa z Wenecji.

XVI wiek był czasem największego rozwoju biblioteki, w którym pierwsze pokolenia bernardynów polskich wykazywały wysoki poziom wiedzy. Na początku XVII wieku wciąż przybywały nowe druki, co jednak nieco obniżyło wartości estetyczne i merytoryczne zbiorów. Wśród nich znajduje się także 98 inkunabułów, w tym niezwykle cenne i unikatowe pozycje takie jak:

• Homiliae św. Jana Chryzostoma z 1466,
• Reguła dla wszystkich zakonników Savonaroli z Florencji z 1489,
• Zwierciadło filozofii z 1513 (drukarnia Floriana Unglera w Krakowie),
• Fizyka Arystotelesa z 1519 (drukarnia Jana Hallera w Krakowie).

Zwiedzanie

Biblioteka Bernardynów, założona w 1936 roku, znajduje się w specjalnie przystosowanym pomieszczeniu w obrębie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy. To unikatowe miejsce włącza się w Dział Zbiorów Specjalnych tej biblioteki.

Wnętrza biblioteki zostały zaprojektowane z dbałością o detale, przypominają średniowieczną czytelnię klasztorną, co tworzy niezwykłą atmosferę do obcowania z literaturą. Oferowane są zorganizowane wizyty, które można zrealizować po wcześniejszym ustaleniu terminu. Dodatkowo, zwiedzanie tego wyjątkowego miejsca ma miejsce także w ramach różnych wydarzeń, w tym corocznej Nocy Muzeów.

---

Oceń: Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy

---