Czyżkówko

---

Położenie

Jednostka urbanistyczna Czyżkówko znajduje się w północno-zachodniej części Bydgoszczy, między takimi dzielnicami jak Flisy na zachodzie, Okole na południu oraz Jachcice i Piaski na wschodzie. Granicą wschodnią osiedla jest Brda, zaś południową: Kanał Bydgoski oraz ulica Grunwaldzka. Z kolei granicą zachodnią jest obszar miasta, który łączy się z kompleksem tzw. Lasu Bydgoskiego.

Historycznie, obecna jednostka urbanistyczna Czyżkówko obejmuje gminę Czyżkówko, która została włączona do miasta Bydgoszczy w 1920 roku (z drobnym wyjątkiem południowo-zachodniego fragmentu, który obecnie należy do Flisów). Dodatkowo, niewielkie obszary leśne włączono do Bydgoszczy w latach 1954 i 1961.

W kontekście fizyczno-geograficznym, osiedle to leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, a w jego węższym zasięgu w mezoregionie Kotlina Toruńska. Wchodzi również w skład mikroregionów: Terasa Bydgoska i Miasto Bydgoszcz. W centralnej oraz południowej części osiedla, pod warstwą piasków, zalegają iły trzeciorzędowe, które znajdują się na stosunkowo niewielkiej głębokości sięgającej do 4 metrów. Te iły zostały odsłonięte w wyniku procesów erozyjnych, związanych z działalnością wód płynących, które zmyły znajdujące się na powierzchni osady czwartorzędowe.

Charakterystyka

Osiedle Czyżkówko, znajdujące się w zachodniej oraz północno-zachodniej części Bydgoszczy, charakteryzuje się niską zabudową, zarówno jedno-, jak i kilkurodzinną. Warto zauważyć, że część budynków pochodzi z czasów międzywojennych oraz jeszcze wcześniejszych. W północnym, wschodnim i południowym rejonie osiedla zlokalizowane są obszary z zabudową przemysłową i komunalną, gdzie mieszczą się m.in. Wodociągi Miejskie, biurowiec, a także drukarnia Express Media.

W okolicy Brdy znajdują się tereny ze zboczami teras rzecznych, które jednak nie są tak strome ani wyraźne jak te w pobliskich Jachcicach. Większość osiedla usytuowana jest na wysokości pomiędzy 41 a 48 m n.p.m. Rzeka Brda, która oddziela Czyżkówko od Jachcic, posiada naturalny charakter z bardzo czystą wodą (klasa II). Wzdłuż brzegów znajdują się „dzikie” plaże oraz ogrody działkowe zwane „Radość”.

Czyżkówko jest dobrze skomunikowane, przez osiedle biegną drogi krajowe nr 25 (ul. Nad Torem oraz Koronowska) w kierunku Koszalina oraz nr 80 (ul. Grunwaldzka) prowadząca do Szczecina. Połączenie z centrum Bydgoszczy zapewniają również trasa W-Z (ul. Ludwikowo) oraz ul. Grunwaldzka.

W tym obszarze znajduje się kluczowe ujęcie oraz stacja uzdatniania wody z Brdy, która służy mieszkańcom Bydgoszczy, jak również cmentarz parafialny św. Antoniego. W ramach „Planu Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014” zaplanowano szereg przedsięwzięć dotyczących Czyżkówka, takich jak budowa ul. Deszczowej, rozwój trasy W-Z, przebudowa ul. Grunwaldzkiej oraz rozbudowa zespołu szkół nr 16.

Nazwa

W 1935 roku redaktor Wincenty Sławiński opublikował pracę zatytułowaną „Babia Wieś, z legend podmiejskich starej Bydgoszczy”, w której umieścił legendę o Czyżkówku. Legendy głoszą, że w przeszłości, na drodze z Bydgoszczy do Koronowa, znajdowało się kilka chałup, w tym jedna, należąca do kowala, była najokazalsza. Młody rycerz, zatrzymując się tutaj w celu okutania swojego konia, zakochał się w dziewczynie, która bawiła się z czyżykiem w klatce. Postanowił napisać do niej list, ale adresując go jako „Czyżkówko” nie znał ani imienia, ani właściwego adresu. Mimo problemów jego list dotarł, co doprowadziło do nazwania miejscowości Czyżkówkiem. Mówiono wtedy: „Jeśli waszmość boli główka, jedź na łowy do Czyżkówka”.

Ludność

W 1970 roku Czyżkówko zamieszkiwało 7,4 tys. osób, a po dwudziestu latach liczba ta spadła do 7,1 tys. mieszkańców. Do roku 2002 liczba ta zmniejszyła się do 6,5 tys., lecz od tego czasu zaczęła rosnąć, osiągając 7,5 tys. w 2007 roku, 7,7 tys. w 2010 roku oraz 8,0 tys. w 2012 roku.

Rekreacja

Na terenie osiedla znajduje się około 5 ha zagospodarowanej zieleni oraz 51 ha terenów zieleni nieurządzonej. Możliwości rekreacyjne zapewniają lasy, które otaczają osiedle od strony północnej oraz zachodniej, a także tereny nadbrzeżne rzeki Brdy.

Według danych z 2011 roku w Czyżkówku działały takie obiekty sportowe i rekreacyjne jak:

• zespół typu Orlik 2012 – ul. Koronowska 74,
• hala sportowa – ul. Koronowska 74,
• plac zabaw – ul. Siedlecka,
• orlik – ul. Krajeńska.

Osiedle dysponuje również drogą rowerową, która przebiega wzdłuż ul. Nad Torem, Koronowskiej oraz Pileckiego. W połowie 2013 roku wydłużono tę trasę rowerową do Opławca, a w kolejnych latach do Koronowa. Plany urbanistyczne Bydgoszczy zakładają rozwój terenów zieleni, w tym utworzenie parku dzielnicowego w rejonie ulicy Siedleckiej, a także parku leśnego w obszarze zbiegu ulic Chmurnej i Siedleckiej. Warto podkreślić, że nabrzeże Brdy ma ogromny potencjał rekreacyjny i ma być przekształcone w bulwar nadrzeczny.

Ochrona przyrody

Czyżkówko może pochwalić się obecnością kilku pomników przyrody. Wśród nich znajdują się dęby szypułkowe przy ul. Siedleckiej, które mają obwód w pierśnicy wynoszący 380 cm, dęby przy ul. św. Antoniego z obwodem ponad 300 cm, a także wiąz szypułkowy przy ul. Grunwaldzkiej przy strudze Flis, którego obwód przekracza 330 cm. Północna część obszaru znajduje się w strefie ochrony wód Brdy, co jest niezwykle ważne, gdyż rzeka ta stanowi źródło wody pitnej dla mieszkańców Bydgoszczy.

Historia

Pierwsza wzmianka o Czyżkówku pochodzi z roku 1489, kiedy to wieś była częścią starostwa bydgoskiego. Początkowo zapisana jako Suskowa, nazwa ta z czasem przechodziła różne transformacje, dokumentując ewolucję obszaru. Oprócz Suszkowa, zaczął funkcjonować także wariant nazw Szyszkówka, Czyszkówko (krótko po 1918) oraz inne, aż do obecnej formy. W wiekach XVII i XVIII wieś doczekała się nazw takich jak Szuszkwko czy Cziskowke, a w XIX wieku znana była jako Czyszkowke.

Jako ciekawostka, w XV wieku w obecnej dzielnicy odnotowano młyn wodny. W 1514 roku, we wsi liczącej 15 łanów (około 270 ha), były dostępne różne obiekty, takie jak karczma, opustoszały młyn oraz folusz. W połowie XVI wieku mieszkało tu dwanaście rodzin kmiecych. Już w końcu XVI wieku wieś została uznana za królewską część starostwa bydgoskiego, a w 1646 roku starosta bydgoski, Franciszek Ossoliński, nadał grunt z młynem Andrzejowi Paulusikowi na prawie olęderskim w celu budowy papierni.

Podczas potopu szwedzkiego folwark Czyżkówko został całkowicie zniszczony. Około 1680 roku wieś była zamieszkana przez czterech rolników oraz związanych z nią rzemieślników. Nowy młyn zbudowano przy trzech stawach, wykorzystywanych do połowu ryb. Chłopi musieli płacić czynsz i odbywać pańszczyznę w okresie żniw. W 1712 roku wieś liczyła już tylko jedną zamieszkującą ją rodzinę, a rok później całkowicie opustoszała. Sytuacja ta związana była z zubożeniem ludności i wojennymi zniszczeniami.

Wiek XVIII przyniósł ustabilizowanie sytuacji politycznej i odbudowę wsi. 26 września 1723 roku, wójt bydgoski Stanisław Poniatowski osadził w Czyżkówku Jana Krystiana Kriga jako dzierżawcę gruntu na podstawie kontraktu czynszowego. W 1753 roku wieś posiadała 6 włók i 15 morgów ziemi uprawnej. Wraz z I rozbiorem Polski, folwark dzierżawił Jan Dammer.

Folwark Czyżkówko sięgał do Miedzynia i Prądów, obszarów położonych w okolicy drogi do Nakła. Zbudowanie w 1774 roku Kanału Bydgoskiego spowodowało przemieszczenie gruntów i podział pól wcześniej należących do Czyżkówka na inne gminy, takie jak Miedzyń i Okole. Do roku 1791 zamieszkało tutaj 20 rodzin z Niemiec, co dodatkowo wpłynęło na rozwój tej małej społeczności oraz powstanie papierni.

Początek XIX wieku to rozwój infrastruktury w tym regionie, obejmujący browar i cegielnię, wszystkie zasilane wodami Flisa. Dokładne dane zawarte w spisie miejscowości z 1833 roku wskazują na 485 mieszkańców (379 ewangelików, 106 katolików) w 59 domach. W 1846 roku Jan Nepomucen Bobrowicz stwierdził, że Czyżkówko było częścią domeny rządowej bydgoskiej.

W drugiej połowie XIX wieku areał wsi zmienił się, wprowadzono nowe przepisy administracyjne, co skutkowało obowiązkowymi zmianami nazw. W tym czasie powstał parowy młyn Maxa Krügera. W latach 1904–1908, fundując kosztem 64 tysiące marek, zbudowano ewangelicki kościół, a w 1905 roku na terenie Czyżkówka zamieszkiwało już 2134 osób.

Po odzyskaniu niepodległości w 1920 roku, gmina Czyżkówko, licząca 382 ha, została włączona do Bydgoszczy, pozostawiając jedynie leśnictwo Czyżkówko. Osiedle to przynależało do katolickiej parafii św. Trójcy. W 1933 roku powstała parafia pw. św. Antoniego z Padwy, obejmująca przedmieścia Czyżkówka oraz okoliczne wioski, takie jak Prądy, Drzewce, Łochowo, Osową Górę i inne miejscowości.

W 1920 roku w obiektach dawnej cegielni przy ul. Siedleckiej zaczęła działalność Bydgoska Fabryka Papieru, która do lat 90. XX wieku była jednym z głównych pracodawców w regionie. Współpraca z zachodnimi przedsiębiorstwami trwała również w XX wieku, przynosząc rozwój kolejnych miejsc pracy oraz usług. W 2016 roku przystąpiono do modernizacji ulic, co pozwoliło na poprawę infrastruktury. W październiku 2019 zainicjowano budowę kładki pieszej, a w 2022 roku oddano do użytku pierwszy w Bydgoszczy parking Park&Ride.

Ciekawostki

W przeszłości lasy położone na północny zachód od Czyżkówka były miejscem, w którym znajdowały się interesujące artefakty historyczne. Rozciągały się tam rowy, które miały długość od ulicy Koronowskiej przez rejon leśniczówki zlokalizowanej przy ul. Wyrzyskiej 24, aż po skrzyżowanie ulic Kruszyńskiej i Gęsiej. Te formacje, uznawane za fragmenty umocnień, które w języku niemieckim określano jako Schwedenschanze, a przez polskich historyków jako Wały Kujawskie, w rzeczywistości miały za zadanie wyznaczenie granicy między terenami miejskimi a szlacheckimi i duchownymi. W czasie II wojny światowej obszar ten został przejęty przez Luftwaffe w celu utworzenia bazy amunicyjnej. Po zakończeniu konfliktu, władze wojskowe przejęły część tego terenu, która do dziś pozostaje w ich posiadaniu. Natomiast znaczna część kompleksu, licząca 150 ha, została przekazana nadleśnictwu w Żołędowie. W latach 2013-2014 przeprowadzono tam kosztowne prace oczyszczające, które wyniosły około 500 tys. zł i usunięto niebezpieczne materiały wybuchowe, w tym 80 tys. pocisków, tocząc walki z niemieckimi bombami kasetowymi SD2 Sprengbombe Dickwandig oraz polskimi bombami lotniczymi wz. 27, które były jednymi z najstarszych wyprodukowanych w Polsce.

Dawniej na terenie Czyżkówka mieściły się również dwa cmentarze ewangelickie, które powstały w okolicach 1840 roku. Pierwszy z nich, usytuowany przy ul. Głuchej, miał wymiar 150 x 50 m. Drugi, będący cmentarzem ewangelickim parafii Okole, został zamknięty w 1925 roku i posiadał kostnicę. Znajdował się przy ul. Siedleckiej. W 1970 roku obszary tych cmentarzy przekształcono w parki, a w 2006 roku przy ul. Głuchej postawiono czarną granitową tablicę upamiętniającą cmentarz ewangelicki z XIX wieku do 1945 roku, z inskrypcją Bydgoszcz 2006.

W sąsiedztwie Śluz Okole, w miejscu, gdzie w 1969 roku realizowano jeden z epizodów popularnego serialu „Czterej pancerni i pies”, usytuowana jest wieżyczka czołgu oznaczonego numerem 102. W 2015 roku podjęto decyzję o utworzeniu bydgoskiego oddziału CBA w zabytkowym budynku przy ul. Siedleckiej 10, który do tego czasu należał do KPEC. Wcześniej rozważano lokalizację w dawnym Policyjnym Izbie Dziecka, mieszczącym się przy ul. Chodkiewicza.

Stawy na Czyżkówku

W drugiej połowie XVII wieku na południe od wsi Czyżkówko, w okolicy Flisy, utworzono trzy stawy: Górny, Sprzedni i Młyński, które powstały w wyniku spiętrzenia wód za pomocą grobli. Stawy nie tylko dostarczały energię do napędu młyna, ale także służyły do hodowli ryb. Mapa Schroettera z lat 1796-1802 pokazuje dwa z nich – jeden, który zasilał młyn, oraz drugi, który napędzał papiernię, działającą aż do 1860 roku. Podczas budowy Pruskiej Kolei Wschodniej w 1851 roku oraz kolei wąskotorowej Bydgoszcz-Koronowo, część gruntów z stawami została przekształcona w nasypy. W ramach rekompensaty młyn został dos wyposażony w napęd motorowy, funkcjonując w oparciu o jeden staw aż do 1951 roku. W latach 90. XX wieku po stawie pozostał jedynie pokryty trawą teren.

Ludzie związani z Czyżkówkiem

W historii Czyżkówka istotną rolę odegrali niezwykle wpływowi ludzie, którzy swoimi działaniami przyczynili się do rozwoju regionu. Oto kilka z nich:

• Roman Jasiakiewicz – pełnił funkcję Prezydenta Miasta Bydgoszczy w latach 1998-2002, jego kadencja charakteryzowała się dynamicznymi zmianami.
• Grażyna Ciemniak – senator III kadencji oraz poseł na Sejm IV i V kadencji, od 2011 roku pełniła również funkcję zastępcy prezydenta Bydgoszczy, intensyfikując swoje działania na rzecz lokalnej społeczności.
• Sebastian Chmara – znany polski lekkoatleta i wieloboista, halowy mistrz świata, od 2010 roku także zastępca prezydenta Bydgoszczy, jego doświadczenie sportowe przyniosło wiele korzyści w zarządzaniu miastem.

Ulice Czyżkówka

Czyżkówko zyskuje na znaczeniu, głównie rozwijając się w kierunku północno-zachodnim wzdłuż traktu prowadzącego ku Koronowu, znanym jako ul. Koronowska. Współcześnie, użytkownicy dróg korzystają z ul. Nad Torem, która przejęła funkcję drogi wylotowej w stronę Koronowa, a następnie Koszalina. Od południowej strony osiedla wyznacza granice ul. Ludwikowo oraz ul. Grunwaldzka, która stanowi wylot z miasta w kierunku Nakła nad Notecią, Piły i Szczecina. Z kolei od wschodniej strony obszar ten ogranicza rzeka Brda.

Wiele ulic na Czyżkówku zyskało nazwę w oparciu o lokalne miejscowości, co potwierdzają takie ulice jak: ul. Siedlecka, ul. Chojnicka, ul. Żnińska, ul. Byszewska, ul. Gogolińska, ul. Karsińska i szeroki wachlarz innych. Ulica Chmurna, na przykład, swą nazwę wywodzi od historycznego majątku Chmury, znanego w języku niemieckim jako Wolken.

• imiona książąt pomorskich, takie jak ul. Mściwoja, ul. Sambora, ul. Świętopełka oraz ul. Witosławy,
• nazwiska wybitnych postaci historycznych, np. ul. św. Antoniego z Padwy, ul. W. Odonica, ul. ks. Sychty,
• nazwy nawiązujące do zjawisk meteorologicznych, przykładowo ul. Deszczowa, ul. Filtrowa, ul. Burzowa, ul. Podniebna, ul. Lodowa, ul. Gradowa, ul. Śniegowa, ul. Polarna,
• terminologia związana z rolnictwem, która obejmuje ul. Wiejska, ul. Urodzajna, ul. Łąkowa, ul. Łanowa, ul. Przejazd,
• #nazwa roślin polnych, w tym ul. Jęczmienna, ul. Pszeniczna, ul. Łubinowa, ul. Chmielna, ul. Wrzosowa,
• nazwa napojów z ul. Piwna oraz ul. Mleczna,
• lokalne odniesienia, np. ul. Papiernicza, związana z papiernią w osiedlu, ul. Zawodzie oraz ul. Nad Torem, która nawiązuje do kolejki wąskotorowej obecnej w Czyżkówku aż do roku 1969,
• nazwiska osób powiązanych z Bydgoszczą lub samym osiedlem, jak ul. Jerzego Orlicza, ul. Małgorzaty Szułczyńskiej oraz ul. Tadeusza Rzepeckiego.

Różnorodność nazw ulic na Czyżkówku odzwierciedla zarówno historię regionu, jak i jego lokalne tradycje. Każda z ulic kryje w sobie unikalną opowieść, łącząc przeszłość z teraźniejszością i nieustannie wpływając na tożsamość osiedla.

Komunikacja Miejska

W okolicy Czyżkówka dostępne są różne linie komunikacji miejskiej, które umożliwiają mieszkańcom oraz odwiedzającym łatwe poruszanie się po regionie. Oto niektóre z linii:

• 51: Plac Kościeleckich – Czyżkówko,
• 83: Tatrzańskie – Czyżkówko,
• 71: Rekinowa – Morska,
• 61: Rekinowa – Plac Kościeleckich (aktualnie do przystanku Rondo Jagiellonów).

Każda z wymienionych tras ma swoje unikalne przystanki, co czyni komunikację w tej części miasta wygodną i dostępną dla wszystkich użytkowników.

---

Oceń: Czyżkówko

---