Bielawy (Bydgoszcz)

---

Położenie i historia Bielaw

Bielawy, do końca dziewiętnastego wieku, funkcjonowały jako gmina podbydgoska. Była to niewielka osada, a ziemie, które ją otaczały, charakteryzowały się niską jakością pod względem uprawowym. Powierzchnia całej gminy wynosiła zaledwie około 187 hektarów. Z danych historycznych wynika, że już w 1818 roku, Bielawy, znane wówczas jako Bleichfelde, posiadały osiem kominów, co wskazywało na obecność domów mieszkalnych, zamieszkanych przez 61 osób. Do 1860 roku niewiele uległo zmianie; zarejestrowano już dziesięć kominów, ale liczba mieszkańców wzrosła do 85, z czego 12 stanowiło ewangelików, prawdopodobnie pochodzenia niemieckiego.

Około tego okresu przez teren gminy Bielawy została poprowadzona linia kolejowa do Torunia, przebiegająca wzdłuż dzisiejszej ulicy Kamiennej. To wydarzenie spowodowało, że wieś została podzielona na dwie odrębne części. W tym samym czasie bydgoscy magnaci, tacy jak Hempel, Loéwe i Cohnfeld, zaczęli interesować się terenami Bielaw, zyskując w posiadanie gospodarstw o powierzchni około 20 hektarów, za które płacili ponad 5 tysięcy talarów. Ziemi nie uprawiali sami, lecz przystąpili do parcelacji gruntu. W krótkim czasie zauważono znaczny wzrost liczby mieszkańców oraz zainteresowania nabywaniem działek.

W 1890 roku w Bielawach znajdowało się już 43 domy mieszkalne, w których osiedliło się 519 osób. W pierwszej dekadzie XX wieku, gdy Bielawy pozostały gminą podmiejską, powstało w 1903 roku niemieckie Urzędnicze Towarzystwo Oszczędnościowe i Budowlane, które zbudowało kolonii domków jednorodzinnych. Tak powstał spójny zespół piętrowych, murowanych domów, z charakterystycznymi wysokimi, wielospadowymi dachami pokrytymi czerwoną dachówką.

Rok 1920 przyniósł zmiany w strukturze własności gruntów; wyjeżdżający do Niemiec sprzedawali swoje malownicze wille nowym mieszkańcom polskiego pochodzenia. Utworzono Towarzystwo Miłośników Bielaw, które przyczyniło się do rewitalizacji osiedla, inwestując w wybrukowanie ulic, budowę kanalizacji i oświetlenia, a także wzniesienie nowoczesnej szkoły przy ulicy Poniatowskiego. Powstały również nowe realizacje architektoniczne, takie jak willa z 1934 roku przy ulicy Chodkiewicza 65, która ma trójkątny kształt z zaokrąglonym narożem. Różnorodność wysokości brył budynku stwarza niezwykłą grę światła i cienia, co czyni go szczególnym przykładem architektury. Autorem projektu był Józef Trojański.

Interesującym aspektem jest etymologia nazwy osiedla. Historyk Rajmund Kuczma, honorowy obywatel Bydgoszczy, wyraził przekonanie, że nazwa wzięła się od rodzaju gruntów, na których wybudowano Bielawy. W „Słowniku języka polskiego” czytamy, że „bielawa” oznacza podmokłą łąkę torfową, porośniętą wełniankami o białym puchu owocowym. Możemy zatem przypuszczać, że tereny Bielaw były niegdyś bagniste i bielejące od rosnących wełnianków. Z biegiem lat grunt przekształcił swoje przeznaczenie.

Rozwój parcelacji i zabudowy gruntów trwał aż do wybuchu I wojny światowej. W 1912 roku naliczono już 173 domy i 2130 mieszkańców. Wzrost liczby osiedleńców wiązał się z budową kolonii willowej przy ulicach Płockiej, Litewskiej, Wawrzyniaka oraz Poniatowskiego, gdzie zbudowano łącznie 64 domy jednorodzinne, zamieszkane głównie przez urzędników państwowych, miejskich czy kolejowych.

Na przełomie XIX i XX wieku rozwój Bydgoszczy wymusił rozbudowę miasta, co objęło także tereny gminy Bielawy oraz Skrzetusko. Władze miejscowe zaczęły planować nowe zagospodarowanie terenu. Plany zakładały przeniesienie linii kolejowej łączącej miasto Bydgoszcz z Toruniem na północ do granic lasu gdańskiego. W okolicy cmentarza przewidywano nową stację kolejową, jednak wybuch I wojny światowej pokrzyżował te ambitne plany. Wówczas zrealizowano jedynie szpital dziecięcy oraz sierociniec w 1914 roku, a także fragmenty projektowanych domów jednorodzinnych na Bielawkach oraz pojedyncze budynki mieszkalne na Skrzetusku.

Po wyzwoleniu Bydgoszczy w styczniu 1920 roku, nowi, polscy urzędnicy dążyli do wprowadzenia niemieckiego planu rozszerzenia granic miasta, mimo iż zmiany wykraczały poza wcześniejsze projekty. Władze pragnęły nie tylko zwiększyć dochody, ale także podnieść liczbę polskich mieszkańców, gdyż w tym czasie większość Polaków mieszkała w podmiejskich wsiach, podczas gdy w Bydgoszczy dominowali Niemcy.

W styczniu 2019 roku wyburzono budynek Polskiego Związku Niewidomych, który znajdował się u zbiegu ulic Powstańców Wielkopolskich i Wyszyńskiego, a który od 1989 roku pełnił funkcję przychodni.

• Od północy – Kamienna,
• Od zachodu – Jana Sułkowskiego – Kleofasa Ogińskiego – Sportowa,
• Od południa – Marii Curie-Skłodowskiej,
• Od wschodu – Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Informacje na temat położenia i historii Bielaw pochądzą z książki:

Daniel Bernard Rudnicki Cmentarz na Bielawach.

Pozostałe ulice

W Bydgoszczy istnieje wiele ulic, które mają swoje unikalne znaczenie i historię. Poniżej przedstawiamy zestawienie niektórych z nich:

• Aleja Powstańców Wielkopolskich,
• Cicha,
• Doktora Antoniego Jurasza,
• Emilii Plater,
• Jana Karola Chodkiewicza,
• Jana Kilińskiego,
• Jana Kozietulskiego,
• Jastrzębia,
• Joachima Lelewela,
• Józefa Wybickiego,
• Księcia Józefa Poniatowskiego,
• Księdza Piotra Wawrzyniaka,
• Litewska,
• Ludwika Mierosławskiego,
• Płocka,
• Powstańców Śląskich,
• Profesora Bogdana Romańskiego.

Każda z tych ulic przyczynia się do bogatej historii i atmosfery tego pięknego miasta.

Ważniejsze obiekty

W Bydgoszczy znajdują się liczne ważniejsze obiekty, które zasługują na szczególną uwagę. Przedstawiamy kilka z nich:

• Szpital Uniwersytecki nr 1 im. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy,
• Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Józefa Brudzińskiego w Bydgoszczy,
• Centrum Kultury Fizycznej i Sportu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego,
• Stadion miejski (Polonii Bydgoszcz),
• Komenda Wojewódzka Policji w Bydgoszczy,
• Komisariat Policji Bydgoszcz-Śródmieście, w skład którego wchodzi zabytkowa siedziba Prewencji Policji,
• Telekomunikacja Polska SA Zakład Telekomunikacji w Bydgoszczy,
• Ogród roślin leczniczych i kosmetycznych przy szpitalu im. Jurasza (między nowym gmachem szpitala a wydziałem farmacji), otwarty dla zwiedzających od 14 października 2014.

Każdy z wymienionych obiektów odgrywa istotną rolę w życiu mieszkańców oraz strukturze społecznej Bydgoszczy. Zachęcamy do odwiedzenia tych miejsc, aby lepiej poznać ich znaczenie i historię.

Miejsca pamięci

Na ogrodzeniu Komisariatu Policji Bydgoszcz-Śródmieście umieszczone są tablice pamięci, które poświęcono wybitnym postaciom związanym z historią tego miasta. W szczególności obok znajdują się informacje o:

• Majorze Janowi Żychoniowi, który był szefem Ekspozytury nr 3 Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego odpowiedzialnym za wywiad w okresie międzywojennym. Zainicjował on akcję „Wózek”, podczas której kontrolowano przesyłki przekraczające polskie Pomorze w czasie tranzytów niemieckich pociągów, w tym dokumenty oraz prototypy broni,
• Dwie tablice poświęcone Polakom, którzy zostali zamordowani w tym miejscu podczas II wojny światowej przez Gestapo, a później także przez NKWD.

Dodatkowo, na budynku KWP, 6 lutego 2019 roku, odsłonięto tablicę honorującą inspektora Witalisa Olszańskiego. Urodził się on w 1885 roku w Żelechowie Wielkim w województwie lwowskim, a zmarł w 1940 roku w Ostaszkowie. Był weteranem armii austro-węgierskiej oraz uczestnikiem Obrony Lwowa. Od 1921 roku pracował w Policji Państwowej, a od 1927 roku pełnił stanowisko komendanta wojewódzkiego PP w Toruniu, zanim został zamordowany w Ostaszkowie.

Komunikacja

Autobusowa

W Bielawach mieszkańcy mogą korzystać z różnych linii autobusowych, które zapewniają sprawną komunikację. Oto niektóre z dostępnych tras:

• 55: Morska – Skorupki,
• 59: Błonie – Kapuściska – (w oznaczonych kursach 59Ł – Łęgnowo),
• 60: Błonie – Morska,
• 64: Barwna – Przemysłowa,
• 65: Dworzec Leśne – Nad Wisłą – (w oznaczonych kursach Łoskoń),
• 67: Rycerska – Łęczycka,
• 68: Dworzec Leśne – Glinki BFM – (w oznaczonych kursach Glinki (Pętla Tramwajowa) Exploseum, Prądocińska),
• 71: Rekinowa – Morska,
• 77: Morska – Niklowa,
• 83: Tatrzańskie – Czyżkówko,
• 33N: Piaski – Tatrzańskie (w oznaczonych kursach do Łoskoń/Zajezdnia).

Tramwajowa

Linie tramwajowe w Bielawach umożliwiają wygodne podróże w obrębie miasta. Ulicą Chodkiewicza przebiegają tory tramwajowe, które kończą się na pętli BIELAWY. Oto dostępne linie tramwajowe:

• 4: Glinki – Bielawy,
• 6: Łęgnowo – Bielawy,
• 11: Niepodległości – Bielawy.

---

Oceń: Bielawy (Bydgoszcz)

---