Jachcice

---

Położenie

Jednostka urbanistyczna Jachcice znajduje się w północno-zachodniej części Bydgoszczy, granicząc z takimi dzielnicami jak Piaski oraz Czyżkówko od zachodu, Okole na południu i Śródmieście, Bocianowo oraz Rynkowo na wschodzie. Zachodnią granicę osiedla wyznacza rzeka Brda oraz ulica Smukalska, a południową ścianę stanowi Brda i linia kolejowa. Granica miasta biegnie na północy, natomiast wschodni kraniec to obszar po dawnym placu ćwiczeń wojskowych.

W historycznym kontekście, obecna jednostka urbanistyczna zawiera gminę Jachcice, która została włączona do Bydgoszczy w roku 1920. Należy jednak zauważyć, że północny fragment tej gminy stał się odrębną jednostką urbanistyczną, znaną jako Piaski. Dodatkowo, Ludwikowo zostało włączone do Bydgoszczy przed wybuchem I wojny światowej.

Analizując kontekst fizyczno-geograficzny, osiedle Jachcice leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, a dokładniej w mezoregionie Kotlina Toruńska oraz mikroregionach: Terasa Bydgoska i Miasto Bydgoszcz. Na północnych krańcach terenu można zaobserwować około 35-metrowe zbocze, które oddziela makroregiony: Pojezierze Południowopomorskie oraz Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką. Zbocze Fordońskie kontynuuje się do Doliny Dolnej Wisły, przy czym obszar północny przylega do mezoregionu Dolina Brdy oraz mikroregionu Dolina Sandrowa Brdy.

Warto również dodać, że w południowo-zachodniej części Jachcic, pod warstwą pi sandów, znajdują się dość płytko zalegające iły trzeciorzędowe na głębokości do 4 metrów.

Charakterystyka

W Jachcicach można zaobserwować dominującą niską zabudowę jednorodzinną, która w zestawieniu z naturalnymi przestrzeniami takimi jak lasy i łąki nad rzeką Brdą, tworzy unikalny krajobraz. W tym rejonie przemysł jest praktycznie nieobecny, co przyczynia się do atrakcyjności mieszkalnej. Osiedle jest skomunikowane przez drogi powiatowe, w tym ulice Ludwikowo, Unii Lubelskiej, Żeglarską oraz Saperów. Ważnym elementem komunikacyjnym jest trasa W-Z (ul. Ludwikowo), która łączy Jachcice z centrum miasta oraz prowadzi pod mostami kolejowymi. W południowej części osiedla, na Ludwikowie, przy dworcu Bydgoszcz Główna, znajdują się kluczowe instytucje, takie jak holding PESA, specjalizujący się w produkcji pojazdów szynowych, oraz elektrociepłownia ECI.

Obszar południowo-zachodni charakteryzuje się osiedlem domków jednorodzinnych, a nad rzeką Brdą rozmieszczone są tereny rekreacyjne, takie jak działki „Lech” i „Nad Brdą”. Wschodnia część osiedla to pozostałości po pruskim poligonie, który obecnie zamienił się w zalesiony teren o stepowych, piaszczystych partiach, przypominających Pustynię Błędowską. Północna część Jachcic wyróżnia się zboczami sięgającymi 10 m, oddzielającymi piaszczystą Terasę Bydgoską od Doliny Miejskiej Brdy, oraz zalesionym szczytem 35 m wysokości. Cały obszar Jachcic wyróżnia się trzema głównymi poziomami wysokości: 80 m n.p.m. na północy, 55 m n.p.m. na wschodzie oraz 45 m n.p.m. w części zachodniej, najbliżej Brdy. Naturalna rzeka Brda, oddzielająca Jachcice od Czyżkówka, cechuje się czystą wodą (II klasa) i dzikimi plażami.

Wszystkie działania związane z przyszłym rozwojem dzielnicy zakładają zachowanie istniejących terenów ogrodniczych oraz dalszą zabudowę domami jednorodzinnymi. Planowane są również ośrodki rekreacyjne nad rzeką. Na terenie Jachcic znajdują się Szkoła Podstawowa nr 36 oraz Gimnazjum nr 28, a także publiczne i niepubliczne przedszkola.

W dokumencie „Plan Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009-2014” wskazano na rozbudowę trasy W-Z (ul. Ludwikowo) jako kluczowego przedsięwzięcia dla Jachcic.

Nazwa

Pierwotnie Jachcice nosiły nazwę Zachcice, która wywodzi się od imienia Zachta (Zachariasz). Jeszcze przed rozbiorami nazwa ta przeszła ewolucję do obecnej formy, a w tym rejonie funkcjonował folwark o nazwie Jaxice. Po pierwszych latach zaborów pruskie władze nie zniemczały nazw, jednak w okolicach 1828 roku w dokumentach zaczęto używać niemieckiej nazwy Jagdschütz. Współczesna nazwa Jachcice pojawiła się po powrocie Bydgoszczy do Polski w 1920 roku. Rejon ulicy Ludwikowo to teren, który historycznie związany był z folwarkiem Ludwigshof, wcześniej znanym jako Koźlak.

Ludność

W latach 70. XX wieku liczba mieszkańców Jachcic wynosiła 6,5 tys., natomiast po dwudziestu latach spadła do 4,8 tys. W kolejnych okresach statystyki pokazują dalszy spadek: 4,3 tys. w 2002 roku, a 3,9 tys. w 2010 roku.

Tereny chronione

Północny skraj jednostki urbanistycznej Jachcice, położony w obrębie zalesionego zbocza Doliny Sandrowej Brdy, jest częścią Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Fragment lasu w północno-wschodniej części Jachcic wchodzi w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Północnego Pasa Rekreacyjnego Miasta Bydgoszczy.

Rekreacja

Na terenie Jachcic znajduje się około 2 ha urządzonej zieleni oraz imponujące 188 ha zieleni nieurządzonej, co stanowi 43% całkowitej powierzchni unitu urbanistycznego. Atrakcyjne są także otaczające osiedle lasy oraz szlaki nad brzegami Brdy, jak również malownicza zieleń krajobrazowa porastająca nieużytki. W 2011 roku jedynym obiektem sportowo-rekreacyjnym w Jachcicach był plac zabaw umiejscowiony przy ul. Średniej 98. W planach urbanistycznych Bydgoszczy znajduje się rozwój terenów zieleni, w tym inicjatywa stworzenia parku dzielnicowego w północnej części osiedla dla mieszkańców, wraz z infrastrukturą sportową dostosowaną do różnych grup wiekowych. Nabrzeże Brdy na Czyżkówku również przewidziane jest jako teren rekreacyjny, z planem wprowadzenia bulwaru nadrzecznego.

Historia

Prehistoria

Od lat 60. XX wieku na wyższych tarasach doliny rzeki Brdy w okolicy Jachcic prowadzone są badania archeologiczne, które odkryły wiele interesujących stanowisk z różnych epok. Wśród nich przeważają obozowiska z paleolitu schyłkowego, które są związane z kulturą świderską. Dodatkowo, w regionie tym znaleziono ślady mezolityczne powiązane z kulturą chojnicko-pieńkowską oraz komornicką.

Na Jachcicach odkryto także osady ludności, która należała do społeczności kultury pucharów lejkowatych oraz amfor kulistych, a także kultury łużyckiej oraz z okresu wczesnego średniowiecza.

Nowożytność

Jachcice po raz pierwszy zostały uwzględnione w dokumentach pisanych w roku 1346 jako część patrymonium miejskiego Bydgoszczy. Na początku średniowiecza powstały tutaj tzw. Wały Kujawskie, których cel i historia pozostają do dziś nie do końca wyjaśnione. W roku 1494 Mikołaj i Bartłomiej z Nieciszewa przekazali połowę wsi Jachcice dla karmelitów bydgoskich.

W 1565 roku zarejestrowano 2 łany użytków rolnych oraz młyn oraz karczmę. W XVIII wieku funkcjonował tutaj folwark, który przeszedł w dziedziczną dzierżawę. Na podstawie statystyk pruskich z roku 1818 we folwarku i we wsi Jachcice mieszkały 163 osoby w 29 domach. Z kolei spis miejscowości rejencji bydgoskiej z roku 1833 wskazuje na 207 mieszkańców (139 ewangelików i 68 katolików) zamieszkujących 38 domów.

Zgodnie z relacją Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 roku, wieś była częścią rządowej domeny bydgoskiej. W roku 1860, miejscowość miała już 260 mieszkańców (186 ewangelików i 74 katolików) w 35 domach. Dzieci ewangelickie uczęszczały do szkoły w Smukale, natomiast dzieci katolickie do szkoły w Bocianowie. Miejscowość była podzielona pomiędzy parafie katolicką i ewangelicką w Bydgoszczy.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z roku 1884 podaje, że we wsi (w niemieckiej nomenklaturze z XIX wieku jako „Jagdschütz”) mieszkały 420 osób (339 ewangelików i 81 katolików) w 40 domostwach, z czego blisko jedna trzecia mieszkańców była niepiśmienna. W okolicy znajdowało się nadleśnictwo.

W roku 1910 odnotowano już 132 budynki oraz 1104 mieszkańców, w tym 128 posługujących się językiem polskim, a 946 – niemieckim. Przed zaborami księgi gruntowe nie wskazują, kto gospodarował na Jachcicach.

Począwszy od roku 1847, w związku z wykupem ziemi pod budowę Pruskiej Kolei Wschodniej, Jachcice stały się przedmiotem spekulacji, a właściciele folwarku zaczęli dzielić grunty na mniejsze działki. W roku 1874 folwark nabyła Katarzyna Tur, a sześć lat później właścicielką Jachcic została Jadwiga Ulatowska. Obie te panie znacznie zmniejszyły wielkość folwarku, sprzedając duże obszary pruskim władzom wojskowym, które przekształciły ten teren na potrzeby militarne.

W roku 1879, po wielu staraniach, na Jachcicach zbudowano szkołę (dzisiejszy budynek przy ul. Saperów 207), chociaż dzieci miały trudności z obowiązkowym uczęszczaniem do szkół z powodu znacznego oddalenia od Bydgoszczy. W okresie zaborów Jachcice rozwijały się stosunkowo wolno, a większość mieszkańców znajdowała zatrudnienie w kolejnictwie. Dawni bydgoscy decydenci nie interesowali się tą dzielnicą, co odzwierciedlają nawet księgi adresowe Bydgoszczy z czasu zaborów, które to pomijały Jachcice, mimo dokumentowania innych przedmieść. Powodem tej sytuacji mogło być oddzielenie Jachcic od miasta przez linię kolejową i dworzec kolejowy, co ograniczało komunikację.
Nawet wybudowane w latach 50. XX wieku kładki pod ul. Zygmunta Augusta nie przyniosły oczekiwanych efektów.

Dopiero po zrealizowaniu trasy W-Z Jachcice zyskały lepszy dostęp do reszty miasta, chociaż zaplanowane już w latach 70. XX wieku przyspieszone połączenie autobusowe Jachcice – Czyżkówko i Śródmieście nigdy nie zostało uruchomione.

W roku 1920, obszar gminy Jachcice o powierzchni 552,24 ha został włączony do Bydgoszczy, z wyjątkiem nadleśnictwa Jachcice. W 1929 roku powstała tutaj elektrownia miejska, co przyczyniło się do dalszego rozwoju dzielnicy. Prawdziwy rozwój miał jednak miejsce dopiero po II wojnie światowej, gdy na terenie dawnych placów ćwiczeń wojskowych powstało osiedle indywidualnych domów. Proces budowy osiedla był wynikiem zaangażowania i pracy przyszłych mieszkańców, w tym pracowników Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego – obecnie Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz. Kluczowymi osobami w tej inicjatywie byli Zofia Ciupa, Tadeusz Jasiński, Włodzimierz Brzeziński oraz Eugeniusz Kikosicki, którzy za swoje działania zostali wyróżnieni w 2011 roku Medalem Prezydenta Miasta Bydgoszczy.

W latach 1934-1936, przy ul. Żeglarskiej, wybudowano nowoczesną szkołę według projektu architekta inż. Orlicza. Do wybuchu II wojny światowej nosiła ona nazwę publicznej ośmioletniej szkoły powszechnej im. Marii Curie-Skłodowskiej.

W roku 1958 na terenie dzielnicy powołano do życia rzymskokatolicką Parafię Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, której pierwszym proboszczem został ks. Wacław Maciocha. Myśli o własnej parafii zrodziły się jeszcze przed II wojną światową, jednakże budowa kościoła, planowana na zbiegu ulic Ludwikowo i Kąpielowej, nie doszła do skutku. Poświęcenie kaplicy miało miejsce po siedmiu tygodniach budowy – 26 maja 1958 roku. W 2008 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, a w maju 2014 roku wyburzono stary obiekt, przenosząc sprawowanie kultu do domu parafialnego. W listopadzie 2014 roku biskup bydgoski poświęcił kamień węgielny przyszłej świątyni.

Intensywna zabudowa osiedla miała miejsce od roku 1961, kiedy to Miejska Rada Narodowa wyznaczyła działki budowlane pod budownictwo indywidualne, finansowane przez mieszkańców. W tym czasie jednak nie pojawiły się projekty związane z budową infrastruktury i usług, ponieważ dominującym zainteresowaniem były osiedla wielorodzinne w górnym i dolnym tarasie miasta, a także w dzielnicy Fordon. Budownictwo jednorodzinne koncentrowało się wzdłuż ul. Saperów, gdzie zorganizowano osiedla pracowników PKP.

Na dzień 15 września 2017 roku oddano do użytku bibliotekę osiedlową przy ul. Czołgistów 8, warta 800 tys. zł. W październiku 2019 roku rozpoczęto budowę kładki dla pieszych, która ma połączyć Czyżkówko z Jachcicami, łącząc ulice Świekatowską i Jednostronną.

Poligon

Plac ćwiczeń na Jachcicach (niem. Jagdschütz) został zbudowany pod koniec XIX wieku dla pruskich jednostek artyleryjskich skoszarowanych w Bydgoszczy. Używały go m.in. 2. Pomorski Pułk Artylerii Polowej nr 17 oraz Środkowopomorski Pułk Artylerii Polowej nr 53. W czasie międzywojennym oraz podczas II wojny światowej plac był użytkowany przez różne jednostki wojskowe. Zajmował on piaszczysty obszar, który został wykarczowany, sięgając aż do wschodniej granicy Jachcic z Rynkowem.

W powojennych latach większość obszaru przekazano pod zarząd Lasów Państwowych. Od roku 1995 władze Bydgoszczy rozpoczęły prace planistyczne, mające na celu przekształcenie terenu o powierzchni 250 ha na cele osiedlowe. Obecnie w południowo-wschodniej części tego obszaru istnieje ogrodzona strzelnica wojskowa, a dawny plac ćwiczeń zarasta vegetacja.

Kąpielisko na Brdzie

W roku 1967 władze Bydgoszczy utworzyły na Jachcicach kąpielisko, które mogło pomieścić około 2000 osób. Kąpielisko powstało na Brdzie, gdzie nawet podczas największego zanieczyszczenia w latach 70. i 80. woda pozostawała stosunkowo czysta. Lokalne władze narzekały, że lokalizacja kąpieliska miała być tylko tymczasowa, planując w przyszłości budowę zbiornika zaporowego, który podpiętrzyłby rzekę. W latach 70. w obrębie kąpieliska znajdowały się pomosty, szatnia, ubikacje oraz budynki, które pełniły funkcje administracyjne.

Nazwy ulic

W Jachcicach nazwy ulic odzwierciedlają różnorodne aspekty kultury i historii tego miejsca. Można zaobserwować, że nawiązania do wojska są szczególnie obecne, czego przykładem są ulice takie jak:

• Batalionów Chłopskich,
• Józefa Bema,
• Czołgistów,
• Grenadierów,
• Gwardzistów,
• Kanonierów,
• Komandosów,
• Partyzantów,
• Poligonowa,
• Rakietowa,
• Saperów,
• Spadochroniarzy.

Dodatkowo, niektóre nazwy są związane z zawodami, jak na przykład:

• Kolejarska,
• Kosmonautów,
• Racjonalizatorów.

W miejscowości tej pojawiają się również odniesienia do znanych postaci historycznych i literackich, w tym:

• Kmicica,
• Księcia Witolda,
• Leszka Białego,
• Szamarzewskiego,
• Zagłoby,
• Zawiszy Czarnego.

Kolejnym interesującym aspektem jest bliskość do rzeki Brdy, co znajduje odzwierciedlenie w nazwach ulic takich jak:

• Błotna,
• Jachtowa,
• Kąpielowa,
• Piaski,
• Żeglarska.

Również nazwy ulic odzwierciedlają ich położenie topograficzne, w tym:

• Niecała,
• Okrężna,
• Poprzeczna,
• Półwiejska,
• Średnia,
• Zakątek,
• Zamknięta.

Na zakończenie, warto zwrócić uwagę na nazwy związane z miejscowościami, takimi jak:

• Krzemieniecka,
• Olsztyńska,
• Starogardzka.

Komunikacja miejska

W Jachcicach komunikacja miejska odgrywa kluczową rolę w codziennym życiu mieszkańców. Przez osiedle przebiegają różne linie komunikacyjne, które ułatwiają podróżowanie.

Wśród linii autobusowych dziennych wyróżniają się:

• 54 Błonie – Piaski – (Smukała) (wybrane kursy przez: Pileckiego),
• 83 Tatrzańskie – Czyżkówko.

Oprócz tego dostępna jest także nocna linia autobusowa:

• 33N Piaski – Tatrzańskie (wybrane kursy do Łoskoń/Zajezdnia).

Warto zauważyć, że zmiana trasy linii 54, która miała miejsce 24.11.2012 r., wzbudziła liczne kontrowersje wśród mieszkańców Jachcic. Wcześniej trasa ta przebiegała z Piasków do dworca autobusowego, co miało swoje znaczenie dla lokalnej społeczności.

---

Oceń: Jachcice

---