Ulica Mostowa w Bydgoszczy

---

Położenie

Ulica Mostowa usytuowana jest w północnej części Starego Miasta. Jej kształt rozciąga się w kierunku północ-południe, zaczynając od Placu Teatralnego, poprzez most, który przecina rzekę Brdę, aż do Starego Rynku. Całkowita długość ulicy, do punktu, w którym styka się z ulicą Focha, wynosi około 230 metrów.

Historia

Historia ulicy Mostowej sięga połowy XIV wieku, kiedy to została wytyczona w czasie kształtowania bydgoskiego miasta lokacyjnego. Stanowiła ona kluczowy szlak komunikacyjny, łączący Stary Rynek z mostem nad Brdą oraz przedmieściem Gdańskim. Już w XIV wieku, na przedmieściu tym, znajdującym się na północ od Brdy, wybudowano drewnianą Bramę Gdańską, a murowana dwuwieżowa konstrukcja z XVI wieku stała się północnym końcem ulicy Mostowej. Początek XV wieku przyniósł powstanie konwentu karmelitów na przedmieściu Gdańskim. Przez dwa następne wieki teren na północ od Brdy intensywnie się rozwijał, a w jego skład wchodziły m.in.: kościół i klasztor karmelitów, kościół szpitalny św. Ducha, zespół klasztorny klarysek wraz z kościołem oraz spichrzami miejskimi. Fortyfikacje, w tym Brama Gdańska oraz mur otaczający klasztory, stały się istotnym elementem obronnym miasta.

Ulica Mostowa, wraz z mostem, była istotnym traktem tranzytowym, który obsługiwał szlaki handlowe kierujące z Gdańska przez Świecie do Inowrocławia oraz dalej do Gniezna i Poznania. Kluczowe szlaki wiodły od Bramy Gdańskiej wzdłuż ulicy przez most na Brdzie do Bramy Kujawskiej oraz Bramy Poznańskiej. W aktach z 1617 roku ulica wzmiankowana jest jako platea pontalis, kiedy to notowano znajdujące się przy niej kamienice. W XVII wieku wspomniano także o drewnianych domach, które powstały wzdłuż Mostowej.

W tamtym okresie posesje przy ulicy zamieszkiwali zarówno przedstawiciele szlachty, jak i rzemieślnicy z różnych zakątków. W 1625 roku w aktach majątkowych odnotowano Szkotkę z Mostowej, a pod koniec XVIII wieku jednym z właścicieli jednej z kamienic był Jan Czech. W latach 40. XVII wieku na ulicy Mostowej mieszkał krawiec Tomasz Żelazko oraz sternik Wojciech Kloska. Wspomniani byli także Jan Holtkamp oraz szlachcic Adam Paulusik, właściciel niezabudowanej parceli. Właścicielami kamienic i browarów na Mostowej w XVII wieku byli arcybiskup gnieźnieński, rodzina Łochowskich oraz m.in. Adam Szydłowski, Wojciech Szydłowski i Jan Raczyński, który zarządzał większością działek przy ulicy, położonych od Starego Rynku do ulicy ks. Malczewskiego.

W późniejszych latach na zachodniej pierzei Mostowej zlokalizowały się różnorodne firmy i stowarzyszenia. W latach 1784–1791 pod dawnym numerem 9, który obecnie nie istnieje, działała loża masońska „Fidelite aux trois colombes”, a następnie „Janus”. Na początku XX wieku na tym samym terenie funkcjonowała restauracja „Bristol” oraz kino. Wśród właścicieli kamienic wschodniej pierzei widniał m.in. architekt bydgoski Józef Święcicki, którego dom, usytuowany nad Brdą, obecnie nie istnieje.

Wnioski z wykopalisk

W 2006 roku, na ulicy Mostowej 4, przeprowadzono istotne wykopaliska, które dostarczyły cennych informacji archeologicznych na temat historii zabudowy tej ulicy. W trakcie badań stwierdzono, że w momencie lokacji miasta w 1346 roku teren ten był bagnisty oraz niezamieszkany, narażony na okresowe wylewy Brdy. W ostatniej ćwierci XIV wieku nastąpiła jego adaptacja przez rosnące miasto. Badania dendrochronologiczne wykazały, że najstarsze ścięcia drewna użytego do budowy domów sięgają lat 60. XIV wieku, a pierwsze drewniane budynki powstały na przełomie lat 80. i 90. tego stulecia. Odkrycie studni z końca XIV wieku wskazuje na rozwój tej zabudowy.

Podczas wykopalisk odkryto około 15 drewnianych budynków, datowanych między latami 80. XIV a przełomem XV/XVI wieku. Budynki te zachowały się w różnym stanie, w tym niektóre miały dobrze zachowane podwaliny i ściany. Wśród technologii wznoszenia występowały konstrukcje sumikowo-łątkowe oraz ramowo-szkieletowe. Na posesjach znaleziono wiele przedmiotów codziennego użytku, takich jak ceramiczne naczynia, fragmenty skór oraz wyroby drewniane, w tym drewnianą beczkę. Wśród metali, najczęściej znajdowały się gwoździe oraz okucia budowlane.

Pozostałości budynków z XVI i XVII wieku obejmują także murowane piwnice, które były przygotowane do gotyckich lub barokowych sklepieniach. W obrębie drewnianych budynków odkryto jeszcze latrynę z przełomu XVIII i XIX wieku.

Okres zaboru pruskiego

Na szczegółowym planie zabudowy sporządzonym przez geometrę Gretha w 1774 roku, adresy wzdłuż ulicy były już w większości zajęte przez istniejącą zabudowę, a kilka niezabudowanych parcel pojawiło się w środku oraz po zachodniej stronie ulicy nad Brdą. Plan miasta z 1816 roku ukazuje pełną zabudowę pierzei. Do 1834 roku na zachodniej stronie ulicy zbudowano 7 kamienic, a po wschodniej stronie 6. Z kolei plan z 1876 roku wskazuje na zabudowę, która pokrywa się z obecną częścią zachodnią.

W wyniku wytyczenia ulicy Gdańskiej w 1820 roku oraz jej przekształcenia w reprezentacyjny trakt, wzrosło znaczenie ulicy Mostowej jako połączenia Starego Miasta z rozwijającym się Śródmieściem. W 1857 roku na Starym Rynku wzniesiono pomnik Fryderyka II, który był widoczny z ulicy Mostowej. Następnie w końcu XIX wieku rozpoczęto modernizację zabudowy, co wiązało się z powstaniem wielu nowoczesnych kamienic, w tym „Domu Jachmanna” z 1838 roku oraz „Domu Fryderyka” z 1902 roku, oddanego do użytku z restauracją „Piwnica Fryderykowska” oraz domem towarowym. W 1900 roku zlecono Józefowi Święcickiemu wykonanie projektu nowej pierzei w związku z planowaną zmianą i regulacją linii zabudowy. Koncepcja architekta obejmowała sześć kamienic od Starego Rynku do ul. Grodzkiej, charakteryzujących się jednolitym stylem neogotyckim, aczkolwiek projekt ten nie został zrealizowany.

Wyburzenia w czasie okupacji hitlerowskiej

W 1940 roku, z polecenia władz hitlerowskich pod kierunkiem kreisleitera NSDAP, nadburmistrza Wernera Kampe, zniszczono kwartał zabudowy między ulicami: Mostową, Jatki, Starym Rynkiem i Brdą. W efekcie wyburzenia, stracono również kamienicę nr 9 w pierzei zachodniej, z kawiarnią „Bristol”. Oficjalnym powodem tych działań była potrzeba stworzenia szerokiego „szlaku defilad” dla wojsk hitlerowskich. Po wojnie, obszar wschodniej pierzei pozostał niezabudowany aż do końca lat 60. XX wieku, a w jego miejscu funkcjonowały kramy wikliniarskie widoczne na odkrytej ul. Jatki.

Okres powojenny

W latach 1967–1969 przy ulicy Mostowej i Starym Rynku powstał nieco kontrowersyjny architektonicznie bar szybkiej obsługi „Kaskada”, kładąc kres spójności stylu zabudowy. W 1973 roku, w ramach rewaloryzacji Starego Miasta, ul. Mostowa została częściowo przekształcona w deptak. W miejscu, gdzie nie odbudowano kamienic, zaaranżowano fontannę oraz zielony skwer. Działka ta została sprzedana w 2005 roku pod zabudowę, mającą na celu odtworzenie dawnej krawędzi wschodniej ulicy. Prace budowlane objęły północny fragment, który odbudowano w latach 2006-2007. Nowo powstałe kamienice stylizowano na ich poprzedniczki, aczkolwiek nie zachowano pierwotnej linii zabudowy, a ulica została poszerzona. Dodatkowo, kamienica narożna z ul. Grodzką została umiejscowiona skośnie względem linii zabudowy. W 2013 roku rozpoczęto odbudowę fragmentu wschodniej pierzei tam, gdzie znajdowała się restauracja „Kaskada”, rozbiórka której nastąpiła 10 grudnia 2011 roku.

Modernizacja nawierzchni ulicy oraz stylizacja mostu były ujęte w Planie Rewitalizacji Bydgoszczy. W czerwcu 2018 roku na Skwerze Prezydenta Leona Barciszewskiego zainstalowano ławkę z gniazdami USB, zasilaną ogniwami fotowoltaicznymi.

Ruch tramwajowy

Ulica Mostowa od 1888 roku miała znaczące znaczenie dla ruchu tramwajowego, początkowo dla tramwajów konnych, a od 1896 roku dla elektrycznych. Trasa dwóch z trzech istniejących wówczas linii tramwajowych przebiegała przez tę ulicę. Linia czerwona (później oznaczona jako „A”) biegła od Dworca Głównego do dworca Bydgoszcz Wąskotorowa przy ul. Grunwaldzkiej, natomiast linia zielona (później „B”) prowadziła od ul. Gdańskiej do Strzelnicy przy ul. Toruńskiej.

W 1936 roku uruchomiono dodatkową linię („D”), która prowadziła od ul. Gdańskiej do ul. Długiej. W takim układzie ruch tramwajowy przetrwał do stycznia 1945 roku, kiedy most Teatralny został wysadzony w powietrze. Tramwaje wróciły do użytku już w czerwcu 1945 roku, jednak ostatni pojazd przejechał ulicą Mostową w 1974 roku, co zakończyło erę tramwajową w okolicy Starego Miasta.

Most

Istotnym obiektem w ciągu ulicy jest most nad Brdą, od którego nazwa Mostowa jest ściśle związana. To najstarszy most lokalizowany w Bydgoszczy. W 1778 roku władzę pruskie zbudowały kamienny most Gdański, który zburzono w 1902 roku w celu zwiększenia jego prześwitu, co było związane z modernizacją drogi wodnej Wisła-Odra, będącej częścią Kanału Bydgoskiego oraz miejskiego odcinka Brdy.

Następną konstrukcją był stalowy most Teatralny, bogato zdobiony żeliwnymi poręczami oraz latarniami gazowymi przy wjazdach. Jego nazwa była związana z Teatrem Miejskim, usytuowanym około 50 metrów od północnego wjazdu. Po zniszczeniu mostu w czasie wojen w 1939 i 1945 roku wzniesiono obecny żelbetonowy most Staromiejski w 1962 roku.

Nazwy

• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea pontialis,
• 1774–1797 – Brücken Gasse,
• 1800–1920 – Brückenstraße,
• 1920–1939 – Mostowa,
• 1939 – Romana Dmowskiego,
• 1939–1945 – Brückenstraße,
• 1945–1949 – Mostowa,
• 1950–1956 – I Armii Wojska Polskiego,
• od 1956 – Mostowa.

Zabudowa

Zabudowa pierzejowa ulicy Mostowej przeszła znaczące zmiany w wyniku działań wojennych. W 1940 roku, w wyniku celowych rozbiórek przeprowadzonych przez hitlerowskie władze okupacyjne, zniszczono dużą część historycznego dziedzictwa tego miejsca. Spośród dziesięciu kamienic, które niegdyś zdobiły tę ulicę, ocalały jedynie cztery, które usytuowane są w zachodniej pierzei ulicy. Należy podkreślić, że w trakcie tych działań zniszczone zostały najbardziej reprezentacyjne budynki, w tym te położone przy moście J. Sulimy-Kamińskiego.

Zachowane domy w zachodniej pierzei pochodzą z XVIII oraz XIX wieku. Ich fasady przeszły różne transformacje, które nadały im charakterystyczne style architektoniczne, takie jak neoklasycyzm, eklektyzm oraz neorenesans. Budynki te charakteryzują się szczegółami takimi jak surowość formy, ograniczona dekoracja oraz mieszanka stylów, co jest typowe dla drugiej połowy XIX wieku.

Kamienice

Ulica Mostowa w Bydgoszczy to miejsce, które powszechnie zachwyca swoją architekturą i bogatą historią. Wzdłuż tej ulicy znajdują się liczne kamienice, ukazujące różnorodność stylów architektonicznych oraz bogate dziedzictwo kulturowe regionu.

Numer	Adres	Rok budowy	Styl	Notatki	Obrazek
1.	Mostowa 1 / Stary Rynek 7	XVII wiek, 1824	neorenesans	Kamienica usytuowana na rogu Starego Rynku, przekształcona w latach 60. XIX wieku.	_
2.	Mostowa 3	XIX wiek	eklektyzm	W XVII wieku istniał tutaj browar należący do rajcy miejskiego (1689) oraz zastępcy zarządcy żupy solnej, Adama Szydłowskiego, z żoną Anną, z domu Paulusik, siostrą burmistrza Bydgoszczy, Wojciecha Łochowskiego. Kamienica została przekształcona na początku XX wieku.	_
3.	Mostowa 5	przełom XVIII-XIX wieku	eklektyzm	Istniejąca od XVII-XVIII wieku zabudowa została scalona w I połowie XIX wieku. Dzisiejszy wygląd pochodzi z II połowy XIX wieku.	_
4.	Mostowa 7	XVIII wiek	eklektyzm	Kamienica znajduje się na rogu ul. Grodzkiej i została przekształcona w II połowie XIX wieku.	_
5.	Mostowa 4	2007	funkcjonalizm	Nowe budynki po wschodniej stronie ulicy mieszczą bary, restauracje i kawiarnie prowadzone przez cukiernika Adama Sową. Przed 1940 rokiem stała tutaj kamienica (pierwotnie numer 10), w której na parterze znajdował się sklep spirytusowy Carla Augusta Frankego.	_

Każda z wymienionych niżej kamienic ma swoją unikalną historię, pokazując rozwój architektoniczny oraz społeczny tego obszaru. Wiele z nich przeszło istotne zmiany na przestrzeni lat, co dodatnio wpływa na ich wartość historyczną i estetyczną.

---

Oceń: Ulica Mostowa w Bydgoszczy

---