Droga wodna Wisła-Odra

---

Droga Wisła-Odra jako element szlaku E70

W 1996 roku, w ramach porozumienia AGN, które dotyczy Europejskiej Umowy o Głównych Drogach Wodnych o Znaczeniu Międzynarodowym, droga wodna Wisła-Odra została zaliczona do europejskiej sieci systemu dróg wodnych. Stanowi ona istotny fragment szlaku E70, co podkreśla jej znaczenie w kontekście transportu wodnego w Europie.

Części składowe

Droga wodna Wisła-Odra jest ważnym szlakiem transportowym, który dzieli się na kilka kluczowych odcinków. Oto szczegółowy opis tych segmentów:

• Brda skanalizowana (Bydgoszcz Brdyujście – Bydgoszcz Okole) – 14,4 km,
• Kanał Bydgoski (Bydgoszcz Okole – Nakło nad Notecią) – 24,5 km,
• Noteć skanalizowana (Nakło nad Notecią – Krzyż Wielkopolski) – 137,1 km. Ten segment jest podzielony na dwie części:
• Noteć Leniwa – 66,4 km (od Nakła do ujścia Gwdy),
• Noteć Bystra – 70,7 km (od ujścia Gwdy do Krzyża Wlkp),
• Noteć swobodnie płynąca (Krzyż Wielkopolski – Drezdenko – Santok) – 50,1 km,
• Dolna Warta (Santok – Gorzów Wielkopolski – Kostrzyn nad Odrą) – 68,2 km.

Historia

Historia drogi wodnej łączącej Wisłę z Odrą jest niezwykle interesująca. Początki sięgają budowy Kanału Bydgoskiego w latach 1773-1774, który stanowił kluczowy związek między dorzeczami tych dwóch rzek. Prace nad tym kanałem były kontynuowane z różnymi usprawnieniami. Na początku XIX wieku oraz w latach 1908–1915 przeprowadzono jego przebudowy, aby zwiększyć efektywność transportu wodnego.

Ważnym krokiem w kierunku modernizacji było wprowadzenie regulacji Noteci Dolnej w latach 1863–1888, które doprowadziły do budowy stopni wodnych oraz formalizacji koryta rzeki. Na Noteci Bystrej, w latach 1891-1898, również wprowadzono zmiany, likwidując zakola rzeki i znacznie skracając jej bieg, co miało na celu ulepszenie drożności szlaku.

Między Nakłem a ujściem Drawy zrealizowano 105 przekopów, co pozwoliło na zredukowanie długości Noteci z 169,8 km do 140,1 km, choć nie osiągnięto pełnych efektów w usprawnieniu transportu. Dalsze prace w latach 1910–1914 doprowadziły do kanalizacji Noteci na długości 140 km oraz do budowy 7 stopni wodnych między Dziembowem a ujściem Drawy.

W tym okresie śródlądowy szlak żeglugowy Wisła-Odra zyskał przewagę ekonomiczną na transportem morskim przez Gdańsk, przejmując znaczną część transportu drewna pochodzącego z Rosji oraz Królestwa Polskiego w kierunku Cesarstwa Niemieckiego. Apogeum przewozów towarowych miało miejsce na początku XX wieku, kiedy to w latach 1903–1907 przez szlak przepływało średnio rocznie aż 3585 łodzi oraz parowców, które przewiozły znaczące ilości towarów.

Jednakże w wyniku wydarzeń po 1920 r. droga wodna zostałą podzielona przez granicę polityczną, co przyczyniło się do zmniejszenia żeglugi towarowej. Po 1945 r. szlak znalazł się w całości w granicach Polski, ale jego znaczenie gospodarcze zaczęło maleć po 1980 r. Warto zauważyć, że od lat 90. XX wieku zainteresowanie tą drogą wodną wzrosło, jednak tym razem w kontekście turystyki.

Przystanie

Do najważniejszych punktów, które zachęcają do odwiedzenia na trasie wodnej, należy wymienić kilka kluczowych przystani, które stanowią atrakcyjne miejsca zarówno dla żeglarzy, jak i turystów.

• Bydgoszcz,
• Nakło nad Notecią,
• Ujście,
• Czarnków,
• Wieleń,
• Krzyż Wielkopolski,
• Drezdenko,
• Santok,
• Gorzów Wielkopolski,
• Kostrzyn nad Odrą.

Opis szlaku

Pierwszym fragmentem szlaku wodnego jest rzeka Brda, która strumieniem płynie od miejsca ujścia do Wisły, w okolicach bydgoskiego toru regatowego, aż do punktu połączenia z Kanałem Bydgoskim w dzielnicy Okole.

Na odcinku o długości 8,6 km, od Śluzy Miejskiej do Śluzy Osowa Góra, konieczne jest pokonanie pięciu śluz, co wiąże się z 25,6 metrową różnicą poziomu wody. Te trudności nazywane są „schodami Brdy”.

W rejonie od Śluzy Osowa Góra do Śluzy Józefinki na Kanale Bydgoskim znajduje się najwyższy poziom wody, zwany „tredl”, wynoszący 58 metrów nad poziomem morza. W tym miejscu droga wodna przecina wododział między Wisłą a Odrą.

Na przedmieściach Bydgoszczy, szlak łączy się z Kanałem Górnonoteckim, który umożliwia dalszą podróż w kierunku Noteci górnej, jeziora Gopło, a nawet do Wielkiej Pętli Wielkopolski.

Docierając do Kanału Bydgoskiego, wpływamy w okolice Nakła, gdzie rozpoczyna się szlak rzeki Noteci. Ta wspaniała rzeka meandruje przez Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzką, otoczona malowniczymi brzegami łąk, torfowisk oraz skrajem Puszczy Noteckiej. Dolinę ograniczają z kolei pasma wzgórz moreny czołowej, szczególnie w rejonie Santoka.

Na odcinku od Nakła do Krzyża, rzeka Notec, o długości 137,4 km, została skanalizowana, co umożliwia żeglugę dzięki 14 stopniom wodnym, takim jak jazy i śluzy. Statki pokonują różnicę wysokości wynoszącą 26,93 m. Zimą jazy są składane, a na wiosnę ponownie montowane, co sprawia, że nawigacja jest dostępna od połowy kwietnia do połowy grudnia.

Ostatni odcinek rzeki, który nazywa się Noteć, kończy swój bieg w Santoku. Następnie przez 68 km szlak prowadzi rzeką Wartą, aż do ujścia do Odry w Kostrzynie. Cała ta trasa obejmuje także przebieg przez piękne tereny Parku Narodowego Ujście Warty.

Infrastruktura

Na trasie wodnej, która łączy Wisłę i Odrę, znajduje się wiele istotnych elementów infrastruktury. Od Bydgoszczy do Krzyża, na szlaku usytuowanych jest 22 śluzy żeglugowe, a także kilka znaczących portów oraz nabrzeży do przeładunku. Wśród najważniejszych lokalizacji można wymienić Bydgoszcz, Nakło, Ujście, Czarnków, Krzyż, Gorzów i Kostrzyn. Ponadto, istnieje wiele przystani pasażerskich, które zlokalizowane są m.in. w Bydgoszczy, Santoku, Gorzowie oraz Kostrzynie.

W szczególności, śluzy na drodze wodnej Wisła-Odra pełnią kluczową rolę w zapewnieniu płynności i efektywności transportu wodnego. Te istotne konstrukcje wodne umożliwiają pokonywanie różnic poziomów wody, co jest niezbędne dla sprawnego żeglowania.

Nr	Nazwa	Lokalizacja	Kilometraż km	Ciek wodny	Spad m	Długość m	Szerokość m	Napęd
1.	Śluza Czersko Polskie	Bydgoszcz (Brdyujście)	1,4	Brda	4,90	115,0	12,0	elektryczny
2.	Śluza Miejska Bydgoszcz	Bydgoszcz (Śródmieście)	12,4	Brda	3,13	57,4	9,6	elektryczny
3.	Śluza Okole	Bydgoszcz (Okole)	14,8	Kanał Bydgoski	7,58	57,4	9,6	elektryczny
4.	Śluza Czyżkówko	Bydgoszcz (Flisy)	16,0	Kanał Bydgoski	7,52	57,4	9,6	elektryczny
5.	Śluza Prądy	Bydgoszcz (Prądy)	20,0	Kanał Bydgoski	3,82	57,4	9,6	ręczny
6.	Śluza Osowa Góra	Bydgoszcz (Osowa Góra)	21,0	Kanał Bydgoski	3,55	57,4	9,6	ręczny
7.	Śluza Józefinki	Nakło nad Notecią	37,2	Kanał Bydgoski	1,83	57,4	9,6	ręczny
8.	Śluza Nakło Wschód	Nakło nad Notecią	38,9	Kanał Bydgoski	1,91	57,4	9,6	ręczny
9.	Śluza Nakło Zachód	Nakło nad Notecią	42,7	Noteć Leniwa	2,72	57,4	9,6	ręczny
10.	Śluza Gromadno	Gromadno	53,4	Noteć Leniwa	2,08	57,4	9,6	ręczny
11.	Śluza Krostkowo z jazem kołowo-iglicowym	Krostkowo	68,2	Noteć Leniwa	0,43	57,4	9,6	ręczny
12.	Śluza Nowe	Nowe	111,8	Noteć Bystra	1,71	57,4	9,6	ręczny
13.	Śluza Walkowice	Walkowice	117,1	Noteć Bystra	1,84	57,4	9,6	ręczny
14.	Śluza Romanowo	Romanowo Dolne	122,6	Noteć Bystra	1,59	57,4	9,6	ręczny
15.	Śluza Lipica	Lipica	128,3	Noteć Bystra	1,69	57,4	9,6	ręczny
16.	Śluza Pianówka	Pianówka	136,2	Noteć Bystra	2,18	57,4	9,6	ręczny
17.	Śluza Mikołajewo	Mikołajewo	143,0	Noteć Bystra	1,97	57,4	9,6	ręczny
18.	Śluza Rosko	Rosko	148,8	Noteć Bystra	1,53	57,4	9,6	ręczny
19.	Śluza Wrzeszczyna	Wrzeszczyna	155,5	Noteć Bystra	1,55	57,4	9,6	ręczny
20.	Śluza Wieleń	Wieleń	161,0	Noteć Bystra	1,93	57,4	9,6	ręczny
21.	Śluza Drawsko	Drawsko	170,9	Noteć Bystra	1,60	57,4	9,6	ręczny
22.	Śluza Krzyż Wlkp	Krzyż Wielkopolski	176,2	Noteć Bystra	1,85	57,4	9,6	ręczny

Parametry nawigacyjne

Droga wodna Wisła-Odra jest niezwykle istotnym szlakiem żeglugi śródlądowej, a jej parametry nawigacyjne mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa i efektywności transportu wodnego. W szczególności

szlak ten, na odcinku środkowym, określany jako Noteć skanalizowana, klasyfikowany jest jako klasa Ib. Oprócz tego, inne fragmenty, takie jak Dolna Warta, Noteć w części swobodnie płynącej, Kanał Bydgoski oraz Brda, osiągają klasę II, co znacząco zwiększa ich atrakcyjność dla żeglugi.

Nr	Nazwa	Miasta	Szerokość min. szlaku [m]	Głębokość tranzytowa [cm]	Prześwit minimalny pod mostami [m]	Śluzy
1.	Brda	Bydgoszcz	30	180-200	3,2	2
2.	Kanał Bydgoski	Bydgoszcz – Nakło nad Notecią	28	160-200	3,8	6
3.	Noteć skanalizowana	Nakło nad Notecią – Krzyż Wielkopolski	25	120-160	3,4	14
4.	Noteć swobodnie płynąca	Krzyż Wielkopolski – Santok	30	120-200	4,0	brak
5.	Warta dolna	Santok – Kostrzyn nad Odrą	50	120-300	3,9	brak

Parametry te, takie jak szerokość szlaku, głębokość tranzytowa czy wysokość prześwitu pod mostami, są niezbędne do zapewnienia sprawnej i bezpiecznej żeglugi na tym odcinku rzeki. Klasyfikacja szlaków wodnych w Polsce uwzględnia różnorodne uwarunkowania techniczne, co w praktyce oznacza, że każdy z tych odcinków wymaga odpowiedniego przystosowania do żeglugi.

Stan techniczny w 2009

W 2009 roku stan techniczny obiektów hydrotechnicznych, takich jak śluzy oraz jazy, jak również innych elementów zabudowy regulacyjnej, został oceniony jako stabilny, jednak nie spełniający oczekiwań. Zidentyfikowano potrzebę odmulenia skanalizowanego odcinka Noteci, co jest kluczowe dla poprawy funkcjonowania drogi wodnej.

Ważną kwestią jest również regulacja szlaku żeglownego Noteci, który jest swobodnie płynącą rzeką, a także Warty dolnej. Niestety, istniejący stan techniczny drogi wodnej sprawia, że prowadzenie żeglugi towarowej na przeważającej części jej odcinków jest obecnie niemożliwe.

Znaczenie turystyczne

W przeszłości, bo już w XIX wieku, przewozy pasażerskie na szlaku wodnym Wisła-Odra były realizowane systematycznie. Od lat 90. XX wieku znaczenie turystyczne tej trasy znacznie wzrosło, co zachęciło niektóre miejscowości do rozwoju infrastruktury dedykowanej turystom. Miejsca takie jak Santok, Nakło nad Notecią oraz Bydgoszcz stały się ważnymi punktami na mapie wodnych podróży.

Jednym z najważniejszych atutów tej drogi wodnej są jej walory przyrodnicze. Dolina Noteci wyróżnia się jako jedna z najlepiej zachowanych bagiennych dolin rzecznych w zachodniej Polsce, a większość jej obszaru znajduje się w sieci Natura 2000. W zachodnim węźle trasy leży również Park Narodowy Ujście Warty, co dodatkowo podkreśla wartość przyrodniczą tego regionu.

Nieopodal drogi wodnej znajdują się także parki krajobrazowe, które przyciągają turystów:

• Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy,
• Drawieński Park Krajobrazowy,
• Krajeński Park Krajobrazowy,
• Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły.

Szlak otoczony jest także ogromnymi kompleksami leśnymi, takimi jak Puszcza Notecka i Puszcza Bydgoska, oraz licznymi rezerwatami przyrody. W miejscowościach usytuowanych przy tym wodnym szlaku turyści mogą podziwiać zabytkowe obiekty hydrotechniczne oraz cenne zabytki architektury, które stanowią nieodłączny element lokalnego dziedzictwa.

Droga wodna Wisła-Odra jest dodatkowo połączona z innymi trasami wodnymi, które służą rekreacji i turystyce wodnej, takimi jak Lubuski Szlak Wodny, Wielka Pętla Wielkopolski, Pętla Kujawska, Odra, Warta, Brda oraz Dolna Wisła.

W 2007 roku marszałkowie sześciu województw, które sąsiadują z drogą E-70, podpisali porozumienie o współpracy, które ma na celu rewitalizację tego szlaku wodnego. To ważny krok w kierunku rozwoju turystyki wodnej w regionie oraz ochrona przyrodniczych skarbów tego wyjątkowego miejsca.

Problemy dostosowania drogi Wisła-Odra do wymagań międzynarodowych

Droga wodna Wisła–Odra, obecnie funkcjonująca na poziomie klasy Ib bądź II, nie spełnia stawianych przez porozumienie AGN wymagań, które nakładają obowiązek, aby drogi śródlądowe o charakterze międzynarodowym miały przynajmniej parametry IV klasy.

Aby dostosować ją do tych standardów, konieczna byłaby budowa nowych stopni żeglugowych na rzekach takich jak Wisła, Brda, Warta oraz Noteć. Należy zaznaczyć, że tego rodzaju przedsięwzięcia wiążą się z wysokimi kosztami oraz mogą wpływać negatywnie na ochronę przyrody, ponieważ część szlaków tej drogi przebiega przez tereny chronione w ramach sieci Natura 2000.

W obecnej sytuacji, zamiast znacznych inwestycji w rozbudowę, planuje się konserwację obecnego szlaku oraz istniejących już urządzeń hydrotechnicznych, z zachowaniem dotychczasowych parametrów. Takie działania umożliwią prowadzenie transportu towarowego, choć w ograniczonej skali, a także mogą przyczynić się do rozwoju turystyki wodnej, co może okazać się korzystne dla lokalnych społeczności.

W kontekście strategii Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, rozważane są zmiany w przebiegu drogi wodnej E-70 w Polsce, szczególnie z uwagą na większe wykorzystanie Warty, co będzie się wiązało z trasą przez Poznań oraz Włocławek.

---

Oceń: Droga wodna Wisła-Odra

---