Ulica Grodzka w Bydgoszczy

---

Położenie

Ulica jest usytuowana w północnym rejonieStarego Miasta w Bydgoszczy. Jej trasa następnie prowadzi wzdłuż urokliwego nabrzeża Brdy, rozciągając się w kierunku wschód-zachód, zaczynając od ul. Bernardyńskiej i kończąc na ul. ks. Tadeusza Malczewskiego.

Całkowita długość ulicy wynosi około 430 metrów, co czyni ją jednym z prominentnych miejsc w tej części miasta.

Historia

Ulica Grodzka ma bogatą historię, sięgającą połowy XIV wieku, kiedy to została wytyczona. Jej kształtowanie miało miejsce w kontekście rozwoju bydgoskiego miasta lokacyjnego.

Wnioski z badań archeologicznych

Wschodnia część Grodzkiej przebiega przez obszar, który niegdyś stanowił najstarszy zespół osadniczy Bydgoszczy. W skład tego obszaru wchodziły wczesnośredniowieczny gród kasztelański oraz XIV-wieczny zamek Kazimierza Wielkiego. W związku z jego znaczeniem, przeprowadzono liczne wykopaliska archeologiczne, które nasiliły się od lat 90. XX wieku. Badania te dostarczyły cennych informacji dotyczących różnorodnych aspektów dotyczących rozwoju Bydgoszczy.

Na terenie ulicy Grodzkiej, pomiędzy ul. Przy Zamczysku a Bernardyńską w XI-XIV wieku istniał gród bydgoski. Pierwsze kompleksowe badania archeologiczne z lat 90. XX wieku ujawniły szerokie relikty związane z wczesną historią miasta. Odkryto, że gród znajdował się na wyspie, którą utworzyła meandrująca Brda i składał się z dwóch fortifikowanych części, z głównym wzmocnieniem strony północnej.

Wschodnia część grodziska była zabudowana budynkami mieszkalnymi oraz gospodarczymi, wykonanymi w konstrukcji zrębowej, powiązanymi ze sobą drewnianymi ulicami. W południowej części odkryto drewniane elementy przystani rzecznej. System fortyfikacji ma datowanie dendrochronologiczne z lat 1037–1038.

Dalsze badania wykopaliskowe miały miejsce w 2007 roku, w związku z budową hotelu Holiday Inn u zbiegu ulic Grodzkiej i Bernardyńskiej. Odkryto fragmenty zespołu grodowego, w tym drewniane relikty budynków, umocnienia nabrzeża i być może wał obronny. W skansenie na terenie hotelu planowana jest prezentacja wczesnośredniowiecznego grodziska.

Dodatkowo odkryto relikty kamiennych fundamentów średniowiecznego zamku, które były częścią obwód fortecy. Ponadto w środkowej części ulicy, w wykopie u zbiegu ulic Grodzkiej i Podwale, ujawnione zostały drewniane legary oraz pale, interpretowane jako pozostałości ulicy Krętej.

Natomiast w narożniku ul. Grodzkiej i Mostowej odkryto różne poziomy drewnianej oraz murowanej zabudowy, w tym domy datowane na II połowę XIV wieku oraz nowsze zabudowy z XV–XVIII wieku. W toku badań wydobyto wiele zabytków związanych z materialną kulturą mieszkańców. Odkrycie XVI-wiecznego drewnianego traktu w 2014 roku zdumiewało ze względu na dobry stan zachowania.

Okres staropolski

Do roku 1772 ulica Grodzka funkcjonowała jako główny trakt północno-wschodniej części miasta lokacyjnego, łącząc kościół farne z Bramą Grodzką prowadzącą do zamku starościńskiego. W latach XV–XVI na jej zachodnim końcu zbudowano most farny, zlokalizowany na jaź rzecznym, które spajało Wyspę Menniczą z miastem.

Po zakończeniu produkcji monet w mennicy pod koniec XVII wieku most przekształcono w kładkę, a wkrótce potem zburzono. Rekonstrukcje przestrzenne dawnych Bydgoszczy pokazują, że po stronie południowej ulicy znajdowały się posesje z zabudowaniami, natomiast po północnej stronie były tereny wykorzystywane gospodarczo, w tym zespoły spichlerzy i porty.

Łaźnia miejska

W okresie staropolskim zachodni odcinek ulicy nosiła nazwę „Łaziennej” (Badegasse), ze względu na miejską łaźnię, która funkcjonowała w tym rejonie. W 1549 roku podpisano kontrakt na jej budowę, jednak brak wiarygodnych źródeł nie pozwala na określenie dokładnej lokalizacji.

W 1573 roku zlecono generalny remont łaźni, co może świadczyć o potrzebie społecznej. Z 1717 roku pochodzi kolejna wzmianka o tym obiekcie, co może sugerować, że lokalnie funkcjonowały także inne mniejsze łaźnie.

Brama Grodzka

Wschodni fragment ulicy Grodzkiej do 1772 roku był znany jako „Zamkowa”, co odnosiło się do pobliskiego zamku. Nieopodal przy wylocie ulicy znajdowała się mała bramka lub furta zwana Bramą Grodzką (Porta Castriensis), która miała jedynie znaczenie komunikacyjne. Chociaż nie zachowały się jej fizyczne pozostałości, była opisana w historycznych źródłach.

Na podstawie kartograficznych planów można ustalić, że Brama Grodzka znajdowała się w okolicy współczesnego zbiegu ulic Grodzkiej i Podwale. Niestety, po zniszczeniach podczas potopu szwedzkiego, miejsce to nie zostało odbudowane. Na XVIII-wiecznych mapach nie odnotowano już tego obiektu.

Okres zaboru pruskiego

W szczegółowym planie miasta z 1774 roku widoczna jest zabudowa ulicy Grodzkiej. Częściowo zasłonięta była przez ogrodzenie cmentarza oraz most farny na Wyspę Menniczą. Wschodnia część ulicy stała się drogą wiodącą do rafinerii cukru trzcinowego, po zniknięciu fosy zamkowej.

Na planie z 1800 roku zaledwie widoczne były spichrze miejskie, natomiast zachodnia część ulicy zyskała nowe kamienice i spichlerze w kilkadziesiąt lat później, aż do późniejszego stanu w 1834 roku.

Bodaj najważniejsze budowle z tego okresu to budynek szkoły realnej (1858) oraz pałacyk Lloyda (1884), które powstały na terenach dawnej fosy zamkowej.

Reprezentacyjne kamienice znalazły się w zachodniej części w sąsiedztwie ul. Mostowej. Dość znany był „Dom Jachmanna” (1838) z kawiarnią „Bristol” oraz „Dom Fryderyka” (1902), który mieścił restaurację „Piwnica Fryderykowska” i został wzniesiony przez Józefa Święcickiego.

Początek XX wieku to budowa świątyni pw. św. Krzyża, na miejscu dawnego wzgórza zamkowego, która przez długi czas pełniła funkcję miejskiej fary ewangelickiej.

Wyburzenia w czasie okupacji hitlerowskiej

W wyniku decyzji niemieckich władz okupacyjnych w 1940 roku, zburzono wiele kamienic oraz spichrz nad Brdą, co znacząco wpłynęło na krajobraz tej części miasta.

Okres powojenny

W 1960 roku uległy zniszczeniu dwa szachulcowe spichlerze w rejonie Rybiego Rynku. Następnie, w 1973 zaprojektowano fontannę i skwer, jednakże późniejsze plany zabudowy tego terenu otworzyły możliwości przywrócenia dawnej pierzei ulicy Mostowej.

W latach 2006–2007 odbudowano północny fragment tej pierzei, a następnie w latach 2011–2013 planowano dalsze odtworzenie ulicy Jatki, łączącej się z ulicą Grodzką.

Po 1990 roku na ulicy zbudowano nowoczesne obiekty, w tym „szklane spichrze” (1996–1998) oraz czterogwiazdkowy hotel Holliday Inn, który powstał w latach 2008–2010. Modernizacja terenu ulicy została uwzględniona w Planie Rewitalizacji Bydgoszczy.

W 2021 roku nad Brdą zainstalowano atrakcję dla zakochanych, zwaną „Kadr na miłość”.

Nazwy

Ulica Grodzka przeszła szereg zmian nazw, które można podzielić na następujące okresy:

• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea balnealis (Badegasse, Łazienna) – od ul. ks. Tadeusza Malczewskiego do ul. Mostowej,
• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea castriensis – od ul. Mostowej do ul. Podwale,
• 1800–1816 – Mühlenstraße – od ul. Wodnej do ul. Mostowej,
• 1840–1861 – Alte Mühlenstraße – od ul. Wodnej do ul. Mostowej,
• 1800–1900 – Schloßstraße – od ul. Mostowej do Rybiego Rynku,
• 1901–1920 – Burgstraße,
• 1920–1945 – Grodzka,
• 1939–1945 – Burgstraße,
• od 1945 – Grodzka.

Nazwa ulicy odzwierciedla jej historyczny związek z bydgoskim zamkiem, wzniesionym na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku.

Zabudowa

Zabudowa ulicy Grodzkiej w Bydgoszczy prezentuje się w sposób niezwykle zróżnicowany. Mimo że fragment zlokalizowany w zachodniej części nie charakteryzuje się zabudową pierzejową, to jednak w sąsiedztwie ulicy można znaleźć cenny zabytek w postaci spichrzy miejskich, które datowane są na koniec XVIII wieku. Warto również zwrócić uwagę na nowoczesne, stylizowane biurowce, które w ostatnich latach stały się prawdziwą ikoną współczesnej architektury w Polsce.

W kontekście zabytków, do najważniejszych budowli znajdujących się przy ulicy zalicza się XIX-wieczny gmach szkolny, w którym obecnie mieści się Seminarium Duchowne, a także budynek poprzemysłowy rafinerii cukru trzcinowego, pochodzący z końca XVIII wieku. Nie można pominąć również pałacyku Lloyda, który dodaje niezwykłego charakteru tej okolicy.

Ważnym elementem historii architektonicznej tego miejsca były ruiny zamku bydgoskiego, które istniały aż do 1895 roku. Obecnie jedynie makieta zamku, umiejscowiona przy biurowcu BRE Banku, przypomina o jego dawnej obecności.

Niestety, w lutym 2019 roku doszło do wyburzenia kamienicy nr 2, znajdującej się u zbiegu z ul. ks. Malczewskiego, z powodu jej złego stanu technicznego. W lecie tego samego roku przeprowadzono remont elewacji w trzykondygnacyjnej kamienicy nr 4, pochodzącej z pierwszej połowy XIX wieku, która uzyskała nowe, beżowo-białe odcienie. Jednakże, 7 października 2021 roku miała miejsce katastrofa budowlana w tej samej kamienicy nr 2, kiedy to część jej ściany szczytowej się zawaliła, co wymusiło zamknięcie przylegającego fragmentu ulicy.

Niektóre obiekty przy ulicy Grodzkiej

Ulica Grodzka w Bydgoszczy to miejsce bogate w historię oraz interesujące obiekty architektoniczne. Przy tej ulicy znajdują się różnorodne budynki, które odzwierciedlają zmieniające się style architektoniczne oraz historyczne konteksty związane z tym miejscem.

Adres	Rok budowy	Styl architektury	Wpis w rejestrze zabytków	Uwagi	Zdjęcie
Grodzka 1	1927–1928	funkcjonalizm	_	Dom Katolicki Diecezji Bydgoskiej, wykorzystywany przez katolików bydgoskich w okresie międzywojennym oraz powojennym, gruntownie odnowiony i udostępniony w 2012 roku jako Instytut Kultury – Dom Polski.	_
Mostowa 7 – róg Grodzkiej	XVIII wiek	eklektyzm	_	Kamienica narożna, przebudowana w I połowie XIX wieku.	_
Mostowa 4 – róg Grodzkiej	2007	neoeklektyzm	_	Nowe kamienice wschodniej pierzei ulicy, mieszczą bary, restauracje i kawiarnie Adama Sowy.	_
Grodzka 7	przed 1793	szachulec	_	Spichlerz w stylu holenderskim; znajduje się tutaj stała wystawa „Pamiątki Bydgoskie” Muzeum Okręgowego.	_
Grodzka 9	1793	szachulec	_	Spichlerz częściowo murowany; prezentuje wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego.	_
Grodzka 11	1794–1800	szachulec	_	Spichlerz szachulcowy, w którym odbywają się wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego.	_
Grodzka 12	I ćw. XX w.	funkcjonalizm	_	W latach 90-tych XX wieku był siedzibą Centrum Podróży Portu Lotniczego Bydgoszcz S.A. oraz biur podróży. Po rozbudowie w 2018 roku powstał Hotel Sowa, połączony z kamienicą przy Mostowej 4 przeszklonym łącznikiem. Zaprojektowany przez G&M Architekci.	_
Grodzka 14-16	połowa XIX w., 1876	eklektyzm	_	Kamienica na rogu ul. Podwale, w latach 1961–1988 była siedzibą Teatru Kameralnego.	_
Grodzka 17	1885–1886	manieryzm niderlandzki	_	Pałacyk Lloyda, pierwotnie budynek mieszkalny, później siedziba Bydgoskiego Towarzystwa Żeglugi Śródlądowej oraz Lloyda Bydgoskiego.	_
Grodzka 18	1858	neogotyk, neobarok	_	Miejska Szkoła Realna, później Królewskie Gimnazjum Realne; w latach późniejszych różne szkoły średnie.	_
Grodzka 19-21	1996	funkcjonalizm	_	Zespół budynków mBanku, znane jako „nowe spichrze” lub „szklane spichrze”.	_
Grodzka 25	1774–1789	klasycyzm	_	Budynek administracyjny warzelni cukru trzcinowego, następnie mieszkalny oraz siedziba wydziałów Urzędu Miasta Bydgoszczy.	_
Grodzka 32	1895–1896	_	_	W attyce budynku znajduje się trąbka – symbol poczty; był siedzibą pruskiej administracji pocztowej.	_
Grodzka 36	2010	funkcjonalizm	_	Czterogwiazdkowy hotel Holiday Inn w Bydgoszczy z 138 pokojami.	_

Znajdowane przy ulicy Grodzkiej obiekty są świadectwem bogatej historii Bydgoszczy i jej rozwoju urbanistycznego na przestrzeni lat. Każdy z tych budynków ma swoją unikalną historię i charakterystykę, co czyni tę ulicę niezwykle atrakcyjną dla zarówno turystów, jak i mieszkańców.

---

Oceń: Ulica Grodzka w Bydgoszczy

---