Ulica Przyrzecze w Bydgoszczy

---

Położenie

Ulica Przyrzecze zlokalizowana jest w zachodniej części Starego Miasta w Bydgoszczy, tuż nad rzeką Młynówką. Jej przebieg można określić jako rozciągający się w kierunku północ-południe, łącząc ul. Farną z ul. Długą. Całkowita długość ulicy wynosi około 150 m.

Historia

Okres staropolski

Ulica Przyrzecze, mająca swoje korzenie w połowie XIV wieku, została wytyczona w czasie, gdy kształtowało się bydgoskie miasto lokacyjne. Przebiegała ona na zachodnim skraju ówczesnego miasta Bydgoszczy, blisko rzeki Młynówki, która była pierwotnym korytem rzeki Brdy. Rzeka ta otaczała od zachodu półwysep, na którym powstała Bydgoszcz lokacyjna. Już w XIV wieku podjęto działania, by podpiętrzyć wodę w rzece, co miało zarówno znaczenie obronne, jak i gospodarcze, m.in. dla napędzania młynów czy tartaków zlokalizowanych na Wyspie Młyńskiej.

W okresie staropolskim ulica Przyrzecze na północy łączyła się z ulicą Grodzką oraz z mostem farnym, który był tam obecny do momentu rozbudowy cmentarza kościoła farnego, co miało miejsce pod koniec XVIII wieku. Działki o numerach 10-14 należały w tym czasie do Tomasza Ossowskiego, który prowadził tu browar oraz gorzelnię. Rodzina Ossowskich była zamożną rodziną szlachecką, a Sebastian Ossowski ufundował w 1637 roku kaplicę (św. Sebastiana) w farze. Ich wnuczka, Katarzyna, była żoną burmistrza Wojciecha Łochowskiego. W 1770 roku Jan Ossowski podpisał dokument bractwa piwowarów.

Podczas badań archeologicznych w rejonie ul. Przyrzecze odkryto fragmenty drewnianej konstrukcji, które sugerują, że ulica była moszczona drewnem i biegła wzdłuż brzegów Brdy Młynówki. Relikty tej nawierzchni zarejestrowano na głębokości 1,6 – 1,7 metra. Odkryto również drewnianą rurę wodociągową skierowaną w stronę rzeki oraz ceramikę datującą się na koniec XIV i XV wieku.

Okres zaboru pruskiego

Na mapie z 1774 roku, stworzonej przez pruskiego geometrę Gretha, można dostrzec szereg działek budowlanych przy ulicy Przyrzecze, zajętych przez istniejące domy, zwłaszcza w części południowej, zbliżonej do ulicy Długiej. W północnej części ulica była zabudowana jedynie od strony wschodniej, z zapleczami domów przylegających do ul. Jezuickiej. Z tej części schodziła skarpa do rzeki Młynówki, gdzie istniał dostęp publiczny do pobierania wody, co jest widoczne również dzisiaj.

Na planie miasta z 1800 roku uwidoczniony jest most Młyński, dzięki któremu można było dotrzeć do Wyspy Młyńskiej. W pierwszej połowie XIX wieku charakter ulicy niewiele się zmienił. Dopiero na mapie z 1876 roku możemy zauważyć zabudowę, która ma podobny charakter do dzisiejszej. Występują pierzeje kamienic od strony wschodniej, a po stronie zachodniej zlokalizowana jest zabudowa gospodarczo-przemysłowa.

W miarę rozwoju miasta, wzdłuż rzeki Brdy zaczęły powstawać pierwsze zakłady przemysłowe, takie jak garbarnie, browary i gorzelnie. Strona z numerami nieparzystymi stanowiła oficyny domów przy ulicy Jezuickiej, a podwórza domów z numerami parzystymi schodziły ku Młynówce, tworząc dziś elementy bydgoskiej Wenecji. W południowej części ulicy przed połową XVIII wieku powstała zabudowa, gdzie działki nr 21-23 należały do rodziny Ossowskich. W pierwszej połowie XIX wieku w tym rejonie działały browar, gorzelnia, suszarnia oraz stajnia, które stanowiły zaplecze dla kamienicy przy ul. Jezuickiej 26.

W 1869 roku w posesji nr 8 na narożniku z ul. Ku Młynom uruchomiono fabrykę octu oraz magazyn skór. Później powstała zadaszona łaźnia na palach z kabinami kąpielowymi. Podobna łaźnia została zbudowana na działce nr 6, która do 1844 roku była ogrodem należącym do posesji Jezuicka 4. Właściciele polscy, czyli rodzina Wołowskich, nieprzerwanie przez cały okres zaborów posiadali działkę nr 7, będącą integralną częścią domu przy ul. Jezuickiej 8.

Na posesji nr 2 od 1786 roku działała garbarnia skór twardych, prowadzona przez Michała Zamoiskiego oraz jego syna, mistrza garbarskiego Gottloba Fryderyka Zamoiskiego. W 1846 roku nabył ją mistrz garbarski Ludwig Buchholz, który przybył z Koronowa. Rozwinął on swoje przedsiębiorstwo do tego stopnia, że w 1861 roku zaoferował zmechanizowaną garbarnię przy ulicy Garbary (obecnie teren Wyższej Szkoły Gospodarki). Po przeniesieniu garbarni do nowych pomieszczeń w domu przy ul. Przyrzecze urządzono sklep z produktami skórzanymi oraz akcesoriami szewskimi.

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym ulica Przyrzecze zyskała charakter zaułka, stając się miejscem spotkań bydgoskiego półświatka. Tę tradycję kontynuowano również podczas okupacji, kiedy to władze hitlerowskie nadały ulicy Przyrzecze nazwę „Flunderweg”, co oznacza „droga fląder”.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej wiele nieruchomości, które zostały upaństwowione, popadło w ruinę. W latach 70. XX wieku ulica ta uchodziła za jedną z mniej atrakcyjnych w Bydgoszczy, szczególnie ze względu na jej odwrócenie od rzeki Brdy. W 1974 roku, na podstawie uchwały MRN, rozpoczęto prace rekonstrukcyjne mające na celu „uporządkowanie dawnej zabudowy Starego Miasta”. Kwartał zabudowy między ul. Jezuicką a Przyrzecze stał się obiektem najwcześniejszych prac renowacyjnych, a pierwsze zmodernizowane budynki oddano do użytku w 1980 roku.

W 1990 roku doszło do wyburzenia domów znajdujących się między Młynówką a ulicą, w tym „galeriowca” (Przyrzecze 5) oraz szachulcowego spichlerza przy moście Młyńskim. Te budynki były popularnym obiektem na pocztówkach oraz w malarstwie w okresie międzywojennym i powojennym. W ich miejsce, do 2000 roku, odbudowano cztery nowe budynki, które wkroczyły w skład Wenecji Bydgoskiej. Do 2010 roku nie udało się jeszcze odbudować pozostałych obiektów, które przyczyniłyby się do kontynuacji pierzei ulicy.

Na początku XXI wieku odrestaurowano kamienice usytuowane w pierzei wschodniej ulicy, gdzie ulokowano agendy Urzędu Miejskiego oraz innych instytucji. W 2010 roku modernizacja nawierzchni ulicy Przyrzecze została włączona w Plan Rewitalizacji Bydgoszczy.

Nazwy

Ulica Przyrzecze w swoim historycznym przebiegu nosiła różne nazwy:

• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea aquatica (Wodna),
• 1800–1840 – Wasser Gasse,
• 1840–1920 – Brahegasse,
• 1920–1939 – Przyrzecze,
• 1939–1945 – Flundernweg,
• od 1945 – Przyrzecze.

Staropolska oraz nowożytna nazwa ulicy odnosi się do odnóg rzeki Brdy – Młynówki.

Architektura

Ulica Przyrzecze to niezwykle interesująca lokalizacja, która otacza rzekę, sąsiadując z Wyspą Młyńską (Menniczą). Jest to jedna z bardziej unikalnych ulic na obszarze Starego Miasta w Bydgoszczy. Przy niej znajdują się kamienice, które tworzą wschodnią część Wenecji Bydgoskiej.

Wiele z tych budynków datuje się na XVIII i XIX wiek, jednakże przeprowadzone remonty znacząco wpłynęły na ich oryginalne cechy stylistyczne. Z kolei inne kamienice zostały odbudowane w trakcie rewaloryzacji, która miała miejsce w latach 90. XX wieku. Dzięki pobliżu rzeki, kamienice te stanowią malowniczy zespół urbanistyczny, który przyciąga uwagę mieszkańców oraz turystów.

---

Oceń: Ulica Przyrzecze w Bydgoszczy

---