Ulica Podwale w Bydgoszczy

---

Historia

Ulica Podwale ma bogatą historię, sięgającą połowy XIV wieku. Wtedy to została wytyczona, co miało miejsce równocześnie z tworzeniem bydgoskiego miasta lokacyjnego. Przebiegała ona na wschodnim skraju Bydgoszczy, wzdłuż fosy zamku. Była istotnym punktem granicznym między miastem lokacyjnym a starym zespołem grodowym. To właśnie tam, na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego, w połowie XIV wieku wzniesiono zamek starościński.

W trakcie prac archeologicznych prowadzonych przy ul. Podwale (w miejscu skrzyżowania z ulicami Grodzką i Krętą) odkryto relikty średniowiecznej zabudowy drewnianej i ceramikę datowaną na koniec XIV i XV wiek. Znaleziono także relikty konstrukcji drewnianych, takich jak palisada, które były datowane na okres nowożytny, po XVI wieku.

Ulica Podwale odgrywała kluczową rolę w transporcie handlowym, będąc częścią szlaku, który prowadził z Gdańska przez Świecie, do Inowrocławia i dalej w głąb kraju. Szlak ten zajmował ważne miejsce w strukturze miasta, wiodąc od Bramy Gdańskiej do mostu na Brdzie oraz Bramy Kujawskiej.

W planach miasta z doby staropolskiej widoczna jest szeroka zabudowa zlokalizowana głównie po zachodniej stronie ulicy. Po wschodniej stronie natomiast lokalizowano wał ziemny, usypany przez mieszkańców w II połowie XVII wieku. Jednak badania archeologiczne z 2005 roku wykazały, że istnienie tego wału w tym miejscu było mylnie interpretowane. Faktycznie, znajdowało się tam nabrzeże fosy, które zmieniało swój kształt w toku wylewów rzeki aż do XV wieku, do momentu wybudowania pierwszych drewnianych struktur.

Z biegiem lat na starorzeczu gromadzono odpady komunalne z mieszkańców Bydgoszczy, co przyczyniło się do zamulania fosy oraz zwiększania powierzchni miasta. Prace budowlane położone były na łagodnie opadającym stoku w kierunku starorzecza, co ostatecznie spowodowało, że w XVIII wieku powstały pierwsze murowane budynki.

Najwcześniejsze wzmianki o zabudowie przy ul. Podwale (Żabiej) pochodzą z 1560 roku. W XVII wieku były tam domy, browary oraz puste działki, a także murowane kamienice. Mieszkańcy posiadali ogrody, które znajdowały się na wale za miastem Przedmieścia Kujawskiego lub u stóp skarpy szwederowskiej.

Po przyłączeniu Bydgoszczy do Królestwa Prus w 1772 roku, ul. Podwale zmieniła swoją nazwę na Wałową, co mogło być rezultatem długotrwałej tradycji w świadomości mieszkańców. W. Siwiak zauważa, że nieprzerwane zasypywanie starorzecza, jak i zakładanie ogrodów w jego obszarze, skutkowało przekształcaniem granicy wschodniej ulicy, co doprowadziło do ukształtowania nowej nazwy.

Na szczegółowym planie miasta, sporządzonym przez pruskiego geometrę Gretha w 1774 roku, wzdłuż ulicy widoczna była już część istniejącej zabudowy. Częściowo wolne działki znajdowały się blisko ulic: Długiej, Zaułek i w rejonie ulicy Grodzkiej. Natomiast na zachodniej pierzei zabudowa jedynie wspierała narożniki ulicy Grodzkiej i przy Bramie Kujawskiej.

W 1787 roku w okolicy ul. Podwale, na wysokości ul. Magdzińskiego zbudowano miejską farę ewangelicką. Do 1809 roku w południowej części ulicy, w obecnych posiadłościach nr 11-15, powstała dalsza zabudowa. Wzmianki o nowej zabudowie na całej długości ulicy rozpoczęły się w połowie XIX wieku, z wyjątkiem środkowego odcinka, gdzie mieściły się ogrody.

Rok 1899 przyniósł rozpoczęcie prac mających na celu uporządkowanie dawnego wzgórza zamkowego po wschodniej stronie ul. Podwale. W wyniku tych działań, w miejscu wyburzonej starej fary ewangelickiej, w 1904 roku wzniesiono miejską halę targową. Jednocześnie przedłużono ul. Magdzińskiego, której perspektywę zamknęła nowa świątynia ewangelicka pw. św. Krzyża.

Charakter ulicy Podwale, ukształtowany na początku XX wieku, nie uległ znaczącym zmianom w następnych dziesięcioleciach. W 2016 roku na ścianie pojawił się mural zatytułowany „Bydgoszcz – rzeka możliwości”, który przedstawia lokalne symbole, takie jak marina, opera, spichrze oraz rzeźba „Przechodzący przez rzekę”.

Nazwy

• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea dicta Żabia (Wałowa),
• 1800-1920 – Wallstraße,
• 1920-1939 – Podwale,
• 1939-1945 – Wallstraße,
• od 1945 – Podwale.

Architektura

Ulica Podwale w Bydgoszczy oferuje niezwykły widok na architekturę, gdzie dominują budynki wzniesione głównie od końca XVIII wieku aż do początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę na jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów, którym jest miejska hala targowa. Została ona zbudowana w 1904 roku przez berlińską firmę Boswau & Knauer i od tego czasu pełni swoją pierwotną funkcję.

Niektóre budynki

Na ulicy Podwale w Bydgoszczy można znaleźć wiele interesujących budynków, które charakteryzują się różnorodnymi stylami architektonicznymi oraz bogatą historią. Poniżej przedstawiamy zestawienie niektórych z nich.

Numer	Lokalizacja	Rok budowy	Typ architektury	Rejestr zabytków	Informacje dodatkowe	Obrazek
1.	Podwale 4	1904	neogotyk	brak	Miejska hala targowa	brak
2.	Podwale 11	1782-1785, 1879	eklektyzm	brak	Kamienica naprzeciw ul. Zaułek, przebudowana w 1879 roku.	brak
3.	Podwale 12	1873	eklektyzm	brak	Kamienica wzniesiona na podstawie projektu Gustawa Weihe w 1873 roku na fundamentach wcześniejszych budynków. Wybudowana dla fabryki mydła J.G. Böhlkego, która rozpoczęła działalność w 1849 roku. Obiekt czteroskrzydłowy, z elementami neorenesansowymi i neobarokowymi, posiada wewnętrzny dziedziniec. Jest to największy budynek mieszkalny w obrębie Starego Miasta, wpisany do gminnej ewidencji zabytków. W 2017 roku przeprowadzono remont dachu, a w 2021 roku przywrócono historyczną kolorystykę elewacji.	brak
4.	Podwale 13	3 ćw. XIX wieku	eklektyzm	brak	W podziemiach obiektu zlokalizowane są studnie, z których mieszkańcy czerpali wodę w przeszłości. Budynek został wyremontowany w 2014 roku z odtworzeniem balkonów.	brak
5.	Podwale 15	XVIII wiek, 1883	eklektyzm	brak	Skrzydło mieszkalne w kamienicy zaprojektowane przez Józefa Święcickiego. Na początku XIX wieku w budynku, który przylegał do Bramy Kujawskiej i miejskiego muru, znajdowały się Miejski zarząd oraz komisariat policji.	brak
6.	Kręta 3	II połowa XIX wieku	brak	brak	Dawny budynek magazynowo-przemysłowy na rogu ul. Krętej i Podwale, obecnie siedziba klubu muzycznego Eljazz.	brak
7.	Grodzka 14	1875-1876	brak	brak	Kamienica na rogu ul. Podwale, w latach 1961-1989 mieścił się w niej Teatr Kameralny – druga scena teatru dramatycznego w Bydgoszczy.	brak
8.	Magdzińskiego 18	1924	modernizm, neorenesans	brak	Kamienica na rogu ul. Podwale i ul. Magdzińskiego, jednokondygnacyjna, modernistyczna z attyką w stylu renesansowym. Została zbudowana jako pawilon handlowo-usługowy. Po 1974 roku powiększono jej powierzchnię. Do lat 90. XX wieku mieścił się tu sklep Zakładów Rowerowych Romet, następnie restauracja. W 2018 roku przeprowadzono ocieplenie ścian i remont elewacji.	brak

---

Oceń: Ulica Podwale w Bydgoszczy

---