Ulica Jezuicka w Bydgoszczy

---

Położenie

Ulica Jezuicka ulokowana jest w zachodniej części Starego Miasta. Rozciąga się w przybliżeniu w kierunku północ-południe, łącząc ul. Farną z ul. Długą. Cała długość tej ulicy wynosi około 150 metrów.

Historia

Ulica Jezuicka jest **ważnym fragmentem historii Bydgoszczy**, która zaczyna się w połowie XIV wieku, kiedy to została wytyczona, z czasem stając się istotnym elementem układu urbanistycznego miasta. Urokliwe miejsce łączy ulicę Długą z kościołem farnym, pełniąc tym samym rolę szlaku komunikacyjnego w zachodniej części ówczesnego miasta.

Podczas archeologicznych prac ratunkowych przy ul. Jezuickiej odkryto fragmenty ceglanej zabudowy, datowanej na XV-XVI wiek, co podkreśla wartość historyczną tego terenu. Zachowały się również mury kamienicy usytuowanej pod adresem Jezuicka 4, które również pochodzą z tego samego okresu. Na początku XVII wieku z kolei archeolodzy zidentyfikowali fundamenty budynku na ul. Jezuickiej 5.

Warto zauważyć, że historia ulicy jest silnie związana z działalnością jezuitów. W XVII i XVIII wieku większość budynków w obszarze, który dzisiaj jest ograniczony ulicami: Farnej, Jezuicką, Niedźwiedzia i Starym Rynkiem, należała do tego zakonu. W roku 1640 kościół jezuicki oraz zabudowania kolegium zamknęły jedno ze skrzydeł tego czworoboku. Podczas potopu szwedzkiego (1655-1660) miały miejsce tragiczne wydarzenia, gdy większość mieszkańców uciekła przed zarazą, co doprowadziło do licznych zniszczeń w tej części miasta. Tak więc wiele domów oznaczano jako „jezuickie”.

W “szczytowym okresie” w 1657 roku, podczas wizyty króla Jana Kazimierza oraz elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, gościli oni dostojników w kolegium jezuickim i domach zakonnych. Lustracja z 1658 roku rzuca światło na zniszczenie wielu istniejących niegdyś domów, a jedynie kilku z nich pozostawiono w stanie nienaruszonym.

Obraz zabudowy ulicy w XVIII wieku ujawnia szczegółowy plan z 1774 roku, na którym uwidoczniono liczne puste działki. Istniała jedynie zabudowa w środkowo-zachodniej oraz północno-wschodniej części ulicy. Dopiero w ostatnich dziesięcioleciach XVIII wieku, wzniesiono nowe kamienice, co jest widoczne na planach z 1800 roku oraz 1816 roku. Warto dodać, że w latach 1772-1786 w Bydgoszczy powstało 99 nowych domów dwupiętrowych.

Z planu katastralnego z 1876 r. wynika, że wzdłuż ulicy Jezuickiej znajdowało się 19 kamienic, w dużej części odpowiadających obecnemu stanowi. Na początku XX wieku wprowadzono zmiany w numeracji posesji. W tym czasie ulica była zamieszkana głównie przez ludność polską i żydowską, wśród których znajdowało się kilku piekarzy i szewców. Niestety, w okresie okupacji polscy mieszkańcy stali się pierwszymi ofiarami łapanek na Starym Mieście, tuż po zajęciu Bydgoszczy przez hitlerowców.

Charakter tej ulicy, wykształcony do połowy XIX wieku, pozostał w dużej mierze niezmieniony przez wiele kolejnych lat. Zmiany zaczęły się w 1979 roku, kiedy to na mocy uchwały MRN podjęto prace rewitalizacyjne w tej części miasta, co doprowadziło do restauracji kamienic w latach 90-tych XX wieku. Wówczas ulokowano w nich różnorodne sklepy oraz biura Urzędu Miejskiego, Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego i innych instytucji. W kamienicach, nr 4 oraz nr 18, mieści się siedziba Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy. W pozostałych kamienicach ulokowano księgarnie, restauracje, sklepy oraz galerie sztuki. W roku 2010 rewitalizacja nawierzchni ulicy Jezuickiej została uwzględniona w Planie Rewitalizacji Bydgoszczy.

Nazwy

Ulica Jezuicka, jak pokazuje jej historia, nosiła różne nazwy, w tym:

• XVI w. – I poł. XVIII w. – platea ecclesiastica (Kościelna),
• 1800–1816 – Pfarr Kirchenstraße,
• 1840–1920 – Neue Pfarrstraße,
• 1920–1939 – Jezuicka,
• 1939–1945 – Neue Pfarrstraße,
• od 1945 – Jezuicka.

Staropolska nazwa ulicy nawiązuje do kościoła farnego, do którego prowadziła uliczka mieszkańców z ulicy Długiej. Natomiast nowożytna nazwa odnosi się do zakonu jezuitów, który zyskał ważne miejsce w Bydgoszczy dzięki powstaniu klasztoru w 1619 roku. W latach 1637-1649 między Starym Rynkiem a ul. Jezuicką wybudowano kościół jezuicki pw. Św. Krzyża oraz gmach kolegium jezuitów, które stały się centralnymi ośrodkami oświatowymi i kulturalnymi w XVII-XVIII wieku w Bydgoszczy.

Architektura

Ulica Jezuicka w Bydgoszczy jest jedną z najbardziej urokliwych ulic w regionie, a jej piękno przyciąga wiele osób. To miejsce charakteryzuje się odnowioną oraz stosunkowo jednorodną architekturą, która nadaje mu wyjątkowy klimat.

Niektóre starsze kamienice, mimo licznych remontów i przebudów, zachowały elementy stylistyki barokowej. Mimo że wiele z tych budynków przeszło metamorfozy w XIX i XX wieku, co w pewnym stopniu wpłynęło na jakość ich fasad, to nadal emanowały one historycznym urokiem. Największą uwagę przykuwa jednak najstarszy obiekt przy ulicy Jezuickiej – dawne kolegium, które obecnie pełni rolę ratusza.

Niektóre kamienice

W Bydgoszczy, na ulicy Jezuickiej znajduje się wiele interesujących kamienic, które świadczą o bogatej historii architektonicznej tego miejsca. W szczególności należy zwrócić uwagę na kilka znaczących budynków, których opisy przedstawiają nie tylko daty budowy, ale i zastosowany styl architektoniczny oraz ich aktualny status zabytkowy.

Nr	Adres	Lata budowy	Styl architektoniczny	Wpisany do rej. zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Jezuicka 1	1653, 1878	klasycyzm, eklektyzm	brak	Budynek zajmuje pierzeję wschodnią od ul. Niedźwiedziej do Farnej. W 1653 r. mieścił dawne kolegium jezuitów, zbudowane z fundacji biskupa Kaspra Działyńskiego oraz kanclerza wielkiego koronnego, starosty bydgoskiego Jerzego Ossolińskiego. Od 1770 r. działało tu gimnazjum niemieckie, Szkoła Główna Departamentowa (1808–1812), szkoła wydziałowa (1812–1815) oraz ponownie gimnazjum niemieckie (1817–1878). W 1879 r. budynek zakupiono i przekształcono w siedzibę magistratu.	brak
2.	Jezuicka 2	1780	barok	brak	Kamienica usytuowana na rogu z ul. Farną. Wzniesiona jako piętrowa z przejściem przez sienią, zachowała z XVIII wieku dziedziniec oraz otwarty drewniany krużganek. Na przełomie XIX i XX wieku mieściły się tu biura urzędu pocztowego. W kamienicy znajduje się sala konferencyjna Aula Lochovsciana Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego oraz wydziały jednostek samorządowych.	brak
3.	Jezuicka 4	1744	barok	brak	Kamienica z zachowanymi gotyckimi sklepieniami beczkowymi z XV wieku w piwnicach. Została odrestaurowana w latach 1967–1969 według projektu architekta Stefana Klajbora. Elewacja frontowa ozdobiona sgraffitem w formie medalionów. Na przełomie XIX i XX wieku mieściły się tu biura urzędu pocztowego. Od 1969 r. budynek zajmuje Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, w którym do 1994 r. funkcjonowała Regionalna Pracownia Naukowo-Badawcza.	brak
4.	Jezuicka 16	1905	brak	brak	W piwnicach przez długi czas funkcjonowała restauracja, która zmieniała nazwę (m.in. Piwnica Ratuszowa, Medea, Kukuryku).	brak
5.	Jezuicka 24	około 1777	brak	brak	Budynek wzniesiony w miejscu wcześniejszego, małego browaru. Po pożarze nieruchomość zakupił radca podatkowy Mannkopff, który zbudował tu piętrowy dom mieszkalny. Kamienica, zbudowana na przełomie XVIII i XIX wieku, została podwyższona o drugie i trzecie piętro, zyskując ostatecznie trzy kondygnacje oraz poddasze. Fasada jest sześcioosiowa, z ramowymi podziałami, z zamkniętym łukiem koszowym w osi trzeciej (od ul. Długiej). Zachowane rokokowe drzwi w wejściu mają konstrukcję płycinowo-ramową, a nadproże dekorowane jest wstęgami z motywem muszli. Wysokie nadświetle podzielone szczeblinami o krzywolinijnym wykroju.	brak
6.	Niedźwiedzia 11	1775–1776	barok	brak	Kamienica na rogu ul. Jezuickiej. Do 1950 roku na parterze znajdowała się apteka „Pod Niedźwiedziem”, w czasie zaboru pruskiego jedyna polska apteka w mieście Władysława Kurzaja. Od 1915 roku mieściła się tutaj również polska księgarnia zasłużonego księgarza i wydawcy Leona Posłusznego. W 2015 roku na kamienicy odsłonięto tablicę upamiętniającą polskiego aptekarza Ignacego Rochona, zamordowanego przez Niemców w 1939 roku.	brak

Wyniki tej analizy odkrywają długą i złożoną historię architektury w tej części miasta, która jest ściśle związana z wydarzeniami z przeszłości.

---

Oceń: Ulica Jezuicka w Bydgoszczy

---