Ulica Grunwaldzka w Bydgoszczy

---

Przebieg

Ulica Grunwaldzka w Bydgoszczy rozciąga się na kierunku wschód-zachód, ciągnąc się od Ronda Grunwaldzkiego aż po zachodnią granicę miasta, w rejonie osiedla Osowa Góra. Jej całkowita długość wynosi zbliżone do 7 km, co czyni ją jednym z kluczowych odcinków lokalnej infrastruktury.

Na przestrzeni całej ulicy przebiega droga krajowa nr 80, a w odcinku od ul. Siedleckiej (Węzeł Zachodni) do Ronda Grunwaldzkiego, mamy do czynienia również z drogą krajową nr 25. Ulica ta odgrywa istotną rolę jako jedna z głównych arterii komunikacyjnych Bydgoszczy, łącząc centralną część miasta z zachodnimi osiedlami, które leżą po północnej stronie Starego Kanału Bydgoskiego.

Na wschodnim odcinku, ulica przebiega przez tzw. Wyspę Kanałową. W kierunku zachodnim, ulica prowadzi przez różne jednostki urbanistyczne, takie jak Okole, Czyżkówko, Flisy, a także po wspomnianą Osową Górę.

Historia

Ulica Grunwaldzka to jedna z najstarszych dróg w Bydgoszczy, pełniąca rolę traktu łączącego miasto z Koronowem oraz osadami położonymi na zachód od miasta, biegnących północną stroną doliny bydgosko-nakielskiej. Z mapy obszaru Bydgoszczy z lat 1796-1802, znanej jako mapa Schroettera, można dostrzec drogę, która w dużym stopniu pokrywa się z obecnym śladem Grunwaldzkiej. W Czyżkówku droga rozwidla się w stronę Koronowa, Pawłówka oraz Osówca.

W roku 1827 na nowo wytyczono trasę prowadzącą od Czyżkówka do Nakła, dokładnie pokrywającą się z dzisiejszą ulicą Grunwaldzką. Odpowiedzialny za budowę dróg był Ernst Conrad Peterson, dzierżawca folwarków Okole i Czyżkówko, działający na zlecenie Koeniglische Seehandlungs Societaet – Chausse Bau Contor Berlin. Plan Bydgoszczy z roku 1857 pokazuje drogę zaczynającą się mostem na Kanale Bydgoskim, określanym jako most Władysława IV.

Wzdłuż trasy, aż do Czyżkówka, istniała zabudowa z domami otoczonymi przedogrodami. W momencie przekraczania potoku Flis droga wchodziła w las, mijając wieś Działy, zaś kontynuowała swój bieg w kierunku Pawłówka, Nakła oraz Piły. W rejonie dzisiejszej Osowej Góry droga wznosiła się ku Zboczu Kruszyńskiemu, gdzie znajdowała się kolonia „Prondy” – budowniczych kanału, osiedlonych tam na stałe przez urzędników pruskich.

W 1851 roku wzdłuż ulicy poprowadzona została Kolej Wschodnia, łącząca Berlin z Królewcem poprzez Bydgoszcz. Początkowo tylko wschodnia część ulicy była częścią administracyjną Bydgoszczy, sięgając do cmentarza Starofarnego. Wraz z włączeniem przedmieść Okole i Czyżkówko w 1920 roku, zyskała miejski przebieg aż do ul. Chojnickiej. Natomiast po włączeniu Osowej Góry w latach 1959-1961, znalazła się w granicach administracyjnych Bydgoszczy.

W 1872 roku ulica została przecięta przez wiadukt kolejowy prowadzący do Inowrocławia, a w 1895 zbudowano linię do Koronowa z dworcem Bydgoszcz Wąskotorowa przy ulicy Grunwaldzkiej. Jedynie trzy lata później do wspomnianego dworca doprowadzono także linię tramwajową. W końcu XIX wieku ulica była już wykładana kostką, obsadzone drzewami i otoczona kamienicami oraz domami z przedogrodami. W tamtym czasie od północnej strony biegły tory kolei wąskotorowej, a po stronie południowej – tory tramwajowe.

Podczas II wojny światowej, w lesie przy ulicy Grunwaldzkiej, Niemcy rozbudowali Zakład Amunicji Lotniczej 1/11 Bydgoszcz – Osowa Góra, w tym tajną produkcję. W ramach zakładu powstało wiele budynków, w tym betonowe schrony, a na obrzeżach ulokowano obozowe baraki dla jeńców wojennych. W styczniu 1945 roku, wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły zakłady, a obecnie teren ten jest zajmowany przez jednostkę wojskową.

W nocy z 14 na 15 kwietnia 1943 roku, budynki przy ulicy Grunwaldzkiej doznały znacznych zniszczeń w wyniku bombardowania, w którym zginęło 8 osób, a mimo to pogrzeb odbył się w klimacie nazistowskim. Po wojnie ulica nie przeszła większych modernizacji, a w 1969 roku zlikwidowane zostały tory kolejki wąskotorowej.

W latach 50. XX wieku, do czasów reorganizacji sieci drogowej w grudniu 1985, ulica była częścią drogi państwowej nr 19. Po modernizacji w latach 60-tych poszerzono ją oraz wyłożono nawierzchnią z kostki granitowej, co umożliwiło ruch ciężki. Dalsza rozbudowa odpowiedzialna była za realizację trasy W-Z, która mogła poprawić komunikację w Bydgoszczy na kierunku wschód-zachód.

Kolejne zmiany miały miejsce od dawna oczekiwanym powiązaniu z Osową Górą, w wyniku czego ulica zyskała nowe połączenia lokalne. W 1987 roku dokonano zmiany trasy na wschodnim odcinku, co przygotowało grunt pod szereg inwestycji w latach 90., związanych m.in. z nawierzchnią drogi. W 2018 roku rozpoczęto prace modernizacyjne, które obejmowały szeroki zakres prac budowlanych, zakończonych w 2020 roku.

Nazwy

• przed 1920 – Berlinerstraße (poza miastem Chaussee nach Nakel),
• 1920–1939 – Grunwaldzka,
• 1939–1945 – Berlinerstraße,
• od 1945 – Grunwaldzka.

Komunikacja

Ruch kolejowy

W latach 1895–1969 wzdłuż ulicy istniała linia wąskotorowej kolei Bydgoszcz-Koronowo, której długość wynosiła blisko 2 km. Do okresu międzywojennego była to jedyna forma transportu publicznego między tymi dwoma miastami. Szczególnie wielu bydgoszczan korzystało z niej, by dotrzeć na niedzielne majówki do Opławca oraz Smukały. W czasach międzywojennych kolejka transportowała także tratwy uczestników spływów Brdą, które stawały się coraz bardziej popularne. Oprócz tego, w ramach przewozów powierzchniowych często kursowały wagony towarowe. Ostatecznie użytkowanie linii zakończono 1 października 1969 roku, a próby jej reaktywacji w latach 70. nie powiodły się. Torowisko oraz dworzec Bydgoszcz Wąskotorowa, znajdujący się za wiaduktem kolejowym przy ul. Czarna Droga, zostały rozebrane.

Ruch tramwajowy

Torowisko tramwajowe na Grunwaldzkiej zostało zainstalowane w 1898 roku, kiedy to przedłużono pierwszą linię tramwaju konnego, oznaczoną jako linia „A” czerwona, od ul. Poznańskiej przez ul. Świętej Trójcy do dworca Bydgoszcz Wąskotorowa. Tory tramwajowe rozciągały się od Mostu Władysława IV do wiaduktu kolejowego. W 1948 roku zmieniono oznaczenie linii tramwajowej na „1”, a w 1973 roku uruchomiono torowisko w nowym węźle Grunwaldzkim w miejscu zasypanego fragmentu Starego Kanału Bydgoskiego. Ostatecznie tory tramwajowe zostały rozebrane w 1984 roku.

Obciążenie ruchem drogowym

Ulica Grunwaldzka to jedna z głównych arterii komunikacyjnych w Bydgoszczy, charakteryzująca się dużym natężeniem ruchu drogowego. Pomiar ruchu drogowego z 2006 roku wykazał, że w godzinach szczytu przejeżdża nią około 1200 pojazdów na godzinę. Najbardziej zatłoczonym odcinkiem jest fragment między rondem Grunwaldzkim, a Węzłem Zachodnim. Na odcinku Węzeł Zachodni – Osowa Góra obciążenie jest nieco mniejsze, oscylujące między 900 a 1000 pojazdów, podczas gdy na zachód od ul. Kolbego zarejestrowano 300-600 pojazdów na godzinę.

Obiekty inżynierskie

Wzdłuż ulicy znajdują się dwa znaczące wiadukty kolejowe. Pierwszy, długości 70 m, wybudowany w latach 70. XX wieku, przebiega pod linią kolejową Bydgoszcz – Piła (część dawnej Pruskiej Kolei Wschodniej). Drugi wiadukt znajduje się pod liniami kolejowymi prowadzącymi do Inowrocławia (linia nr 131) oraz Szubina, powstał około 1880 roku. Zamiast spawów zastosowano nitowanie do połączenia elementów. Do 1969 roku pod tym wiaduktem kursowała kolejka wąskotorowa. W 2002 roku obok niego zbudowano nowy wiadukt, umożliwiający dojazd do węzła zachodniego przez most świętego Antoniego. W 2014 roku rozpoczęto rozbiórkę starego wiaduktu pod linią prowadzącą do Inowrocławia. Na pierwszym z obiektów, 15 stycznia 2018 r., wprowadzono zakaz ruchu pieszych z powodu złego stanu technicznego. Po wykonaniu prac zabezpieczających, możliwość przejścia przywrócono na początku września 2018 roku. 10 kwietnia 2019 roku przekazano wiadukt do remontu, który miał zakończyć się do końca października 2019. W czasie remontu wymieniono tory na wiadukcie, wykonano także zabezpieczenia antykorozyjne oraz remont podparć. Cały remont zakończono w listopadzie 2019 roku z kosztem przekraczającym 3 mln zł. W tym samym czasie, w wyniku kontrowersyjnej decyzji, dokonano wycinki drzewostanu przy nasypie wzdłuż ul. Czarna Droga.

Budowa kolejnego wiaduktu (między dwiema wcześniejszymi konstrukcjami) rozpoczęła się w marcu 2014 roku, w parze z budową mostu na Kanale Bydgoskim. Nowa konstrukcja została oddana do użytku 1 grudnia 2015 roku, co przyczyniło się do uporządkowania ruchu na rondzie Generała Maczka, eliminuje także natężenie ruchu samochodowego w tym rejonie i kieruje go bezpośrednio w stronę centrum Bydgoszczy. Po zakończeniu budowy starego wiaduktu z 1872 roku, jego cenne elementy architektoniczne, takie jak żeliwne kolumny z głowicami, zostały zachowane. Nowy wiadukt o wysokości 4,5 m został oddany do użytku 3 września 2015 roku, a całkowity koszt budowy nowego mostu i wiaduktu wyniósł łącznie 37 mln zł.

Zabudowa

Ulica Grunwaldzka, znajdująca się we wschodnich rejonach miasta, ma bogatą historię, która sięga czasów przed 1920 rokiem, gdy Okole było osiedlem podmiejskim o industrialnym charakterze, mimo że otaczała je rozwijająca się zabudowa miejska. Przed 3 ćwiercią XIX wieku dominowały tu skromne, parterowe domy z charakterystycznymi, dwuspadowymi dachami. Wkrótce jednak zaczęto wznosić kamienice czynszowe, które stylowo przypominały te powstające w Śródmieściu Bydgoszczy.

Okres największego rozwoju budownictwa przypadł na przełom XIX i XX wieku. Ulica, zwana tzw. Wyspą kanałową, zyskała malownicze pierzeje kamienic, które dzisiaj stanowią jej charakterystyczny element. W otoczeniu Grunwaldzkiej, między Kanałem Bydgoskim, ulicą oraz rzeka Brdą, wytyczono nowe uliczki, które zyskały zwarte bloki zabudowy, tworząc spójną architekturę tego rejonu.

W wyniku włączenia w 1959 roku do Bydgoszczy przedmieścia Osowa Góra, proces urbanizacji tej części ulicy przyspieszył. Znaczna część terenu położonego na południe od ul. Grunwaldzkiej została przeznaczona na składowo-przemysłowe cele, natomiast północna część zyskała nowe mieszkania. Po rozparcelowaniu lokalnych gospodarstw na działki budowlane, w latach 60. XX wieku rozpoczęto budowę pierwszych domów.

Zabudowa „dolnego tarasu” Osowej Góry, zlokalizowana w pobliżu Grunwaldzkiej, zakończono w latach 90. XX wieku. W tej okolicy powstał także kościół parafialny pw. Maksymiliana Kolbego, a szosa prowadząca do Osówca, będąca w przeszłości ul. Osowagóra, została nazwana imieniem tego świętego, co stworzyło naturalne połączenie z ul. Grunwaldzką.

Miejsca i obiekty

W okolicy ulicy Grunwaldzkiej znajdziemy różnorodne obiekty oraz przedsiębiorstwa. Na przykład, istotnym punktem w regionie jest schronisko dla zwierząt na Osowej Górze. Warto również zaznaczyć, że niektóre firmy, które funkcjonowały w tej okolicy, takie jak Byfauch S.A. oraz Elektromontaż Pomorski S.A., zakończyły swoją działalność.

Obiekt	Uwagi	Zdjęcie
Kamienice Grunwaldzka 1-3	Kamienica narożna zbudowana w 1910 roku według projektu architekta Teodora Patzwalda. Charakteryzuje się wczesnym, klasycyzującym modernizmem. Na parterze znajdują się lokale użytkowe, a na piętrach mieszkania, w tym jedno dla projektanta. W 1912 roku otwarto tutaj restaurację i kawiarnię Parkhaus z ogrodem letnim. Budynek był własnością braci Goltz, następnie C. A. Franke, a od 1913 roku mieściło się tu biuro Królewskiej Szkoły Rzemiosł Artystycznych. W okresie międzywojennym funkcjonowała hurtownia artykułów spożywczych, a restaurację prowadził T. Sikorski. Od 1970 roku budynek sąsiaduje z Rondem Grunwaldzkim, a w 2017 roku jego szczyt ozdobił mural reklamowy stylizowany na starą gazetę.	_
Ciąg kamienic Grunwaldzka 3-9, 16-26	Kamienice powstałe w latach 1906–1910 w stylu zmodernizowanego historyzmu. Fasadom nadano tradycyjny, symetryczny układ, jednak otwory okienne i dekoracje zdradzają wpływy neostylów z początku XX wieku (secesja, modernizm). Elewacje zdobione fryzami o formach roślinnych i geometrycznych, maszkaronami, wykuszami oraz szczytami.	_
Cmentarz Starofarny	Jeden z dwóch najstarszych cmentarzy katolickich w Bydgoszczy, założony w 1808 roku w odpowiedzi na zakaz chowania zmarłych na cmentarzach przykościelnych. W 1978 roku zlikwidowano część cmentarza od strony północnej. Aby uratować cmentarz, wpisano go do rejestru zabytków, a od 1991 roku rozpoczęto rewaloryzację. Na cmentarzu spoczywa wiele zasłużonych osób dla Bydgoszczy.	_
Niepubliczne Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych – Grunwaldzka 32	Niepubliczna instytucja szkolnictwa wyższego, prowadzona przez Oddział Regionalny Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Bydgoszczy. Opiekę dydaktyczno-naukową sprawuje Uniwersytet Gdański. W czasach PRL w budynku mieściła się dyrekcja BZE Belma.	_
Kamienica z „Apteką pod Lwem” – Grunwaldzka 37	Aptekę założono w XIX wieku, przed wybudowaniem kamienicy. Obecny budynek, wzniesiony w latach 1893–1894 przez mistrza murarskiego Carla Rose, zrealizowany na zlecenie aptekarza L. Tonna, prezentuje styl eklektyczny z bogatą dekoracją neobarokową, rokokową i manierystyczną. Na balkonie umieszczono rzeźbę lwa jako symbol domu. Cechą charakterystyczną kamienicy jest wieża z neobarokowym hełmem oraz wiatrowskaz.	_
Kamienica Grunwaldzka 42, róg ul. Jasnej	Kamienica zbudowana w II połowie XIX wieku. Obecny budynek powstał w 1906 roku według projektu bydgoskiego architekta F. Pretzela dla rodziny Raddatz. Oferuje formy historyzmu z wpływami secesji i modernizmu. Elewacje wzbogacono balkonami, facjatami, wykuszem oraz dekoracyjnymi detalami. W ręce polskie przeszła dopiero po II wojnie światowej.	_
Kujawsko-Pomorski Urząd Skarbowy – Grunwaldzka 50	Imponujący budynek wzniesiony w latach 1958–1959 jako Dom Kultury dla pracowników Bydgoskich Zakładów Elektromechanicznych „Belma” oraz mieszkańców Okola. Posiadał dużą salę widowiskową, w której odbywały się spektakle teatru lalek i projekcje filmowe. Jest to drugi po Filharmonii Pomorskiej obiekt użyteczności publicznej z lat 50. XX wieku o dużej skali architektonicznej w Bydgoszczy. Po 1989 roku sprzedany Wielkopolskiemu Bankowi Kredytowemu, następnie mieścił Bank Zachodni, a teraz znajduje się w nim Kujawsko-Pomorski Urząd Skarbowy.	_
Kamienica – Grunwaldzka 53	Eklektyczna kamienica na planie prostokąta zbudowana na początku lat 90. XIX wieku w miejscu wcześniejszej zabudowy. Pierwszym właścicielem był urzędnik kolejowy Eduard Schulz. Budynek wyróżnia się bogatą dekoracją elewacji, wzorowaną na realizacjach Józefa Święcickiego. Dwa ryzality podkreślają symetryczną sylwetkę budynku. Bryła ma boniowanie, kolumny w porządku korynckim, płyciny oraz gzymsy. Portal wejściowy oraz loggia są bogato zdobione. Planowany na 2018 rok remont obiektu opóźnił się na rok następny; po jego zakończeniu elewacja będzie w jasnobeżowej kolorystyce. Budynek wpisany do rejestru zabytków i uznawany za jeden z najcenniejszych na Okolu. W 2019 roku przeszedł remont.	_
Kamienica – Grunwaldzka 55	Budynek wzniesiony w 1865 roku, wpisany do ewidencji zabytków. Wewnątrz znajdują się 11 lokali mieszkalnych na trzech kondygnacjach oraz użytkowe poddasze. W 2021 roku budynek z działką o powierzchni 341 m² został sprzedany przez miasto za 2 mln 250 tys. złotych.	_
Domy kolejarskie – Grunwaldzka 102-118	Jednorodny kompleks domów mieszkalnych po północnej stronie ulicy, usytuowany na działkach graniczących z torami kolejowymi. Osiedle zbudowane dla kolejarzy przez Dyrekcję Królewskiej Kolei Wschodniej w I dekadzie XX wieku. W domach mieszkało około 50 rodzin, głównie maszyniści i personel pomocniczy. Budynki zasiedlano w latach 1904-1912.	_
Kościół św. Maksymiliana Kolbego	Parafialna świątynia rzymskokatolicka, zbudowana w latach 1982–1991. W bryłę kościoła wkomponowane są sale katechetyczne, biuro parafialne oraz kaplica.	_

Otoczenie ulicy jest zróżnicowane zarówno pod względem architektonicznym, jak i działalności gospodarczej, co czyni ten obszar interesującym miejscem do odwiedzenia.

---

Oceń: Ulica Grunwaldzka w Bydgoszczy

---