Spichrze w Bydgoszczy

---

Położenie

Spichrze w Bydgoszczy są zlokalizowane głównie wzdłuż urokliwych brzegów rzeki Brdy oraz Młynówki. Warto zaznaczyć, że niektóre z nich przetrwały do dziś, znajdując się głęboko w zabytkowym mieście lokacyjnym.

Przeznaczenie

Spichrze pełniły kluczową rolę w gospodarce regionalnej, stanowiąc ważne lokale do przechowywania różnych rodzajów produktów, głównie rolnych oraz spożywczych. Dzięki swojej konstrukcji, były one idealnym miejscem do magazynowania towarów, które następnie transportowano drogą wodną, głównie w kierunku Gdańska. Ponadto, znaczącą trasą dostaw była także Kanałem Bydgoskim, który łączył te obszary z Berlinem.

Historia

Spichlerze zbożowe w Bydgoszczy pełnią ważną rolę w historii miasta, które od wieków stało się istotnym punktem handlu spławnym, szczególnie w połączeniu z Gdańskiem. Żegluga rzeczna, będąca w staropolskiej Bydgoszczy jednym z kluczowych obszarów gospodarczych, przyczyniła się do dynamicznego rozwoju metropolii w okresie od XV do XVII wieku.

Już w XIV wieku dokumentowano spław drewna na Brdzie, a od wczesnego XV wieku istniały zapisy dotyczące transportu zboża do Gdańska. W XVI wieku Bydgoszcz stała się jednym z wiodących ośrodków handlu spławnego w całej Rzeczypospolitej. Eksperci oceniali, że w drugiej połowie XVI wieku, co dziesiąty mieszkaniec miasta miał związek z handlem na Wiśle, a wpływowi kupcy zbożowi zajmowali kluczowe stanowiska w samorządzie.

W Bydgoszczy funkcjonowały dwa bractwa zajmujące się handlem spławnym: bractwo szyprów, założone w 1487 roku, oraz bractwo sterników i pomagrów, powstałe w 1591 roku, liczące około 80 członków. W 1579 roku zarejestrowano 225 statków z Bydgoszczy w rejestrze komory wiślanej w Białej Górze, co stanowiło około 16% wszystkich statków zmierzających do Gdańska. Podczas gdy w XVI i XVII wieku przy porcie miejskim istniała stocznia rzeczna zajmująca się naprawą skuterów, również liczba spichlerzy pozostaje trudna do ustalenia.

„…Bydgoszcz słynie także z portu. Po obu stronach rzeki ma budowle okazałe, warte oglądania, wzniesione wyłącznie w celu magazynowania zboża, które w ogromnych ilościach zwożą tu z Wielkopolski, a szczególnie z całych Pałuk, Krajny i krain kaszubskich. W całym Królestwie Polskim trudno znaleźć drugie miasto, gdzie każdego roku gromadzono by tak wielkie ilości zboża; stąd w dogodnej porze wywozi się je do Gdańska. Z Gdańska z kolei, w górę rzeki, przywozi się do Bydgoszczy mnóstwo śledzi, soli zamorskiej, pomarańczy, win francuskich, reńskich, kanaryjskich, kreteńskich lub małmazyjskich…”

Spichlerze, ulokowane po obu stronach Brdy, były przeważnie własnością mieszkańców, jednak część z nich należała do szlachty, Gdańszczan, a nawet biskupstwa gnieźnieńskiego. Po rozbiorach Polski handel w Bydgoszczy nie osłabł. Choć handel wiślany w pewnym stopniu ograniczono, rozwinięto nową drogę wodną Wisła-Odra przez Kanał Bydgoski, Noteć i Wartę, co przyczyniło się do powstania Węzła Wodnego, który funkcjonował przez następne dwieście lat.

W latach 1772-1800 zbudowano szereg nowych spichlerzy, z których wiele przetrwało do czasów obecnych. Budynki zlokalizowane głównie wzdłuż nabrzeży Brdy oraz na Wyspie Młyńskiej, miały pierwotnie na celu magazynowanie żywności i towarów, które były przeładowywane z jednostek pływających.

Po 1851 roku wzrosło znaczenie transportu kolejowego, co spowodowało, że spichrze nad Brdą zaczęto wykorzystywać głównie do przechowywania wyrobów kamionkowych, szkła, porcelany oraz artykułów spożywczych. Czas okupacji hitlerowskiej (1939-1945) przyniósł ze sobą dalsze zmniejszenie liczby magazynów; w 1940 roku rozebrano spichlerz naprzeciw wyspy św. Barbary, a w styczniu 1945 roku, w wyniku ostrzału, cały kompleks spichlerzy królewskich spłonął.

Obiekty, które przetrwały wojnę, pełniły funkcje gospodarcze do lat 60. XX wieku. W 1960 roku pożar zniszczył dwa z pozostałych spichlerzy, a trzy kolejne przekształcono na cele muzealne oraz administracyjne. W 1975 roku dwa budynki na Wyspie Młyńskiej zostały przekazane Muzeum Okręgowemu. Dziś charakterystyczne spichlerze w stylu szachulcowym stanowią symbol Bydgoszczy, podkreślając jej handlową tradycję i związek z żeglugą śródlądową.

Charakterystyka

W Bydgoszczy spichlerze stanowią istotny element dziedzictwa kulturowego. Większość z nich została wzniesiona w tradycyjnej konstrukcji szachulcowej, co czyni te budowle unikalnymi.

Spichlerz holenderski

Położony nad rzeką Brdą, przy ul. Grodzkiej, jest jednym z najbardziej znanych obiektów w Bydgoszczy. Jego budowa miała miejsce przed rokiem 1793. W 1964 roku budynek przeszedł adaptację, stając się siedzibą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Przedsiębiorstwa Imprez Artystycznych. Przemiany, jakie miały miejsce w latach 1993–2002, spowodowały, że władze miejskie przekazały go na potrzeby Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

Od 11 kwietnia 2002 roku funkcjonuje jako Muzeum Bydgoszczy, w którym dostępna jest stała ekspozycja poświęcona Pamiątkom Bydgoskim oraz punkt Informacji Turystycznej. Budowla ta ma charakter parterowy, z trójkondygnacyjnym poddaszem i dachem o krążynowej konstrukcji, w którym umieszczono lukarny.

Spichlerze zbożowe nad Brdą

Te dwa budynki, położone przy ul. Grodzkiej 9 i 11, zostały wybudowane w latach 1793–1800 przez kupca Samuela Gotloba Engelmanna. Przez ponad półtora wieku służyły do magazynowania zboża. Po tragicznym pożarze, który miał miejsce w lutym 1960 roku, w wyniku którego zniszczono dwa przylegające obiekty przy Rybijym Rynku (noszące numery 13 i 15), władze miejskie zdecydowały się przeznaczyć ocalałe spichlerze dla Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

W latach 1962–1964 przystosowano je na cele wystawiennicze, a kolejne prace remontowe miały miejsce w latach 1998–2006 oraz w 2018 roku, kiedy to odnowiono elewacje. Obie budowle cechują się konstrukcją szachulcową, co oznacza, że mają drewniany szkielet z ceglanym wypełnieniem. Czworo kondygnacyjny spichlerz przy Grodzkiej 9 przeszedł przebudowę w XIX wieku, podczas gdy spichlerz przy Grodzkiej 11 pozostał trzykondygnacyjny. Wygląd architektoniczny obu obiektów uzupełniają dwuspadowe dachy z wystawkami.

Biały Spichlerz

Usytuowany we wschodniej części Wyspy Młyńskiej, na nabrzeżu Brdy obok jazu farnego, stanowi najstarszy zachowany spichlerz na tym obszarze. Został wzniesiony w latach 90. XVIII wieku i przez długi czas pełnił funkcję magazynu zbożowego, aż do roku 1974.

Od lat 80. XX wieku w obiekcie tym znajduje się dział historii Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, ukazujący bogatą historię miasta oraz tradycje rzemiosła bydgoskiego i kujawskiego. W latach 2006–2008 spichlerz przeszedł gruntowną renowację, w ramach programu dotyczącym renowacji obiektów dziedzictwa kulturowego na Wyspie Młyńskiej. Jest to piętrowy budynek z użytkowym poddaszem, mający plan wydłużonego prostokąta oraz dwuspadowy dach z facjatkami.

Jego charakterystycznym elementem jest gotycka piwnica z XV wieku, a także zachowany pierwotny układ wnętrz, w dużej części drewniany.

Czerwony Spichlerz

Niezaprzeczalnie największy z zachowanych spichlerzy bydgoskich, usytuowany naprzeciw mostu Młyńskiego, to dawny Młyn Camphausena z 1861 roku, stworzony według projektu architekta Wolffa. Właściwie zintegrowany z potokiem Międzywodzie, który oddziela Wyspę Młyńską, ten obiekt w przeszłości był znacznie bardziej skomplikowany, bowiem do Czerwonego Spichrza przylegał budynek z kołami wodnymi napędzającymi młyn, a w 1917 r. zbudowano także elektrownię wodną.

Po przejęciu w 1979 roku, w 1997 roku stał się własnością Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W latach 2006–2008 trwały prace odnowieniowe, w ramach programu renowacji dziedzictwa kulturowego na Wyspie Młyńskiej, a od 2009 roku mieści się tam Galeria Sztuki Nowoczesnej. Budowla cechuje się masywną, czterokondygnacyjną strukturą, z piwnicami oraz bogato zdobioną elewacją z archiwoltami okiennymi.

Spichlerz przy ul. Stary Port

Znajdujący się przy ul. Stary Port 13, ten obiekt został zbudowany w latach 1830–1840. W latach 90. XX wieku przeszedł adaptację na restaurację „Stary Port”, a obecnie pełni funkcje komercyjne.

Budynek, mający plan wydłużonego prostokąta, zbudowany w tradycyjnej konstrukcji szachulcowej, reprezentuje typ dwupiętrowej architektury z dwukondygnacyjnym poddaszem oraz dachami dwuspadowymi z wystawkami. Zachowane elementy historyczne obejmują dwuskrzydłowe wrota na osi ściany szczytowej.

Spichlerz „Karczma Młyńska”

Usytuowany na Wyspie Młyńskiej, na nabrzeżu Młynówki, spichlerz ten zbudowany został około 1835 roku w tradycyjnej konstrukcji szachulcowej. Dzięki przeprowadzonym w latach 90. XX wieku gruntownym pracom remontowym, dzisiaj funkcjonuje tu restauracja „Karczma Młyńska”.

Jest to piętrowy budynek z użytkowym poddaszem, nakryty dwuspadowym dachem, w którym umieszczono tynkowane wystawki.

Spichlerz przy Nowym Rynku

Pisząc o spichlerzach, nie można pominąć obiektu przy Nowym Rynku, który powstał w trzeciej ćwierci XIX wieku i pierwotnie pełnił funkcję kaszarni. Z czasem, od 1925 roku, zmienił swoje przeznaczenie na sieczkarnię oraz śrutownię, a po 1945 roku był wykorzystywany jako magazyn. W 1981 roku oddano go dla potrzeb prawosławnej parafii św. Mikołaja w Bydgoszczy.

Spichrze istniejące

W Bydgoszczy znajdują się niezwykle interesujące obiekty architektoniczne, które nazywane są spichrzami. Trzy główne budowle zlokalizowane są przyulicy Grodzkiej, gdzie harmonijnie wkomponowane w otoczenie miasta, do dziś stanowią jeden z jego charakterystycznych symboli.

Obiekt	Adres	Lata budowy	Nr rej. zabytków	Uwagi	Zdjęcie
Holenderski spichlerz	ul. Grodzka 7	przed 1793	418 z 25.01.1960 i 12.05.1993	mieści wystawę stałą „Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy” Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy	_
Biały spichlerz	ul. Mennica 2 – Wyspa Młyńska	1789-1799	A/180 z 15.06.1985	mieści Zbiory Archeologiczne Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy	_
Spichlerz nad Brdą	ul. Grodzka 9	1793-1800	455 z 15.07.1961 i 12.05.1993	mieści wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy	_
Spichlerz nad Brdą	ul. Grodzka 11	1793-1800	456 z 15.07.1961 i 12.05.1993	mieści wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy	_
Spichlerz	ul. Pod Blankami 6	pocz. XIX wieku	A/296/1 z 22.01.1992	mieści biura i mieszkania	_
Karczma Młyńska	ul. Mennica 1 – Wyspa Młyńska	1835	A/328/1-9 z 9.06.1992	mieści restaurację „Karczma Młyńska”	_
Spichlerz przy ul. Stary Port	ul. Stary Port 13	1830-1840	A/400/1-2 z 28.02.1994	mieści instytucje komercyjne	_
Czerwony spichlerz	ul. Mennica 8 – Wyspa Młyńska	1861	A/328/1-9 z 9.06.1992	mieści Galerię Sztuki Nowoczesnej Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy	_
Spichlerz	ul. Zaułek 22	II połowa XIX wieku	A/1325/1-2 z 12.07.2007	oficyna tylna kamienicy ul. Długa 53	_
Spichlerz szachulcowy	ul. Nowy Rynek 5	1875-1900	A/285 z 28.12.2004	użytkowany przez cerkiew prawosławną pw. św. Mikołaja	_

Spichlerze utracone

W okresie od XV do XVIII wieku Bydgoszcz była domem dla licznych spichlerzy, które prawdopodobnie charakteryzowały się konstrukcją szachulcową. Niestety, do czasów współczesnych nie przetrwał żaden z tych obiektów. Po 1772 roku, kiedy to Bydgoszcz została włączona do Królestwa Prus, na fundamentach dawnych spichlerzy powstały nowe budynki wykonane z muru pruskiego. Część z tych struktur przetrwała do dzisiaj, jednak znaczna ich część została zniszczona jeszcze w XIX wieku i w czasach nowożytnych.

Wśród istotnych obiektów, które uległy zniszczeniu, można wymienić:

• zespół spichrzy zlokalizowanych na północnym nabrzeżu Brdy, które zostały rozebrane do 1900 roku w trakcie budowy pierzei kamienic przy Placu Teatralnym,
• spichlerz znajdujący się przy ul. Grodzkiej 5, rozebrany w 1940 roku przez hitlerowskie władze okupacyjne,
• spichrze królewskie, które zbudowano do 1789 roku w zakolu Brdy; zostały one spalone i rozebrane w 1945 roku, a w ich miejscu wzniesiono nowy budynek, którym jest Opera Nova,
• dwa spichrze zlokalizowane przy ul. Grodzkiej 13 i 15, które spłonęły i zostały rozebrane w 1960 roku.

Szklane spichrze

Na nabrzeżu Brdy, w bliskim sąsiedztwie tzw. pałacyku Lloyda, w latach 1995-1996 zrealizowano unikalny projekt budowlany, który składa się z zestawu nowoczesnych budynków, znanych jako „szklane spichrze”.

Te obiekty, będące częścią mBanku, to przykład nowatorskiego podejścia do architektury, które nawiązuje do tradycyjnych form zabytkowych spichlerzy. Zostały one zaprojektowane w sposób, który sprawia, że harmonijnie wkomponowują się w otoczenie.

Szklane spichrze zaliczają się do najciekawszych projektów architektonicznych w Polsce, powstałych po roku 1990. Ich elewacje z dużymi przeszklonymi powierzchniami przyciągają wzrok i tworzą nowoczesny charakter nadbrzeża Brdy.

W 2011 roku w tych przestrzeniach mieścił się oddział MultiBanku oraz biura firmy Atos Origin IT Services sp. z o.o. Warto dodać, że są one częścią znacznie szerszego rozwoju architektonicznego, jakie miało miejsce w Bydgoszczy w ostatnich dekadach.

Więcej informacji można znaleźć w osobnym artykule na temat Siedziba mBanku w Bydgoszczy, który dostarcza szczegółowych danych na temat tej nowoczesnej inwestycji. Dodatkowo, zainteresowani mogą poszerzyć swoją wiedzę o mBanku, co może okazać się interesujące dla miłośników architektury i historii Bydgoszczy.

---

Oceń: Spichrze w Bydgoszczy

---