Okole (Bydgoszcz)

---

Położenie

Okole jest miejscem ulokowanym na tak zwanym Dolnym Tarasie Bydgoszczy. W kierunku zachodnim graniczy z osiedlami: Flisy oraz Czyżkówko, natomiast od północy sąsiaduje z Jachcicami i Śródmieściem, które oddziela rzeka Brda. Południową część osiedla ogranicza Stary Kanał Bydgoski, który oddziela je od osiedli: Jary oraz Wilczak.

W aspekcie fizyczno-geograficznym, osiedle to wchodzi w skład makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka. Ponadto znajduje się w mezoregionie Kotlina Toruńska oraz mikroregionie Miasto Bydgoszcz. Teren Okole charakteryzuje się łagodnymi wzniesieniami, które rozciągają się ze wschodu na zachód i obejmują różne holoceńskie terasy doliny Brdy, w tym poziomy I (35 m n.p.m.), II, III oraz IV (50 m n.p.m.). Progi między tymi poziomami są jedynie słabo zarysowane.

Historycznie, do obszaru, który obecnie obejmuje Okole, zaliczają się również tereny Bielan o powierzchni 45 ha, które zostały włączone do miasta przed rokiem 1876 (część wschodnia do ul. Granicznej). Reszta byłej gminy Okole, zajmująca 131 ha, została włączona do Bydgoszczy w 1920 roku.

Charakterystyka

Osiedle Okole zlokalizowane jest na równinnym terenie, wznoszącym się na wysokość 43–47 m n.p.m., w bliskiej odległości od Brdy oraz Kanału Bydgoskiego. W jego północnej części, na ulicy Nadrzecznej, występują obszary o płytkim występowaniu iłów, które od XIX wieku były wykorzystywane w lokalnej cegielni. W tym regionie potok Flis, korzystając z syfonu pod Kanałem Bydgoskim, wpada do Brdy, nieopodal miejsca, gdzie rzeka łączy się z kanałem.

Charakterystyka obszaru Okola łączy funkcje mieszkalne z przemysłowymi. Wschodnia strefa jest zajęta przez zwartą zabudowę z przełomu XIX i XX wieku, natomiast w zachodniej części znajdują się tereny przemysłowe, w tym Unilever (Bydgoszcz) (dawniej Pollena) oraz Biznes Park usytuowany przy ul. Kraszewskiego. Na terenie dzielnicy mieściła się również siedziba zakładów „Belma”. Tereny sąsiadujące z ciekami wodnymi częściowo zagospodarowane zostały pod rekreację, a w północnej części, w otoczeniu Brdy, znajdują się kompleksy ogrodów działkowych: „Związkowiec” oraz „Przy Torze”. Dodatkowo, w części wschodniej rozciąga się teren obejmujący około 8 ha, na którym znajduje się campus Wyższej Szkoły Gospodarki.

Okole jest przecinane przez istotne arterie drogowe – ulicę Grunwaldzką, która jest częścią drogi krajowej nr 25 i 80, oraz drogi kolejowe z liniami nr 18, 131 oraz 356. W latach 1895–1969 na terenie Okola miał miejsce dworzec kolejowy Bydgoszcz Wąskotorowa, gdzie linia tramwajowa łączyła tę lokalizację z centrum miasta.

W infrastrukturze osiedla znajdują się m.in. trzy przedszkola, trzy szkoły podstawowe, dwa gimnazja, ośrodek szkolno-wychowawczy, a także III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza oraz liczne szkoły średnie, zawodowe oraz policealne. Osiedle gości także Niepubliczne Kolegium Języków Obcych w kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej. Wśród instytucji kulturalnych warto wyróżnić multipleks kinowy Multikino, Muzeum Kanału Bydgoskiego oraz do 2020 roku Akademicką Przestrzeń Kulturalną z Muzeum Fotografii.

W ramach „Planu Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2014”, w rejonie Okola zaplanowano liczne inwestycje, takie jak przebudowa Węzła Zachodniego oraz rewitalizacja bulwarów i nabrzeży Bydgoskiego Węzła Wodnego. W planach uwzględnione zostały także budowa parku Nauki, Kultury i Rekreacji „Ogniwo” przy ul. Nadrzecznej oraz wiele projektów związanych z campusem Wyższej Szkoły Gospodarki, w tym Centrum Akademickie Królowej Jadwigi oraz Bydgoskie Obserwatorium Meteorologiczne.

W 2018 roku ogłoszono przetarg na budowę sali gimnastycznej przy Szkole Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 3, która ma mieć boisko o wymiarach 16,46 × 25,75 m, a także dodatkowe sale do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych. Obiekt oddano do użytku w marcu 2020 roku.

Nazwa

Nazwa osiedla ma swoje korzenie w dawnym przedmieściu, wyróżniającym się już w czasach I Rzeczypospolitej. W roku 1935 redaktor Wincenty Sławiński wydał publikację pt. „Babia Wieś, z legend podmiejskich starej Bydgoszczy”, w której zamieścił również legendę o tytule „Na Okole”. Dotyczy ona podkomorzego królewskiego z czasów Zygmunta III, który zamieszkiwał w wielkim domu na Wyspie Młyńskiej, wynajmując go niemieckiemu luteraninowi. Tenże rozpoczął tam bicie królewskich monet, które jednak okazały się niewłaściwe, co doprowadziło do konfliktu i w konsekwencji ucieczki Niemca, co zapoczątkowało nazewnictwo tej lokalizacji jako Okole.

Ludność

W 1970 roku Okole zamieszkiwało około 18,1 tys. osób, a dwie dekady później liczba ta spadła do 14,4 tys. W kolejnych latach widoczne było dalsze zmniejszanie się populacji: w 1998 roku wyniosła 13,5 tys., w 2007 roku – 11,9 tys., a w 2010 roku wskaźnik ten osiągnął 11,3 tys.

Zabytki

Okole charakteryzuje się stylową zabudową z przełomu XIX i XX wieku oraz licznymi zabytkowymi obiektami sakralnymi i administracyjnymi. Ulice w tej części miasta zaplanowano w przeważającej mierze w XIX wieku. Do świadectw dawnej architektury zaliczają się place miejskie, jak Kozi Rynek oraz plac Petersona. Istotnym zabytkiem w regionie jest Kanał Bydgoski z systemem śluz, a w rejestrze zabytków znaleźć można m.in. założony w 1809 roku cmentarz Starofarny, neobarokowy kościół św. Wojciecha, kamienice przy ul. Królowej Jadwigi oraz willa Buchholza.

Rekreacja

Na okolicznych terenach Okola zgromadzono około 20 ha zieleni urządzonej, znajdującej się w otoczeniu starego Kanału Bydgoskiego, a dodatkowo 12 ha zieleni nieurządzonej. Głównym obszarem rekreacyjnym jest prekursorem park w Bydgoszczy, planty nad Kanałem Bydgoskim. Po północnej stronie kanału rozciąga się nabrzeże im. Sebastiana Malinowskiego. Na terenie parku znajdują się trzy zabytkowe śluzy: IV, V oraz VI.

W obrębie ul. Marszałka Focha zlokalizowany jest niewielki skwer imienia prof. Józefa Kałużnego, który przeszedł rewitalizację w 2022 roku. W kat. rekreacyjnych na terenie Okola wyróżnia się dwa obszary o znaczeniu ogólnomiejskim, w tym tereny plant nad Kanałem Bydgoskim oraz zieleń nieurządzona w pobliżu skrzyżowania Kanału Bydgoskiego z Brdą, gdzie przewidziano przestrzeń pod aktywną rekreację z przystanią wodną oraz dodatkową zabudową noclegową i gastronomiczną.

W 2011 roku na terenie osiedla istnieją obiekty sportowe i rekreacyjne, takie jak: dwa zespoły typu Orlik 2012 – na ul. Śląskiej oraz Nowogrodzkiej, przystań kajakarska przy ul. Nadrzecznej oraz trzy place zabaw. Dodatkowo, osiedle oferuje ścieżki rowerowe wzdłuż Kanału Bydgoskiego i linii tramwajowej prowadzącej do dworca PKP. W planach transportowych Bydgoszczy są także rowerowe szlaki wzdłuż ul. Grunwaldzkiej.

Ochrona przyrody

Na terenie Okola można znaleźć wiele pomników przyrody, jak dąb szypułkowy rosnący przy ul. Młyńskiej, czy wiąz szypułkowy usytuowany na cmentarzu Starofarnego. Tereny otaczające Starego Kanału Bydgoskiego obfitują w drzewa o wymiarach pomnikowych, w tym m.in. 15 sztuk olsz czarnych, 2 sztuki klonów srebrzystych oraz 11 „Topoli Wilhelma” z obwodami sięgającymi 265–500 cm.

Historia

Okres staropolski

W pierwszej części XVII wieku na terenach obecnego Okola znajdowały się malownicze ogrody, które były zarządzane przez władze Bydgoszczy i dzierżawione lokalnym mieszczanom. W roku 1745 bydgoska rada podjęła decyzję o wydzierżawieniu w oparciu o prawo olęderskie folwarku Wielkie Okole dla Franciszka i Salomei Więckiewiczów oraz ich przyszłych potomków na okres 40 lat.

Okres zaboru

Na początku XIX wieku obszary Okola zostały podzielone na dwie główne części: Okole 1A, położone przy ul. Nadrzecznej oraz Okole 1B, znajdujące się u zbiegu współczesnych ulic Śląskiej oraz Chełmińskiej. W 1818 roku radca budowlany Ernst Conrad Peterson uzyskał prawo do korzystania z dziedzicznej dzierżawy obu tych majątków. Na terenie Okola 1A miejscowości stanowiły dom mieszkalny, stajnia, czworaki oraz cegielnia, w z kolei w Okolu 1B znajdowały się cztery domy mieszkalne. Rodzina Petersonów posiadała te tereny aż do 1945 roku. W pierwszej części XIX wieku rozpoczęto proces dzielenia majątków na mniejsze działki, co doprowadziło do utworzenia małych gospodarstw, które były zasiedlane przez osadników. Według spisu miejscowości w rejencji bydgoskiej z 1833 roku, we wsi i folwarku Okole mieszkało 115 osób, w tym 60 ewangelików oraz 55 katolików, a mieszkańcy zamieszkiwali 16 domów.

Jak wskazuje opis Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 roku, wsie Okole były częścią majątku ziemskiego zarządzanego przez miasto Bydgoszcz. Tereny pomiędzy ulicą Grunwaldzką a starym Kanałem były niegdyś częścią Wielkiego Wilczaka. Zaledwie po wybudowaniu Kanału, oddzieloną część Wilczaka nazwano Colonie Wilczak, a później Schleusenau. W pierwszej połowie XIX wieku w Okolu powstał najstarszy zachowany cmentarz bydgoski, znany jako cmentarz Starofarny.

W drugiej połowie XIX wieku Okole zyskało na znaczeniu jako węzeł komunikacyjny, gdyż przez jego tereny poprowadzono liczne linie kolejowe, w tym Pruską Kolej Wschodnią łączącą Berlin z Królewcem (1851), linię do Inowrocławia (1872), Poznania (1895) a także wąskotorową do Koronowa (1895). Rozwój kolei stworzył dla gminy Okole nowe perspektywy ekonomiczne, co doprowadziło do dalszego rozwoju urbanistycznego. W 1860 roku na terenie Okola znajdowało się już 56 budynków, a w 1880 roku ich liczba wzrosła do 160, z czego wiele z nich to były dwupiętrowe kamienice. W tej epoce licznie osiedlili się tu urzędnicy oraz pracownicy kolejowych stanowisk. Wzrosła także liczba rzemieślników i kupców, co ilustrują dane z 1910 roku, które wskazują na obecność 7 piekarni, 14 wyszynków, 16 szewców i wielu innych rzemieślników

Dodatkowo, na ziemiach Okola usytuowane były duże zakłady przemysłowe, takie jak Garbarnia Buchholza (późniejsza fabryka obuwia „Kobra”, aktualnie teren należący do Wyższej Szkoły Gospodarki) oraz fabryka sygnałów kolejowych C. Fiebrandta przy ulicy Grunwaldzkiej (późniejsza firma Belma). W okolicy ulicy Jackowskiego zlokalizowana była spółdzielnia mleczarska Szwajcarski Dwór, podczas gdy cegielnia Petersona działała przy ul. Nadrzecznej, gdzie w 1808 roku powstała pierwsza cegielnia. W wyniku jej działalności utworzył się zbiornik wodny, a nad rzeką Brdą zbudowano pierwsze bydgoskie kąpielisko.

W architekturze Okola do około 1875 roku dominowały proste, parterowe domy z dwuspadowymi dachami. Później zaczęto wznosić kamienice czynszowe, które pod względem estetycznym były zbliżone do obiektów budowanych w Śródmieściu Bydgoszczy. W kamienicy przy ul. Grunwaldzkiej 37 powstała apteka „Pod Złotym Lwem”, której figura na froncie budynku do dzisiaj zapewnia jej widoczność w tej okolicy. Na koniec XIX wieku wiele udanych projektów urbanistycznych zostało wdrożonych na terenach nad Brdą, między innymi kamienice przy ul. Długosza, które wybudowano na starannie wytyczonych parcelach energetych zieleni, a także kompleksów zabudowań.

Na początku XX wieku nowe kamienice zaczęły powstawać na ul. Jackowskiego oraz do połowy tego wieku na południowym skraju Okola nad Kanałem Bydgoskim, tworząc ulice Kanałową, Nowogrodzką i Staroszkolną. W 1913 roku zakończono budowę ewangelickiego zboru pw. św. Jana, który po 1945 roku przekształcono na kościół św. Wojciecha.

Na Okolu pierwszą szkołę powszechną zbudowano w I połowie XIX wieku przy ul. Staroszkolnej, a w 1879 roku wzniesiono budynek gminnej szkoły ludowej (niem. Gemeindeschule Schleusenau) przy ul. Nowogrodzkiej, który rozbudowano w 1898 roku dla uczniów płci męskiej i żeńskiej.

Dwudziestolecie międzywojenne

W kwietniu 1920 roku Okole zostało włączone do obszaru administracyjnego Bydgoszczy obok Wilczaka, Szwederowa i Bielaw, stanowiąc jedno z najbardziej zurbanizowanych osiedli. W tym czasie uproszczony został obraz narodowościowy, stając się przeważnie polskim. Pomimo tego, w okresie międzywojennym na terenie Okola nie powstała katolicka świątynia, a jedynie kaplica sióstr elżbietanek przy ul. Staroszkolnej.

W tym okresie działalność prowadziła siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna Męska im. Adama Mickiewicza, funkcjonująca w budynku przy ul. Nowogrodzkiej. W 1932 roku szkoła ta została podzielona na część męską i żeńską. W latach 20. XX wieku szkoła polska była współdzielona z niemiecką, co prowadziło do konfliktów, które zażegnano w 1933 roku, gdy szkoła niemiecka została przeniesiona do innego lokalu.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego odbywały się także liczne kąpiele nad brzegiem Brdy, w tym popularna „Riwiera” znajdująca się u wylotu ul. Jasnej, gdzie istniała wypożyczalnia łodzi i kajaków. Naprzeciw tej usługi znajdowała się tzw. „kąpielnia wojskowa”.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, dawny zbór ewangelicki został przekazany katolikom i stał się filią parafii św. Trójcy. W roku 1946 obiekt ten został przekształcony na kościół parafialny św. Wojciecha. W 1958 roku wzniesiono imponujący Dom Kultury „Belmy”, którego architektura czerpała inspiracje z socrealizmu. Był to drugi, po Filharmonii Pomorskiej, publiczny budynek zrealizowany na dużą skalę w latach 50-tych. Po 1989 roku budynek sprzedano Wielkopolskiemu Bankowi Kredytowemu, a później mieścił Bank Zachodni, obecnie w obiekcie tym znajduje się Kujawsko-Pomorski Urząd Skarbowy.

W tym czasie zbudowano także nowe osiedla mieszkalne na Okolu. W 1951 roku w ul. Grunwaldzkiej dokonano przeniesienia torowiska tramwajowego na pobocze, wykorzystując tory i system trakcyjny z Gubina oraz Kostrzyna nad Odrą. W 1959 roku dobudowano drugi tor tramwajowy, a w 1973 roku zakończono budowę węzła Grunwaldzkiego w miejscu skrzyżowania ulic Grunwaldzkiej oraz Nakielskiej. Wówczas stary odcinek Kanału Bydgoskiego, obejmujący dwie śluzy oraz most, został zasypany i urządzono nową arterię komunikacyjną, znaną dzisiaj jako ul. Armii Czerwonej (obecnie ul. Focha). W tym czasie zniesiono również tramwaje na ul. Grunwaldzkiej, a ostatni kurs odbył się 25 czerwca 1984 roku.

Na początku lat 90. na obszarze byłe garbarni Buchholza stworzono campus niepublicznej Wyższej Szkoły Gospodarki. W willi przemysłowca Ludwiga Buchholza założono rektorat, a w starej wozowni powstała Akademicka Przestrzeń Kulturalna z galerią sztuki. W 2012 roku zakończono budowę nowej linii tramwajowej z dworca kolejowego Bydgoszcz Główna przez most Władysława Jagiełły w kierunku centrum.

Na początku 2017 roku władze miasta zaczęły prace remontowe w najbardziej zniszczonych budynkach, oferując mieszkania dla nauczycieli. Prace zakończono w 2021 roku, a również rozpoczęto modernizację budynków przy ul. Długosza oraz innych lokalizacjach.

Rok 2020 przyniósł wiele nowych inwestycji i adaptacji zrealizowanych na Okolu, w tym budowę budynku BTBS przy ul. Młyńskiej, ukończenie prac przy ulicy Jackowskiego oraz rewitalizację przestrzeni po dawnych szklarni i fabrykach. Nowe osiedla oraz zmiany w przestrzeni publicznej dynamicznie odmieniają charakter tej dzielnicy.

Kościoły i cmentarze

W dzielnicy Okole w Bydgoszczy można znaleźć wiele interesujących obiektów sakralnych oraz cmentarzy, które odzwierciedlają bogatą historię tego rejonu. Jednym z najważniejszych miejsc jest Kościół św. Wojciecha przy ul. Kanałowej, który pierwotnie pełnił funkcję ewangelickiego miejsca kultu. Jego architektura oraz historia przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Kolejnym istotnym punktem w tej okolicy jest Cmentarz Starofarny przy ul. Grunwaldzkiej, który jest miejscem wiecznego spoczynku wielu znaczących postaci oraz świadkiem lokalnych wydarzeń historycznych. Obiekt ten stanowi nie tylko miejsce upamiętnienia, ale również świadectwo związku mieszkańców z ich przeszłością.

Ważniejsze obiekty

W Bydgoszczy znajduje się wiele interesujących obiektów, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Oto niektóre z nich:

• Unilever (Bydgoszcz), znana marka, która działa w tym regionie,
• Muzeum Kanału Bydgoskiego, które oferuje fascynującą lekcję historii i inżynierii,
• Wyższa Szkoła Gospodarki przy ul. Garbary, instytucja edukacyjna o wysokiej renomie,
• Multikino, idealne miejsce na relaks i rozrywkę filmową,
• Muzeum Kanału Bydgoskiego, które jest kluczowym punktem kulturalnym w mieście,
• Mosty kolejowe w Bydgoszczy, które zachwycają swoją architekturą,
• Most Królowej Jadwigi w Bydgoszczy, ważny element komunikacyjny o znaczeniu historycznym,
• Planty nad Kanałem Bydgoskim, gdzie można odpocząć w otoczeniu zieleni,
• Śluza Okole, pokazująca możliwości budownictwa hydrotechnicznego,
• Śluza IV Wrocławska, ciekawy obiekt związany z navigacją wodną,
• Śluza V Czarna Droga, kolejny przykład inżynieryjnego kunsztu w Bydgoszczy.

Każdy z tych obiektów zasługuje na uwagę, a ich różnorodność sprawia, że Bydgoszcz ma wiele do zaoferowania w zakresie kultury i rekreacji.

Rada Osiedla

Okole, jako część administracyjna, stanowi jednostkę pomocniczą dla samorządu Miasta Bydgoszczy. W tej części miasta mieści się Rada Osiedla Okole, która znajduje się pod adresem ul. Grunwaldzka 35.

---

Oceń: Okole (Bydgoszcz)

---