Wypaleniska (Bydgoszcz)

---

Położenie

Wypaleniska, będące jednostką administracyjną, znajdują się na południowo-wschodnich obrzeżach Bydgoszczy. Ta część miasta należy do południowo-wschodniej dzielnicy przemysłowej, co odzwierciedla jej charakter. Od zachodniej strony graniczy z jednostką Łęgnowo I, z północy z Łęgnowo II, a od wschodu oraz południa z gminą Solec Kujawski.

Z punktu widzenia fizyczno-geograficznego, Wypaleniska leżą w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz mezoregionu Kotlina Toruńska. Północna część tych terenów należy do mikroregionu Miasto Bydgoszcz Południowe, który charakteryzuje się terasą o wysokości około 68–70 m n.p.m. Z kolei południowa część obejmuje mikroregion Wydmy Puszczy Bydgoskiej. Granicą północną jednostki jest natomiast Zbocze Łęgnowskie, które osiąga względną wysokość około 35 m.

Warto również zauważyć, że historycznie jednostka urbanistyczna Wypaleniska składa się z dwóch obszarów. Pierwszym z nich jest Żółwin, który został włączony do Bydgoszczy 5 października 1954 roku i stanowi północną część obecnej jednostki. Drugim obszarem jest część wsi Wypaleniska o powierzchni 254 ha, która do granic miasta Bydgoszczy została włączona 1 sierpnia 1977 roku.

Charakterystyka

Wypaleniska są jednym z najbardziej unikalnych obszarów Bydgoszczy, gdzie napotyka się niezwykle niską zabudowę mieszkaniową. Zachowały się jedynie relikty historycznych struktur, takich jak folwark Żółwin oraz wieś Wypaleniska. Warto zauważyć, że głównym elementem, który kształtuje funkcjonalność tego terenu, jest Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych, który obsługuje nie tylko Bydgoszcz, ale także przyległe gminy. Obszar ten jest również porośnięty lasem, który odgrywa kluczową rolę ochronną, ograniczając negatywny wpływ kompleksu na środowisko naturalne. Istnieje tam także zrekultywowana północna odsłona terenu, obejmująca zalesioną hałdę popiołów węglowych, której źródłem jest ECII.

Granice

Wschodnie granice Wypalenisk pokrywają się z granicą administracyjną miasta Bydgoszczy oraz gminy Solec Kujawski. Granica od północy przebiega wzdłuż ulicy Nowotoruńskiej, a zachodnia granica jest zlokalizowana w pobliżu ogrodzenia terenów przemysłowych byłego zakładu Zachem. Południowe obrzeża terenu to zalesione pozostałości dawnych polan Wypalenisk. Obszar przecięty jest przez drogę krajową nr 10, która w przyszłości ma stać się odcinkiem drogi ekspresowej S10.

Nazwa

Nazwa tej jednostki odnosi się do wsi Wypaleniska, która powstała w pierwszej połowie XIX wieku na wschodnim obrzeżu dużej polany leśnej, prawdopodobnie będąc efektem wcześniejszego pożaru. Polana ta znalazła swoje miejsce na mapach topograficznych już w XVIII wieku. W XIX wieku na obszarze tym zlokalizowano kopalnię żwiru i piasku. Po II wojnie światowej powierzchnia tego miejsca zmniejszyła się dwukrotnie w wyniku zalesiania. W latach 70. XX wieku na miejscu dawnego żwirowiska powstało miejskie wysypisko śmieci.

Ludność

W roku 1990 Wypaleniska zamieszkiwało 50 osób. W kolejnych latach populacja maleła, ponieważ bliskość wysypiska śmieci spowodowała, iż mieszkańcy byli w przeważającej części przesiedleni. Od roku 1998 liczba osób zamieszkujących ten teren nie przekracza 10.

Rekreacja

Większość obszaru Wypalenisk, bo aż 90%, pokrywają tereny zielone, które są częścią Puszczy Bydgoskiej. Przez Wypaleniska prowadzą piesze szlaki turystyczne, takie jak szlak „Puszczański”, który biegnie z Bydgoszczy Łęgnowa do Gniewkowa, oraz szlak „Komputerków”, który prowadzi przez Puszczę Bydgoską w kierunku jeziora Jezuickiego aż do Solca Kujawskiego.

Tereny chronione

Część obszaru Wypalenisk, zlokalizowana na południe od drogi krajowej nr 10 (obwodnicy Bydgoszczy), obejmuje teren należący do Obszaru Chronionego Krajobrazu Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej.

Historia

Jednostka urbanistyczna, zwana Wypaleniskami, zajmuje obszar dawnego folwarku Żółwin, który znajduje się w północnej części oraz fragmentu wsi Wypaleniska w południowej. Oba te miejsca usytuowane są wzdłuż historycznego traktu bydgosko-gniewkowskiego, przebiegającego w większości przez Puszczę Bydgoską. Historia majątku Żółwin sięga czasów staropolskich, a w późniejszych latach przeszedł on w ręce niemieckie. Rozwój Żółwina oraz Wypalenisk w XIX wieku związany był z niemiecką kolonizacją tych terenów, mającą wiele wspólnego z lokalnymi uwarunkowaniami demograficznymi.

Przed I rozbiorem Polski, w północnej części Żółwina powstała osada Żółwin Mały, która pojawiła się na mapach opracowanych przez Schröttera pod koniec XVIII wieku. Na przełomie XVIII i XIX wieku południowo od folwarku istniała rozległa przestrzeń leśna, prawdopodobnie pożarzysko, gdzie w pierwszej połowie XIX wieku utworzono kolonię osadniczą Wypaleniska. Żółwin Mały był miejscem, w którym znajdowała się leśniczówka.

Z przepisów dotyczących miejscowości rejencji bydgoskiej, sporządzonych w latach 1833 i 1860, wynika, że mieszkańcy Żółwina i Wypalenisk to w przeważającej większości ewangelicy. Liczba mieszkańców wynosiła około 40 osób w Żółwinie oraz ponad 100 w Wypaleniskach. W szczególności wieś Wypaleniska charakteryzowała się dynamicznym rozwojem – w 1860 roku odnotowano już 174 mieszkańców zamieszkałych w 29 domach. Żółwin był częścią katolickiej parafii bydgoskiej i ewangelickiej w Łęgnowie, natomiast Wypaleniska podlegały parafii w Solcu. Dzieci z Żółwina Wielkiego uczęszczały do szkoły w Łęgnowie, a te z Żółwina Małego i Wypalenisk do szkoły w Otorowie.

W 1846 roku, zgodnie z opisem Jana Nepomucena Bobrowicza, folwarki Żółwin Mały i Wielki były częścią majątku Czersk Polski, będącego własnością majorowej von Lippe. Co ciekawe, Wypaleniska, znane także jako Soleckie Ogniska, stanowiły kolonię osadniczą przynależącą do miasta Solca. W okresie międzywojennym folwark i leśnictwo Żółwin wciąż istniały, a wieś Wypaleniska nadal pełniła swoją rolę, podczas gdy na pobliskiej polanie leśnej funkcjonowała kopalnia piasku, działająca od początku XX wieku.

Podczas II wojny światowej, w sąsiedztwie miejscowości, władze niemieckie zbudowały ukryty zakład produkcyjny materiałów wybuchowych DAG Fabrik Bromberg. Budowano także drogi w pobliżu Żółwina, które utwardzano płytami betonowymi. Po zakończeniu wojny, infrastrukturę wykorzystano do uruchomienia Zakładów Chemicznych Zachem. Podczas tego okresu większość niemieckiej ludności wyjechała na zachód, a ci, którzy pozostali, zostali przesiedleni.

W latach powojennych zarówno Żółwin, jak i Wypaleniska oraz okoliczne miejscowości, takie jak Siedmiogóry i Łażyn, zaczęły się wyludniać na rzecz większych aglomeracji miejskich, jak Bydgoszcz i Solec Kujawski. Żółwin uległ znacznemu zniszczeniu i stał się opustoszałą osadą, przekształcającymi się w zalesioną przestrzeń południowej części dawnej polany Wypaleniska. W 1954 roku, obszar Żółwina włączono do administracyjnych granic Bydgoszczy, co obejmowało także tereny przemysłowe Zachemu oraz Emilianowo.

Z dniem 1 sierpnia 1977 roku, do Bydgoszczy dołączono również część Wypalenisk z zamiarem ulokowania tam nowego miejskiego wysypiska śmieci, planowanego w dawnej żwirowni. Starsze wysypiska miejskie w Bielawach (pomiędzy ulicami Wyszyńskiego a Gajową) i Okolu (między ulicami Nadrzeczną a Siedlecką) zostały zamknięte w 1975 roku, a wysypisko na osiedlu Bydgoszcz Wschód przy ulicy Inwalidów w 1985 roku. Od 1990 roku, kompleks, który budowano w Żółwinie-Wypaleniskach, stał się własnością gminy Bydgoszcz, obejmując różne obiekty, takie jak składowisko odpadów komunalnych oraz przemysłowych.

W efekcie przesiedleń nielicznej ludności, szybko zamknięto również szkołę w Wypaleniskach, a sukcesja leśna zaczęła przejmować opuszczone tereny rolnicze. Gruntowne zmiany, jakie zaszły w tym obszarze, nadały mu inny charakter, mocno odbiegający od pierwotnego obrazu, który można było zaobserwować na przestrzeni wieków.

---

Oceń: Wypaleniska (Bydgoszcz)

---