Wyspa kanałowa w Bydgoszczy

Wyspy

Wyspa Kanałowa to niezwykle interesujący obszar w Bydgoszczy, znajdujący się w strefie śródmiejskiej. Zajmuje powierzchnię 190 hektarów i jest oddzielona od reszty miasta rzeką Brdą, a także dwoma odcinkami Kanału Bydgoskiego. Historia tego miejsca sięga 1912 roku, kiedy to po raz pierwszy zaczęto nazywać je wyspą.

Warto zauważyć, że w 1971 roku, wskutek zasypania odcinka starego Kanału Bydgoskiego, Wyspa Kanałowa zaczęła być częściowo połączona z terytorium miasta. Dziś termin „wyspa” nabiera raczej historycznego i zwyczajowego znaczenia, a mniej odnosi się do aktualnego ukształtowania przestrzennego.

Położenie

Wyspa znajduje się w zachodniej części strefy śródmiejskiej Bydgoszczy, a na jej terenie usytuowana jest dzielnica Okole, która została wyodrębniona już w XIX wieku i ma powierzchnię 130 ha.

Charakterystyczny wydłużony kształt Wyspy zdobiony jest orientacją w kierunku wschód-zachód, osiągając długość około 3 km oraz maksymalną szerokość wynoszącą 0,9 km. Granice północne wyznacza rzeka Brda, zaś wschodnią granicą jest rzeka Młynówka. Północno-zachodnią stronę otacza Kanał Bydgoski, którego odcinek o długości 1,6 km został przekopany w 1912 roku. Na południu natomiast leży stary odcinek Kanału Bydgoskiego, zbudowany w 1774 roku.

Wyspa jest również połączona z terytorium miejskim poprzez zasypany odcinek starego Kanału w części południowo-wschodniej. Ten odcinek ma długość około 750 metrów i prowadzi od mostów Solidarności do Ronda Grunwaldzkiego.

Łącznie długość wszystkich cieków wodnych otaczających Wyspę wynosi 7,5 km.

Charakterystyka

Wyspa Kanałowa, w pewnym sensie zintegrowana z dzielnicą Okole, która zajmuje jej całą powierzchnię, akcentuje ciekawą historię Bydgoszczy. Wschodni obszar tej wyspy charakteryzuje się architekturą kamienic, w przeważającej części datowanych na drugą połowę XIX wieku oraz początek XX wieku. Ogromnym znaczeniem obszaru jest obecność najstarszego zachowanego cmentarza bydgoskiego, znanego jako Starofarny.

Główne ulice prowadzące przez tę okolicę, to Grunwaldzka oraz Królowej Jadwigi. Warto zauważyć, że północna oraz zachodnia część wyspy została uformowana przez ważne linie kolejowe, takie jak nr 18 Bydgoszcz-Piła oraz nr 131 Bydgoszcz-Inowrocław. Te trasy kolejowe stanowią istotny element infrastruktury transportowej tego regionu.

Dookoła wyspy, w otoczeniu cieków wodnych, wybudowano szereg mostów, które pełnią kluczową rolę w komunikacji lokalnej. Wśród nich wyróżnić można między innymi:

Na południowej części Wyspy Kanałowej, która graniczy ze starym Kanałem, znajduje się park znany jako Planty nad Kanałem Bydgoskim. W tej okolicy możemy zwiedzać trzy zabytkowe śluzy, których konstrukcja pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku, a mianowicie:

Historia

Pierwszym krokiem, który przyczynił się do powstania Wyspy Kanałowej w Bydgoszczy, była realizacja Kanału Bydgoskiego w latach 1773–1774. Na trzykilometrowym odcinku, rozpoczynającym się przy połączeniu z rzeką Brdą, zbudowano sześć śluz wodnych. Od 1805 roku, teren ten zaczął być zadrzewiany, a w ciągu kilku dekad przekształcił się w największy miejski park, który od drugiej połowy XIX wieku stał się centrum wypoczynkowo-rozrywkowym dla mieszkańców miasta.

Obszar w widłach Brdy oraz Kanału Bydgoskiego przyjął nazwę Colonie Wilczak, a później Schleusenau. Na początku znajdowały się tam cztery folwarki, w tym dwa, które były dzierżawione. W pierwszej połowie XIX wieku tereny te zostały nabyte na własność przez rodzinę Petersonów. W roku 1850 sprzedano część gruntów pod budowę Pruskiej Kolei Wschodniej, prowadzącej z Berlina przez Bydgoszcz do Królewca. W drugiej połowie XIX wieku, wschodnia część obszaru została rozparcelowana i przekształcona w sieć ulic, gdzie wzdłuż nich wznoszono kamienice czynszowe oraz domy otoczone zielenią.

Na dzień 1818 na Wilczaku oraz w Okolu znajdowało się 28 budynków. Jednak w 1860 roku tylko w Okolu istniały już 56 budynków mieszkalnych, a w roku 1880 ta liczba wzrosła do 160, w tym przynajmniej kilkunastu kamienic wielopiętrowych. Dzięki sąsiedztwu dworca i warsztatów kolejowych, wiele osób zawodowo związanych z kolejnictwem oraz rzemieślników zamieszkiwało ten obszar, przyczyniając się do jego dynamicznego rozwoju.

Ze względu na fakt, że przez ten teren przebiegały istotne arterie komunikacyjne, zarówno wodne (droga Wisła-Odra), jak i kolejowe (Pruska Kolej Wschodnia), warunki do przemysłowego rozwoju były sprzyjające. Na tym terenie powstały znaczące zakłady, takie jak fabryka sygnałów kolejowych Fiebrandta oraz garbarnia Buchholza.

W latach 1910–1915 przeprowadzono modernizację Kanału Bydgoskiego, budując nowy ciek wodny o długości 1,63 km, z dwoma śluzami, rozciągający się od Brdy powyżej mostów kolejowych do Kanału Bydgoskiego poniżej VI śluzy. W ten sposób utworzono Wyspę Kanałową, otoczoną wodami, która obejmowała teren gminy podmiejskiej Okole (Schleusenau).

W 1920 roku gmina ta została przyłączona do administracyjnego terytorium Bydgoszczy. W latach 1970–1972, w ramach budowy drogowej trasy przelotowej, zasypano część starego odcinka Kanału Bydgoskiego, od Śluzy Miejskiej do śluzy III. W miejscu tym poprowadzono nową trasę wodną, która przekształciła dawną Wyspę Kanałową w obszar z łatwym dostępem do przedmieścia Poznańskiego.

Zabytki

Wyspa Kanałowa, położona w Bydgoszczy, obfituje w zabytkową architekturę, która stanowi niezwykle cenny element dziedzictwa kulturowego regionu. Znajdują się tutaj nie tylko eleganckie budynki mieszkalne z końca XIX wieku, ale także historyczne obiekty administracyjne oraz sakralne. Istotnym punktem na mapie zabytków jest Kanał Bydgoski, obejmujący zarówno starszy, jak i nowoczesny odcinek, który wzbogacony jest systemem funkcjonalnych śluz.

Do grona ważnych zabytków można zaliczyć:

  • cmentarz Starofarny, utworzony w 1809 roku,
  • kościół św. Wojciecha, w stylu neobarokowym, wzniesiony w 1913 roku,
  • stylowe kamienice nr 2 i 4 przy ul. Królowej Jadwigi, które powstały w latach 1900–1906,
  • piękna kamienica znajdująca się przy ul. Garbary 20, wzniesiona w latach 1903–1904,
  • willa Buchholza usytuowana przy ul. Garbary 2, początkowo zbudowana w 1863 roku, która przeszła poważną przebudowę w 1914 roku.

Warto także zwrócić uwagę na inne interesujące miejsca, które zasługują na obejrzenie:

  • Mosty kolejowe, w tym najstarszy, zachowany w oryginalnej formie obiekt mostowy z 1851 roku,
  • most Królowej Jadwigi, będący najstarszym mostem drogowym w Bydgoszczy, z 1913 roku,
  • kamienice wielkomiejskie przy ul. Grunwaldzkiej 1-9, 53 oraz na rogu z Jasną, które powstały w latach 1900–1910,
  • kamienica przy ul. Grunwaldzkiej 37, znana z apteki „Pod Lwem”,
  • stylowe budynki przy ul. Staroszkolnej 8 (1913), Jackowskiego 18 (1908), a także narożne kamienice: Graniczna-Śląska (1906), Śląska-Jackowskiego (1910) oraz Królowej Jadwigi-Garbary (1901, autorstwa Paul Böhm),
  • pałacyk przy ul. Grunwaldzkiej 50, który został wzniesiony w 1958 roku, a niegdyś służył jako dom kultury Zakładów Elektromechanicznych „Belma”, obecnie mieści się tam III Urząd Skarbowy; to drugi po Filharmonii Pomorskiej bydgoski obiekt architektoniczny o dużej skali pochodzący z lat 50. XX wieku,
  • dawna szkoła ludowa, aktualnie III LO im. Adama Mickiewicza, zbudowana w 1897 roku,
  • „Dwór Szwajcarski” (dawna mleczarnia i piekarnia) przy ul. Jackowskiego 26-28, wzniesiony w 1912 roku.

Przypisy

  1. a b Bydgoszcz w stronę Okola, DariaD. Bręczewska-Kulesza, Bydgoszcz: Zakład Poligraficzny Kordruk – Bogdan Koronka, 2004 r., ISBN 83-921725-0-7, OCLC 69371545.

Oceń: Wyspa kanałowa w Bydgoszczy

★★★★★
Średnia ocena:4.51 Liczba ocen:22