Budynek Seminarium Duchownego w Bydgoszczy

---

Położenie

Budynek usytuowany jest w południowej pierzeiul. Grodzkiej, naprzeciwko pałacyku Lloyda oraz blisko „szklanych spichrzy” znajdujących się w Bydgoszczy.

Historia

Okres pruski

W zachodniej części aktualnego budynku, którego elewacja została wykonana z czerwonej cegły, powstał w roku 1858 nowy obiekt, co miało miejsce na miejscu dawnej fosy zamkowej, którą zlikwidowano już w XVIII wieku. Nowa konstrukcja została wzniesiona dla Miejskiej Szkoły Realnej (niem. Städtische Realschule), która otworzyła swoje drzwi po raz pierwszy 23 maja 1851 roku. Była to instytucja o wyższym statusie edukacyjnym w ówczesnej Bydgoszczy, skierowana przede wszystkim do synów urzędników oraz przedstawicieli kadry oficerskiej.

Początkowo placówka przyjęła zaledwie 136 uczniów, organizując na początku trzy niższe klasy. Po kilku miesiącach liczba uczniów wzrosła do 204. Z dniem 1 października 1851 roku do nowej szkoły przeniesiono uczniów z miejskiej szkoły dla chłopców, która została wówczas zlikwidowana. Dla nich stworzono osobną klasę, która w 1855 roku przekształciła się w szkołę przygotowawczą. W pierwszych latach nauka odbywała się w wynajętym budynku znajdującym się przy Wełnianym Rynku, u wylotu ulicy Poznańskiej. W miarę wzrostu liczby uczniów zajęcia przeniosły się do poklasztornego gmachu karmelitów. Do wiosny 1853 roku uruchomiono wszystkie sześć klas, a 30 marca 1855 roku miała miejsce premiera pierwszych maturzystów.

Jednym z kluczowych zagadnień była konieczność wzniesienia nowego gmachu, który w pełni odpowiadałby potrzebom edukacyjnym szkoły. Nowy obiekt, zlokalizowany przy ulicy Grodzkiej, został oddany do użytku 11 października 1858 roku, a całkowity koszt jego budowy wyniósł 36 tys. talarów. Miejska szkoła realna funkcjonowała w nim aż do zakończenia pruskiego zaboru w roku 1920.

Szkoła realna była placówką miejską, utrzymującą się z budżetu miasta oraz stosunkowo wysokich opłat czesnego. Dodatkowe wsparcie finansowe pochodziło ze subwencji od zamożniejszych mieszkańców. Po wprowadzeniu nowego regulaminu dla szkół realnych w roku 1859, bydgoska szkoła uzyskała status szkoły realnej I stopnia i przeszła pod nadzór Prowincjonalnego Kolegium Szkolnego w Poznaniu.

W 1860 roku otwarto konkurencyjną szkołę wydziałową w Bydgoszczy, która oferowała węższy program nauczania, a także niższe opłaty. W konsekwencji, część uczniów abandonowała naukę w szkole realnej, co spowodowało spadek liczby uczniów z 525 w 1858 roku do 460 w roku 1862. Jednak w kolejnych latach szkoła realna zdołała odzyskać swoją pozycję, a w roku szkolnym 1869-1870 uczęszczało tu już 615 uczniów.

Wyróżniającym przejawem uznania dla szkoły było utworzenie fundacji, która powstała 4 czerwca 1869 roku na cześć odchodzącego nadburmistrza Bydgoszczy – Karla von Follera. Pieniądze z fundacji były przeznaczane na pomoc dla uboższych uczniów. W szkole funkcjonowały różne biblioteki: nauczycielska, uczniowska oraz pomocnicza, z której wypożyczano podręczniki uczniom, których nie było stać na zakup własnych. Ponadto, placówka dysponowała dobrze wyposażonym gabinetem fizycznym oraz laboratorium chemicznym, a jej zbiory przyrodnicze obejmowały preparaty botaniczne i zoologiczne, bogaty zbiór modeli anatomicznych oraz kolekcje skamielin i minerałów. Z upływem czasu, program nauczania został znacznie poszerzony i szkoła osiągnęła wysoki poziom edukacji.

Dyrektorem szkoły przez długie lata (1851-1886) był Gustav Gerber, który zorganizował ją od podstaw. W 1876 roku, podczas jubileuszu 25-lecia, otrzymał on tytuł Honorowego Obywatela Bydgoszczy. Decyzją ministra edukacji z dnia 31 marca 1882 roku, miejska szkoła realna została przekształcona w gimnazjum realne o profilu matematyczno-przyrodniczym. W roku 1890 szkoła przeszła pod zarząd państwa pruskiego jako Królewskie Gimnazjum Realne.

W latach 1906-1908 budynek szkolny przeszedł rozbudowę od wschodu, uzyskując dwupiętrową bryłę z dodatkowym skrzydłem, które tworzyło narożnik nowo wytyczonej ulicy Przy Zamczysku.

Okres międzywojenny

W latach międzywojennych w omawianym budynku funkcjonowało Państwowe Gimnazjum Humanistyczne, które było jednym z trzech miejskich gimnazjów państwowych przeznaczonych dla chłopców w Bydgoszczy. Choć placówka była męska, od 1920 do 1923 roku uczęszczały tam także dziewczęta, ale w niewielkiej liczbie.

W odróżnieniu od Gimnazjum Klasycznego (mieszczącego się przy pl. Wolności), w gimnazjum humanistycznym nie kładziono dużego nacisku na naukę języków klasycznych – greki i łaciny, które wprowadzono dopiero od czwartej klasy. Z kolei wzrosła liczba godzin poświęconych przedmiotom przyrodniczym oraz matematyczno-fizycznym i językowi francuskiemu. W 1920 roku, Państwowe Gimnazjum Humanistyczne kształciło 359 uczniów, a w laternych latach liczba ta znacznie wzrosła, przekraczając 500, a w latach szkolnych 1924/25 oraz 1925/26 wynosząc nawet 600.

Charakterystyczną cechą tej szkoły była wysoka otwartość narodowościowa oraz wyznaniowa, co skutkowało tym, że wśród uczniów znajdowali się Polacy, Żydzi, a nawet Niemcy. W związku z tym oferowano lekcje religii rzymskokatolickiej, ewangelickiej oraz żydowskiej. W roku 1937 szkoła uzyskała patrona w osobie marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Z kolei od 1938 roku pełna nazwa szkoły brzmiała: II Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w Bydgoszczy.

W momencie, gdy budynek szkoły przeszedł w polskie ręce, jego stan był daleki od ideału. Dzięki wielkiemu wysiłkowi kadry pedagogicznej udało się jednak stworzyć odpowiednie warunki do prowadzenia edukacji na poziomie średnim. W szkole zainwestowano w pomieszczenia takie jak pracownia fizyczno-chemiczna, historyczno-geograficzna, biologiczna, polonistyczna, a także rysunkowa. W nowo wybudowanej parterowej części urządzono sale do nauki przedmiotów praktycznych.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej budynek wciąż pełnił funkcję szkoły średniej. W latach 50. oraz 60. XX wieku znajdowały się tu Szkoły Ogólnokształcące Stopnia Podstawowego i Licealnego, a także II Gimnazjum oraz Liceum im. Marii Skłodowskiej-Curie, a także Zawodowa Szkoła Metalowa i Technikum Budowlane.

W roku 1968 został przekazany Wyższej Szkole Inżynierskiej, która powstała w 1951 roku, a w nim umieszczono nowo utworzony Wydział Budownictwa Lądowego. W roku 1974 Wyższa Szkoła Inżynierska połączyła się z bydgoską filią Akademii Rolniczej w Poznaniu i zmieniła nazwę na Akademia Techniczno-Rolnicza. Następnie, w 2006 roku została przemianowana na Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich.

W roku 1992 zainicjowano proces przenoszenia jednostek Wydziału Budownictwa do nowego ośrodka ATR w Fordonie. W nowe miejsce przeniosły się m.in. władze wydziału oraz większość jednostek organizacyjnych. Te, które pozostały, poprawiły swoje warunki lokalowe. W 2007 roku zakończono przenosiny wszystkich jednostek.

W tym samym roku, do budynku przybyło istniejące od 2004 roku Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej im. bpa Michała Kozala. Seminarium to było również sekcją zamiejscową Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oferującą kierunek teologii pastoralnej o specjalności kapłańskiej.

W latach 2006-2008 budynek przeszedł gruntowny remont, w tym oczyszczono również jego ceglaną elewację. W roku 2022 Seminarium zostało zamknięte, a obiekt przeznaczono na siedzibę Centrum Edukacyjno-Formacyjnego diecezji bydgoskiej.

Architektura

W budynku Seminarium Duchownego w Bydgoszczy można dostrzec wyraźne elementy symbiozy stylów architektonicznych, które tworzą jego unikalny charakter. Starsza, ceglana część obiektu jest doskonałym przykładem nawiązania do form neogotyckich, reprezentujących pruski styl narodowy, podczas gdy nowsza część, pokryta tynkiem, wpisuje się w estetykę neobaroku.

Bryła starszej części budynku jest symetryczna. W jej centralnej osi znajdują się dwa ryzality, które nadają kompozycji elegancki kształt. Całość wieńczy niski dach czterospadowy, co dodaje całości harmonii. Elementy dekoracyjne przykuwają uwagę, zwłaszcza otwory drzwiowe w formie potrójnej arkady, umiejscowione w ryzalicie frontowym na poziomie przyziemia.

Ryzalit, zamykający się u góry ścianką attykową, jest uzupełniony sterczynami, co podkreśla jego wertykalny charakter. W nowej części budynku, możemy zauważyć pseudowieżyczkę w narożniku, zwieńczoną hełmowym dachem, która harmonijnie wkomponowuje się w ogólny wyraz architektoniczny. Te różnorodne elementy sprawiają, że Seminarium Duchowne stanowi interesujący przykład architektury, łącząc różne epoki i style.

---

Oceń: Budynek Seminarium Duchownego w Bydgoszczy

---