Bydgoskie Towarzystwo Naukowe

---

Charakterystyka

Bydgoskie Towarzystwo Naukowe to stowarzyszenie, które działa w sposób dobrowolny, niezarobkowy i samorządny, zrzeszając osoby prowadzące działalność naukową. Jego głównym celem jest rozwijanie oraz pobudzanie życia naukowego na terenie Bydgoszczy. Towarzystwo angażuje się w prace badawcze w różnych dziedzinach, ze szczególnym uwzględnieniem inicjowania oraz wspierania badań związanych z Bydgoszczą i regionem kujawsko-pomorskim.

W kontekście swojej działalności, BTN ma charakter regionalny i skupia w szczególności osoby związane z tym obszarem, zarówno przez miejsce zamieszkania i pracy, jak i poprzez zainteresowania naukowe, które są ściśle powiązane z jego działalnością. Od momentu założenia, towarzystwo stanowi istotny element lokalnej społeczności naukowej i jest jednym z kluczowych akcentów w tej dziedzinie. Warto zauważyć, że obok Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, BTN jest jednym z trzech regionalnych stowarzyszeń naukowych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

Podstawowe zadania statutowe

• inicjowanie, popieranie i rozwijanie badań naukowych, w szczególności tych związanych z Bydgoszczą i regionem kujawsko-pomorskim,
• pobudzanie oraz kultywowanie życia naukowego w Bydgoszczy,
• opracowywanie i upowszechnianie nowoczesnych metod naukowych,
• organizowanie odczytów, wykładów, konferencji, sesji, wystaw oraz pokazów promujących naukę.

W swojej działalności, Towarzystwo opiera się przede wszystkim na społecznej pracy swoich członków oraz honorowym pełnieniu funkcji w jego strukturach. Członkowie BTN są podzieleni na trzy kategorie: członków czynnych, honorowych oraz wspierających.

Historia

W historię Bydgoszczy wpisuje się Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, które nawiązuje do długiej tradycji naukowej tego regionu, sięgającej czasów staropolskich. Wczesne przejawy zainteresowań intelektualnych miały swoje miejsce w bydgoskim konwencie bernardynów, który funkcjonował w latach 1480–1829.

Warto podkreślić, że zachowało się wiele cennych zasobów z tego okresu, w tym Biblioteka Bernardyna, zawierająca 1557 dzieł, w tym 98 inkunabułów z XV–XVIII wieku. Znaczącą postacią związany z tym okresem był Bernardyn Bartłomiej, który urodził się w Bydgoszczy w 1532 roku i jest autorem pierwszego słownika łacińsko-polskiego. Burmistrz Wojciech Łochowski, pisząc „Kronikę Bydgoszczy”, bazował na „Kronice Królestwa Polskiego” Jana Długosza.

Druga połowa XIX wieku w Bydgoszczy charakteryzowała się dynamicznym rozwojem gospodarczym i demograficznym, co skutkowało napływem do miasta lokalnej inteligencji niemieckiej. Osoby te były aktywne w szerokim zakresie popularyzacji nauki i zakładania organizacji takich jak Towarzystwo Przyrodnicze (1865), Towarzystwo Sztuki (1878) oraz Towarzystwo Historyczne Obwodu Nadnoteckiego (1880). W roku 1902 zorganizowano Niemieckie Towarzystwo Sztuki i Wiedzy, które działało do 1945 roku, kiedy to po II wojnie światowej Niemcy zostali usunięci z Bydgoszczy. Polskie środowiska lokalne unikały współpracy z niemieckimi stowarzyszeniami, manifestując swój opór wobec polityki germanizacyjnej, część z nich wolała współpracować z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk.

Przełomowe dla utworzenia towarzystwa naukowego w Bydgoszczy były inicjatywy związane z działalnością różnych instytucji, takich jak Biblioteka Miejska, Muzeum Miejskie oraz Archiwum Wojewódzkie. W okresie międzywojennym zaczęły się intensyfikować także lokalne stowarzyszenia, w tym Polskie Towarzystwo Historyczne (od 1933), Naukowe Towarzystwo Lekarskie (od 1923) oraz Bydgoskie Towarzystwo Muzyczne (od 1922). W 1933 roku rozpoczęto wydawanie „Przeglądu Bydgoskiego”, regionalnego czasopisma literackiego i naukowego, które publikowało prace dotyczące historii regionu.

W 1934 roku powstała Rada Zrzeszeń Naukowych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej, która miała na celu koordynację działań różnych organizacji kulturalnych i naukowych oraz propagowanie idei utworzenia uniwersytetu w Bydgoszczy.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, zrodziła się idea powołania Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego przez członków przedwojennego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki im. Mikołaja Kopernika. Niestety, inicjatywa ta napotkała opór ze strony ówczesnych władz politycznych. Dopiero po wydarzeniach październikowych w 1956 roku zaistniała możliwość kontynuacji działań. Ostatecznie, 3 maja 1957, Sejmik Kultury Bydgoszczy uchwalił apel o utworzenie towarzystwa na wzór organizacji poznańskiej. Z kolei 3 maja 1958 roku powstał Komitet Organizacyjny Towarzystwa, a 11 stycznia 1959 roku odbyło się pierwsze zebranie organizacyjne BTN w Filharmonii Pomorskiej. Pierwsze walne zgromadzenie miało miejsce 7 czerwca 1959 roku, co uznaje się za datę inaugurującą działalność BTN.

Konstrukcja BTN zawiązana została przez miejscowe elity intelektualne oraz działaczy kultury, którzy dążyli do stworzenia w Bydgoszczy prężnego ośrodka naukowego. Po II wojnie światowej nastąpił rozwój kultury i oświaty, co sprzyjało powstawaniu różnorodnych instytucji, takich jak teatry, filharmonia, opera, a także instytucje naukowe jak Instytuty Rolnicze i pierwsze uczelnie wyższe. Do osób, które przyczyniły się do powstania BTN należeli m.in.: Marian Turwid, Andrzej Szwalbe, Tadeusz Esman, Henryk Dubowik, Józef Podgóreczny, Edward Szmańda, Jan Małecki, Eugeniusz Domański, Jan Chamot i Ernest Pischinger.

Budżet JST był wspierany przez dotacje z Polskiej Akademii Nauk oraz składki członkowskie. W trakcie organizacji zwrócono się także do Towarzystwa Naukowego w Toruniu, argumentując to potrzebami regionalnymi i wspólnym obszarem działania. W odpowiedzi na zastrzeżenia dotyczące potrzeby utworzenia towarzystwa w Bydgoszczy, statut BTN wzorowano, m.in. na organizacjach z Poznania, Szczecina i Płocka.

Początkowo siedziba BTN znajdowała się w Bibliotece Miejskiej oraz w Wyższej Szkole Inżynierskiej. Od 1969 r. działalność przeniesiono do kamienicy przy ul. Długiej 4.

W latach 60. i 70. XX wieku, BTN odegrało kluczową rolę w kształceniu kadr dla powstających w Bydgoszczy uczelni. Wspierało awans naukowy młodych pracowników poprzez stwarzanie możliwości publikacji ich prac naukowych. W tym okresie Towarzystwo stało się kluczowym centrum naukowym, które znacząco wpłynęło na rozwój lokalnego rynku akademickiego.

Z końcem lat 60. BTN zaangażowało się w tworzenie Wyższej Szkoły Nauczycielskiej (dzisiaj znanej jako Uniwersytet Kazimierza Wielkiego) oraz wspierało rozwój Akademii Techniczno-Rolniczej (obecnie Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy). Do 1975 roku ponad połowa prac doktorskich i habilitacyjnych publikowanych była w ramach działalności BTN. Początkowe publikacje młodych naukowców pojawiały się w periodykach BTN, co przyczyniło się do wzrostu kadry naukowej oraz wzmocnienia pozycji Towarzystwa w regionie. Do 1978 roku BTN zrzeszało 119 doktorów, 27 doktorów habilitowanych, 15 docentów mianowanych i 8 profesorów, a liczba członków zwiększyła się z 133 w 1959 roku do 394 w 1979 roku.

Od samego początku istnienia BTN, organizacja sprawowała patronat nad ważnymi pracami naukowymi, które miały znaczenie dla regionu. Do 1980 roku wydano około 250 publikacji o łącznym nakładzie ponad 150 tysięcy egzemplarzy. Udział w interdyscyplinarnych konferencjach naukowych, których wyniki były publikowane, odegrał kluczową rolę w rozwoju nauki.

Na szczególne uznanie zasługują również inicjatywy w ramach Regionalnej Pracowni Naukowo-Badawczej, utworzonej w 1963 roku, mające na celu opracowanie prac dotyczących dziejów Bydgoszczy, a także badania nad rozwojem infrastruktury gospodarczej regionu.

Przez kryzysowy okres lat 90. Towarzystwo straciło wiele swoich zasobów, w tym obiekty przy ul. Jezuickiej 2 i 4, a także Regionalną Pracownię Naukowo-Badawczą oraz bibliotekę. Mimo to, dzięki intensywnym staraniom, BTN udało się zachować siedzibę w lokalu przy ul. Jezuickiej 4.

Prezesi BTN

W historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego na szczególną uwagę zasługują osoby, które pełniły funkcję jego prezesów. Oto zarys chronologiczny ich kadencji:

• 1959–1961 – prof. dr hab. Eugeniusz Domański,
• 1962–1976 – prof. dr hab. med. Jan Małecki,
• 1976–1980 – doc. dr hab. Henryk Bednarski,
• 1980–1987 – prof. dr hab. med. Jan Domaniewski,
• 1987–1990 – prof. dr hab. Edmund Trempała,
• 1990–1993 – prof. dr hab. med. Roman Mazur,
• 1993–1995 – prof. dr hab. Izydor Gutmański,
• 1995–1998 – prof. dr hab. Jerzy Gaca,
• 1998–2002 – prof. dr hab. Adam Sudoł,
• 2002–2003 – prof. dr hab. Jerzy Gaca,
• 2003–2010 – prof. dr hab. Henryk Zbigniew Wrembel,
• od 2010 – prof. dr hab. inż. Marek Bieliński.

Również honorowe prezydencje miały swoje miejsca w tej instytucji:

• 1976–1982 – prof. dr hab. med. Jan Małecki,
• 2011–2014 – prof. dr hab. Henryk Zbigniew Wrembel.

Członkowie

W kontekście zagadnienia dotyczącego członków Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, należy zauważyć, że istnieje kategoria powiązana z tym tematem. Warto dodać, że ta sekcja wymaga dalszego rozwinięcia.

Jeżeli masz możliwość, zachęcamy do jej uzupełnienia o dodatkowe informacje i szczegóły, które wzbogacą jej treść.

Struktura

Wydziały

W strukturze Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego znajdują się różnorodne wydziały, które obejmują szeroki zakres dyscyplin. Oto ich lista:

• wydział nauk humanistycznych,
• wydział nauk przyrodniczych,
• wydział nauk technicznych.

Komisje

W ramach towarzystwa funkcjonują także liczne komisje, które zajmują się specyficznymi dziedzinami nauki. Poniżej przedstawiamy ich zestawienie:

• komisja ekologii,
• komisja ekologii i ochrony środowiska,
• komisja filozofii,
• komisja historii,
• komisja językoznawstwa,
• komisja nauk rolniczych i biologicznych,
• komisja politologiczna,
• komisja sztuki.

Działalność publiczna

Bydgoskie Towarzystwo Naukowe (BTN) wyróżnia się jako organizator oraz współorganizator wielu ważnych regionalnych oraz ogólnopolskich wydarzeń naukowych, w tym konferencji i seminariów. Warto również podkreślić, że BTN organizuje coroczne spotkania przedstawicieli władz uczelni wyższych, które funkcjonują w regionie kujawsko-pomorskim.

Od 2002 roku, organizowane jest interdyscyplinarne Bydgoskie Kolokwium Wiedzy o Ziemi, które ma na celu nie tylko integrację lokalnego środowiska naukowego, ale także zapoznanie uczestników z najnowszymi osiągnięciami w różnych dziedzinach nauki. To ważne wydarzenie objęte jest patronatem Prezydenta Bydgoszczy oraz wsparciem publicznych uczelni z Bydgoszczy, takich jak Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego, Collegium Medicum UMK im. Ludwika Rydygiera, Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego oraz Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. J.J. Śniadeckich.

Publikacje i periodyki BTN

W latach 1959–1979 BTN wydało ponad 230 różnorodnych publikacji, które zostały zgrupowane w specjalistycznych seriach. Należą do nich:

• Źródła do Dziejów Bydgoszczy,
• Prace Wydziału Nauk Humanistycznych,
• Prace Wydziału Nauk Przyrodniczych,
• Prace Wydziału Nauk Technicznych,
• Z Dziejów Muzyki Polskiej,
• Musica Antiqua,
• Prace Popularnonaukowe,
• Bydgostiana – wydawnictwo sprawozdawcze BTN.

W 2011 roku BTN rozpoczęło publikację kilku periodyków, w tym:

• Ekologia i Technika – dwumiesięcznik poświęcony szerokiej tematyce ochrony środowiska,
• Prace Komisji Historii – do 2010 roku wydano 21 tomów, poruszających głównie historię Bydgoszczy i regionu kujawsko-pomorskiego,
• Prace Komisji Sztuki (roczniki),
• Prace Komisji Językoznawczej – do 2010 roku wydano 20 tomów,
• Prace Komisji Ekologii i Ochrony Środowiska (roczniki),
• Prace Komisji Filozofii (roczniki),
• Prace Komisji Nauk Rolniczych i Biologicznych (roczniki),
• Przegląd Bydgoski – humanistyczne czasopismo naukowe (roczniki).

Poza wymienionymi periodykami, naukowcy działający pod auspicjami BTN regularnie publikują monografie, wśród których znajduje się m.in. „Historia Bydgoszczy” pod redakcją prof. Marcina Biskupa oraz wiele innych znaczących dzieł książkowych.

---

Oceń: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe

---