Plac Wolności w Bydgoszczy

---

Charakterystyka

Plac Wolności jest urokliwym punktem w bydgoskim Śródmieściu, który zasługuje na szczególną uwagę. Jego architektura zdominowana jest przez neostylowe kamienice, które nadają miejscu unikalny charakter. W centrum placu można znaleźć zabytkowy kościół, który wzbogaca tę przestrzeń duchowym wymiarem.

Oprócz walorów architektonicznych, Plac Wolności pełni również istotne funkcje rekreacyjne. Mieszkańcy oraz turyści mogą korzystać z jego zieleni, co czyni go idealnym miejscem na wypoczynek. Co więcej, plac jest także sceną wielu ważnych wydarzeń społecznych. Uroczystości związane z obchodami świąt państwowych gromadzą nie tylko lokalną społeczność, ale i władze samorządowe oraz przedstawicieli wojska.

Historia

Obszar, na którym obecnie znajduje się plac Wolności, ma bogatą historię, sięgającą czasów XVII wieku, kiedy to był częścią ogrodu klasztornego sióstr Klarysek. Teren ten jest obecnie powiązany z parkim Kazimierza Wielkiego. W 1835 roku na wschodniej stronie ul. Gdańskiej bydgoskie Towarzystwo Upiększania Miasta zainicjowało przedsięwzięcie utworzenia szkółki drzew, w której hodowano rośliny przeznaczone do obsadzania ulic. Już w 1854 roku powstał pierwszy plac, znany jako Plac Armatni (niem. Kannonenplatz), a pięć lat później został on znacznie powiększony przez generała majora Helmuta Carla Christiana von Weltzien, który również sfinansował to przedsięwzięcie. Dzięki niemu plac zyskał nowy kształt, a w 1860 roku został nazwany Weltzienplatz.

Funkcjonująca jeszcze przez wiele lat szkółka drzew z czasem została zredukowana o pola budowlane, na których zbudowano kamienice, gmach szkoły oraz kościół. Duża i prostokątna przestrzeń placu była pierwotnie przecinana przez drogi, co dzieliło ją na cztery kwartały. W 1873 roku z południowej części placu wydzielono teren pod budowę kościoła ewangelickiego pw. św. Piotra i Pawła, a w 1893 roku na placu ustawiono pomnik cesarza Wilhelma I, który później, w 1919 roku, został przeniesiony do Międzyrzecza.

Wkrótce po tym, w 1904 roku, na granicy placu i parku Miejskim (obecnie im. Kazimierza Wielkiego) powstała monumentalna fontanna-rzeźba Potop, która przez czterdzieści lat była uznawana za jedną z najpiękniejszych rzeźb w mieście oraz symbolem jego Śródmieścia.

W okresie międzywojennym, plac Wolności stał się jednym z najpiękniejszych i najlepiej utrzymanych zakątków Bydgoszczy, ubogacając go dywanami z kwiatów. W 1938 roku, w wyniku prac architektonicznych, dokonanych przez inż. Stefana Pietrzaka, wygląd placu uległ istotnej zmianie. Teren przylegający do ul. Gdańskiej przekształcono w parking, a pozostała część placu zyskała zieleń, która połączyła go z parkiem Kazimierza Wielkiego.

W 1945 roku, w centralnym punkcie placu postawiono pomnik Wolności, zaprojektowany przez architekta Jana Kossowskiego, aby oddać hołd żołnierzom radzieckim oraz polskim, którzy wyzwolili miasto z okupacji hitlerowskiej. Pomnik przetrwał do dnia dzisiejszego, gdyż plany budowy okazałego pomnika Armii Czerwonej nie zostały zrealizowane ani w miejscu kościoła św. Piotra i Pawła, ani na placu Teatralnym. W 1991 roku odbyła się przebudowa pomnika, którą wzbogacono o tablicę „Civitas Bydgostiensis Libera”, a w 1995 roku dodano brązową płaskorzeźbę autorstwa Aleksandra Dętkośa. Monument ten przypomina o walkach Polaków o niepodległość oraz powrocie Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 roku.

17 czerwca 1984 roku, w czasie protestów opozycji solidarnościowej, na plac Wolności wprowadzono świnię z wypisanym hasłem „Idę do wyborów”. Uciekając przed ZOMO, zwierzę dotarło do ul. Śniadeckich, gdzie zostało ostatecznie schwycone.

Obecnie na placu planowana jest budowa podziemnego zbiornika retencyjnego. W związku z tym, w 2020 roku opracowano zmiany w planie zagospodarowania przestrzennego, które przewidują m.in. usunięcie miejsc parkingowych wzdłuż ulicy Gdańskiej oraz przystanków taksówek przed budynkiem liceum. Zmiany zaproponowane przez Miejską Pracownię Urbanistyczną mają na celu przywrócenie placowi XIX-wiecznego charakteru, nawiązując do jego historycznego wyglądu i zakładając m.in. zwiększenie powierzchni zieleni oraz przesunięcie pomnika.

Zabudowa

Plac Wolności w Bydgoszczy, otoczony z północnej strony przez pierzeję reprezentacyjnych, wielkomiejskich kamienic, posiada swoją specyfikę, która przyciąga uwagę mieszkańców oraz turystów. Od południa widać zabytkowy neoromański kościół, a blisko położony najstarszy miejski park dodaje uroku temu miejscu. Z kolei na zachodzie, plac sąsiaduje z ruchliwą ulicą Gdańską, co sprawia, że jest to jeden z bardziej prominentnych punktów w mieście.

Od 2004 roku prowadzone były przygotowania do odtworzenia fontanny Potop, której wykorzystywanie miało wrócić do historycznego stanu. Ta zasłużona renowacja została zakończona w 2014 roku. Warto również wspomnieć o rewitalizacji placu, która miała miejsce w latach 2009–2010. W ramach tych prac dokonano wymiany nawierzchni ścieżek oraz przeprowadzono działania konserwatorskie dotyczące istniejącej zieleni.

Ważniejsze obiekty

Obiekt	Lata budowy	Styl arch.	Nr rej. zab.	Uwagi	Zdjęcie
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła	1872–1878	eklektyzm, neogotyk	A/62 z 5.10.1971	Wzniesiony według planów architekta Friedricha Adlera z Berlina. W latach 1878–1945 służył jako zbór ewangelicko-unijny; w 1945 roku przekazany katolikom; od 1946 roku pełni rolę kościoła parafialnego. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Niepokalane Poczęcie NMP (1850) autorstwa Maksymiliana Piotrowskiego, pochodzący z dawnego kościoła pojezuickiego.	_
Kamienica Plac Wolności 1	1896–1898	eklektyzm, neobarok	A/243 z 20.10.1990	Uznawana za jedno z najważniejszych dzieł Józefa Święcickiego, ikona architektury Bydgoszczy z przełomu wieków. Budynek wyróżnia się bogatym wystrojem elewacji oraz wyszukanymi formami architektonicznymi. Narożnik zdobi wieża z baniastym hełmem.	_
Kamienica Plac Wolności 3	1905	historyzm, secesja	A/257/1 z 6.05.1991	Obiekt zaprojektowany przez Fritza Weidnera, charakteryzujący się secesyjnym wystrojem. W budynku przez 50 lat mieszkał i pracował grafik oraz malarz Andrzej Nowacki (urodzony w Wilnie, zmarły w 1996 roku). Upamiętnia go rzeźba Piotra Wagnera na wysokości I piętra, przedstawiająca realistyczne, podarte dżinsy, nawiązująca do jego słynnego cyklu „Udżinsowieni”. Budynek zdobią liczne piękne detale, takie jak maski kobiece i wizerunki sowy oraz kute balustrady balkonowe. W 2020 roku przeprowadzono remont charakterystycznej, zielonej elewacji.	_
Kamienica Plac Wolności 5	1880–1890	eklektyzm	A/278/1 z 1.10.1991	Obiekt o stylu eklektycznym.	_
Kamienica Plac Wolności 7	1939	modernizm	_	Kamienica zaprojektowana przez bydgoskiego architekta Jana Kossowskiego, będąca przykładem polskiego modernizmu z okresu międzywojennego. Pierwszym właścicielem był projektant wnętrz Jakub Hechliński, znany z wystroju kamienicy Carla Meinhardta. Elewacja pokryta białym kieleckim piaskowcem, co czyni ją jedyną kamienicą w Bydgoszczy z takim wykończeniem. Przeszklony parter z filarami obłożonymi kolorowym stiukiem pierwotnie służył salonowi samochodowemu Chevroleta. W czasach PRL w tym miejscu znajdowała się kawiarnia „Magnolia” z muzyką na żywo, a później kwiaciarnia. W tym obiekcie urodził się ks. Wacław Gieburowski, dyrygent Poznańskiego Chóru Katedralnego. Od momentu oddania nie przeszedł istotnych zmian, dzięki czemu zachowało się wiele detali, w tym oryginalna stolarka okienna oraz luksfery na klatce schodowej. Wnętrze zachowało wiele stylowych elementów, np. klamki w stylu art déco. Obiekt jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków.	_
I Liceum Ogólnokształcące	1876–1877	klasycyzm	A/264/1 z 28.05.1991	Budynek szkolny zbudowany jako siedziba Niemieckiego Królewskiego Gimnazjum według projektu R. Oueissnera. W latach 1904–1905 rozbudowano boczne skrzydło. W 1920 roku przekształcono go w Państwowe Liceum Klasyczne, a w 1938 roku w Państwowe Liceum i Gimnazjum, a po II wojnie światowej w I Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy. Budynek w kształcie litery „L”, dwupiętrowy, zryzalitowany, z reprezentacyjnymi salami. Szkoła posiada salę gimnastyczną z lat 60. XX wieku, która w 2017 roku została wyburzona, a na jej miejscu powstała nowa hala sportowa z boiskiem o powierzchni około 700 m² i trybuną dla ponad 120 widzów, oddana do użytku 11 marca 2020 roku; pierwotnie planowano jej oddanie na jesień 2019. W 2021 roku oddano do użytku boisko z bezpieczną nawierzchnią.	_
Pomnik Wolności	1945	funkcjonalizm	_	Pomnik upamiętniający poległych żołnierzy radzieckich i polskich w walkach o wyzwolenie miasta w styczniu 1945 roku oraz powrót Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 roku. Został wzniesiony na podstawie projektu Jana Kossowskiego jako Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Czerwonej. Początkowo miał być obiektem tymczasowym, jednak nie zbudowano godniejszego pomnika. W 1990 roku przemianowano go na Pomnik Wolności.	_
Fontanna Potop	1904	klasycyzm	_	Jedna z najoryginalniejszych rzeźb w Polsce, ozdoba Bydgoszczy z okresu międzywojennego. Stworzona w 1904 roku przez berlińskiego rzeźbiarza Ferdinanda Lepcke, autora bydgoskiej Łuczniczki. Trzyelementowa rzeźba przedstawia ludzi i zwierzęta próbujące uratować się z biblijnego potopu. Była oblewana wodą z fontanny, a jej wysokość sięgała 6 metrów. W 1943 roku hitlerowcy przetopili ją na cele wojenne. W latach 2009-2014, od 2004 roku, rzeźba jest rekonstruowana.	_

W sąsiedztwie placu, przy ulicy Gimnazjalnej 2a, znajduje się neoklasycystyczna kamienica, która powstała przed 1868 rokiem. Przed ii wojną światową działała tu prywatna klinika dla osób z problemami psychicznymi, a w czasie wojny budynek wykorzystywany był jako szpital. Po wojnie, w okresie PRL-u, mieściła się tam poradnia chorób płucnych z pracownią RTG.

W 2012 roku, większa część tego obiektu (oznaczona nr 2), z lat 1927-1928, która przed wojną była lecznicą oraz mieszkaniem dra Jana Króla, została przejęta przez samorząd województwa kujawsko-pomorskiego i przekazana Kujawsko-Pomorskiemu Funduszowi Pożyczkowemu, który zrealizował remont. W 2015 roku Fundusz utworzył tu Regionalny Inkubator Przedsiębiorczości, oferujący biura i sale konferencyjne. W 2019 roku samorząd wykupił pozostałą część budynku (nr 2a) znajdującą się w narożniku posesji.

Kamienica charakteryzuje się elegancką elewacją, której zdobienia obejmują loggię z kolumnami. W zachowanych oknach dostrzegalne są fragmenty witraży, zaś w sieni można zobaczyć posadzkę w stylu art deco oraz klimatyczne, stare przesuwane drzwi. W ogrodzie przy budynku obecne są balustrady oraz elementy małej fontanny, składające się z wodotrysku w kształcie głowy lwa oraz kamiennej misy w formie muszli. Warto również zaznaczyć, że na terenie ogrodu rośnie wyjątkowy pomnik przyrody – miłorząb japoński.

---

Oceń: Plac Wolności w Bydgoszczy

---