Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Bydgoszczy

---

Historia

Świątynia została wzniesiona pomiędzy 1872 a 1878 rokiem, tworząc zabytek zaprojektowany przez architekta Fryderyka W. Adlera. Początkowo pełniła funkcję zboru ewangelickiego, dedykowanego św. Pawłowi. Proces budowy nadzorował Heinrich Grüder, miejski radca budowlany. Witraże w prezbiterium oraz zakrystii zostały ufundowane przez cesarza Wilhelma I i zrealizowane przez Cesarski Instytut Witrażowy w Berlinie. Warto dodać, że elewacja frontowa kościoła zdobiona była profilowanymi cegłami i terakotą, które sprowadzono z Charlottenburga. Świątynia była także wyposażona w system ogrzewania podłogowego oraz oświetlenie gazowe. Organy, które umieszczono w obiekcie, wyszły z pracowni renomowanej firmy Wilhelma Sauera, mającej siedzibę we Frankfurcie nad Odrą.

Do 1945 roku kościół pełnił rolę miejscowego centrum liturgii obrządku ewangelicko-augsburskiego. W tragicznym dniu 3 września 1939 roku, podczas „Krwawej Niedzieli” w Bydgoszczy, budynek stał się świadkiem dramatycznych wydarzeń, gdy z jego wieży strzelali dywersanci niemieccy. Świeżo wzniesiona świątynia ucierpiała w wyniku działań wojennych, a uszkodzenia dotknęły ją zarówno w czasie niemieckiej dywersji, jak i podczas wyzwalania miasta w 1945 roku.

Równo 2 lutego 1945 roku kościół przeszedł pod jurysdykcję Kościoła Katolickiego, wówczas poświęcony przez księdza Jana Konopczyńskiego w dniu święta Ofiarowania Pańskiego, znanym również jako Dzień Matki Bożej Gromnicznej. W tym okresie pełnił rolę kościoła pomocniczo-szkolnego, podlegającego parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa. Dekret z 24 sierpnia 1946 roku, zatwierdzony przez kard. Augusta Hlonda, doprowadził do erekcji nowej parafii pod nazwą św. Apostołów Piotra i Pawła, która rozpoczęła działalność 1 października.

W okresie stalinizmu niemal doszło do zburzenia obiektu, można rzec, że na skraju przepaści. Władze filmowały się na uszkodzenia pod wpływem wojny spowodowane w 1945 roku, kiedy to pociski artyleryjskie przebiły stropy kościoła, zniszczyły organy oraz naruszyły wieżę. Tymczasowa Rada Miejska Bydgoszczy postanowiła o likwidacji budynku. W odpowiedzi na zdecydowany sprzeciw miejscowej społeczności, zaproponowano przeznaczenie kościoła dla Kościoła Garnizonowego, co miałoby ułatwić plan zburzenia obiektu.

Na szczęście w czerwcu 1947 roku udało się zaniechać tego zamiaru, bo złamany został tajny plan mający na celu wybudowanie pomnika Józefa Stalina w miejscu, gdzie stał kościół. Dzięki zdecydowanej postawie parafian oraz księdza Stanisława Wiśniewskiego, w 1947 roku przeprowadzono generalny remont organów oraz naprawiono okna i witraże. W dalszym ciągu prowadzono prace przystosowujące wnętrze kościoła dla potrzeb parafialnych w latach 1949–1957. W latach 1966-1967 uzupełniono wyposażenie obiektu, a wielki ołtarz, według projektu Sylwestra Fryski, wzbogacono o „Madonnę Niepokalanego Poczęcia NMP” autorstwa M.A. Piotrowskiego, pochodzącą z kościoła pojezuickiego zburzonego przez Niemców.

W 1957 roku wnętrze obiektu zyskało nową polichromię, a w kolejnych latach umieszczono w ołtarzu ofiarnym obraz „Wieczerzy Pańskiej” oraz figury św. Piotra i Pawła, które stworzone zostały przez uznawanych artystów, Mikulskiego i Mrówczyńskiego. W latach 90. XX wieku kościół przeszedł gruntowny remont wieży, a wewnątrz niej zaczęły pojawiać się nowe witraże.

W 2014 roku przeprowadzono konserwację witraży w kopule, które zagrażały bezpieczeństwu otoczenia, a wcześniejsze prace miały miejsce w obszarach nad chórem muzycznym oraz przy oknach witrażowych w dolnej części budynku. Na początku 2018 roku silna wichura doprowadziła do uszkodzenia pokrycia dachu. Z tego powodu, na zakończenie 2019 roku, wznowione zostały prace mające na celu wymianę blachy na dachówkę, przywracając tym samym pierwotne pokrycie dachu. W tym samym roku także pozyskano finansowanie na konserwację ambony oraz balasków.

Architektura

Świątynia została stworzona w stylu eklektycznego neogotyku, w połączeniu z elementami romanizującymi, co nadaje jej unikalny charakter. Wnętrze obiektu został urządzone neobarokowo, czyniąc go jednym z najciekawszych przykładów architektury neośredniowiecznej w Bydgoszczy. Kościół jest zaprojektowany na planie krzyża łacińskiego, co, w połączeniu z rozbudowaną częścią wschodnią i wysoką wieżą od zachodu, tworzy imponującą całość.

Korpus świątyni to jednonawowy budynek z transeptem, którego ramiona kończą się w trzech bokach, a prezbiterium także jest zamknięte w podobny sposób. Całe wnętrze jest w stanie pomieścić do 2500 osób, co świadczy o jego znaczeniu w lokalnej społeczności.

Cechą wyróżniającą budowlę jest kopuła usytuowana na ośmiobocznym tamburze. Wieża, zwieńczona iglicą oraz portalem o klasycyzującym i neoromańskim stylu, dominuje nad bryłą kościoła, a na jej szczycie znajduje się krzyż na kuli. W wieży znajdują się trzy dzwony, z czego jeden, odlany w 1876 roku, przetrwał do dzisiaj.

Kościół jest odpowiednio oszkarpowany, a jego elewacje zdobione są ceglanymi fryzami i gzymsami, a okna mają półkoliste zamknięcia. W przyziemiu wieży znajduje się kruchta, stanowiąca wejście do wnętrza, z bogato zdobionym portalem uskokowym. W ramionach transeptu oraz w zachodnim przęśle nawy usytuowany jest rozległy chór, który również wpływa na akustykę wnętrza.

W świątyni dominują sklepienia krzyżowo-żebrowe, a na skrzyżowaniu nawy i transeptu znajduje się kopula. Na łuku tęczowym można dostrzec napis: „Siehe, ich bin bei Euch alle tage bis an der Welt Ende Mat.”, co w polskim tłumaczeniu oznacza „Będę z Wami przez wszystkie dni aż do skończenia świata. Mt.”

Nie można pominąć wysokiej jakości ceramicznych detali elewacji, które są charakterystyczne dla pruskich budynków sakralnych i municypalnych wznoszonych w Bydgoszczy w drugiej połowie XIX oraz na początku XX wieku.

Wyposażenie

Ołtarz

W centralnym punkcie świątyni znajduje się neobarokowy ołtarz główny, który zachwyca swoją dekoracyjnością oraz szczegółowym wykończeniem. W jego wnętrzu można dostrzec:

• obraz przedstawiający Najświętszą Marię Pannę, datowany na rok 1854, stworzony przez lokalnego artystę Maksymiliana Piotrowskiego,
• rzeźby świętych apostołów Piotra i Pawła.

Ten imponujący ołtarz został wyrzeźbiony w 1957 roku przez bydgoskiego rzeźbiarza Sylwestra Fryskę.

Organy

Kościół może pochwalić się organy z 1877 roku, zaprojektowane i wykonane przez Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą. Ten 42-głosowy instrument muzyczny jest wyjątkowy w skali regionu. Z uwagi na swoje znaczenie, 16 października 2007 roku, organy oraz całe wyposażenie kościoła zostały wpisane do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego. Warto zaznaczyć, że dla bardziej szczegółowych informacji istnieje osobny artykuł na temat organów Wilhelma Sauera, który można znaleźć w kontekście parafialnym.

Polichromie

Wnętrze świątyni zdobi bogato zdobiona polichromia, która została wykonana w 1957 roku. Za jej powstanie odpowiedzialni byli wybitni artyści malarze: Władysław Drapiewski z Pelplina oraz Leon Drapniewski z Poznania. Ich prace przyczyniły się do stworzenia unikalnej atmosfery, w której wierni mogą kontemplować oraz modlić się.

---

Oceń: Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Bydgoszczy

---