Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy

---

Położenie

Świątynia usytuowana jest w dogodnej lokalizacji, przy ul. ks. Jerzego Popiełuszki 3, na osiedlu Wyżyny w Bydgoszczy.

Historia

Przygotowania do powstania kościoła katolickiego w obszarze dzisiejszych Kapuścisk oraz Wyżyn datują się na czasy międzywojnia. W okresie przed rokiem 1939 założono na Kapuściskach komitet, który miał na celu budowę świątyni. Planowano zrealizować projekt na skarpie pradoliny bydgoskiej, tworząc obiekt podobny do tego, który został zbudowany w 1925 roku na Siernieczku. Niestety, wybuch II wojny światowej pokrzyżował te ambitne plany.

Po zakończeniu konfliktu zbrojnego na nowo erygowano parafię pw. św. Józefa Rzemieślnika, której przyznano dawny kościół ewangelicki znajdujący się przy ulicy Toruńskiej. W międzyczasie, w latach 50. i 60. XX wieku, na Kapuściskach oraz Wyżynach powstały osiedla wielorodzinne. Zaskakująco jednak, ówczesne władze nie wyrażały zgody na tworzenie nowych parafii. W odpowiedzi na tę sytuację, dzięki inicjatywie prymasa Stefana Wyszyńskiego, zaczęły funkcjonować ośrodki duszpasterskie, z których jeden usytuowano na Wyżynach.

Rok 1973 przyniósł istotną zmianę. Po długotrwałych staraniach oraz w kontekście politycznego ocieplenia, władze lokalne zgodziły się na budowę nowego kościoła, który był pierwszym takim projektem w Bydgoszczy od zakończenia wojny. Rada parafialna postanowiła, że budowla będzie nosić nazwę Świętych Polskich Braci Męczenników, oddając hołd pamięci bydgoskich ofiar hitlerowskiego reżimu. Głównym inicjatorem projektu był osobiście kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski.

Zlecenie dotyczące projektu trafiło do renomowanego specjalisty budownictwa sakralnego – prof. Leopolda Taraszkiewicza z Politechniki Gdańskiej. Roboty budowlane nadzorował inż. Henryk Misterek z Bydgoszczy, a konstrukcję wykonał inż. Tadeusz Lisiewicz. Projektantem wystroju wnętrz został Kazimierz Gąsiorowski z Warszawy. Miejscowe władze wytypowały lokalizację przy ul. Szpitalnej, lecz teren, na którym zaplanowano budowę, wymagał specjalnego posadowienia. Dlatego przez blisko rok wykonywano ręcznie około 250 pali o długości 15 m.

Kościół został zaprojektowany w nowoczesnym stylu architektury nautologicznej, odwołującej się do żeglarstwa. Jego forma symbolizuje spotkanie barek na jeziorze, przy czym rzut poziomy stanowi cztery wycinki koła o zróżnicowanych promieniach, a wspierające je ściany w wyższych partiach przechodzą w kształt trójkątnych żagli. Poniżej wierzchołków mastów umiejscowiona jest podstawa dzwonnicy w formie przypominającej bocianie gniazdo, zakończona krzyżem greckim. Cała koncepcja wzoruje się na kształcie kielicha oraz hostii.

15 sierpnia 1976 roku utworzono nową parafię pod wezwaniem Św. Polskich Braci Męczenników na Kapuściskach i Wyżynach. Jej pierwszym proboszczem został ks. Romuald Biniak, któremu powierzono zadanie budowy nowej świątyni. Była to pierwsza parafia w Bydgoszczy, która po wojnie uzyskała pozwolenie na taką inwestycję. Prymas Wyszyński w dekrecie powołującym parafię o tak szczególnej nazwie napisał:

„Świątynia ta ma upamiętniać po wieczne czasy wszystkich bezimiennych Polaków, którzy oddawali swoje życie za wiarę i ojczyznę, a nie zostali wyniesieni na ołtarze.”

W 1977 roku ukończono budowę plebanii, a 15 kwietnia 1978 roku miało miejsce uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego, w obecności prymasa Polski. Kamień ten pochodził z fundamentów katedry romańskiej w Gnieźnie i został umieszczony w ścianie wschodniej przejścia między kościołem Nawiedzenia a Kaplicą pamięci.

Projekt bazował na koncepcji architektury, określanej jako „statek żaglowy”. Powierzchnia obiektu jest równa powierzchni bydgoskiej bazyliki. 10 czerwca 1978 r. miało miejsce rozpoczęcie budowy pierwszej części kościoła – kaplicy Nawiedzenia Matki Boskiej, nazywanej małym kościołem. W tym dniu, do świątyni wprowadzono obraz Matki Boskiej, będący wierną kopią Obrazu Częstochowskiego, wykonaną przez prof. Marię Torwirt z Torunia. Następnie przystąpiono do budowy okalających ją północnego i południowego kręgu.

Kolejnym etapem budowy było stworzenie wieży oraz docelowego amfiteatralnego gmachu kościoła z chórem muzycznym. 18 września 1980 roku, prymas Stefan Wyszyński konsekrował obraz Matki Boskiej, krzyż planowany na wieży oraz dzwony nowej świątyni.

Obiekt był budowany w systemie gospodarczym przy udziale wolontariuszy, w tym robotników, inżynierów, konstruktorów i artystów. Pierwszą Mszę św. w nowo zbudowanej świątyni odprawił ks. kard. Józef Glemp, który również w dniu 23 listopada 1986 r. solemnizował jej konsekrację.

W dniu 19 października 1985 roku, w rocznicę śmierci, przed kościołem złożono hołd w postaci pomnika ks. Jerzego Popiełuszki, który odprawiał swoje ostatnie msze przed brutalną śmiercią. W 1986 r. powstał dom dla sióstr Urszulanek, które obdarzone zostały wezwaniem do pracy w parafii, natomiast w 1995 r. poświęcono organy, stworzone ku czci ks. J. Popiełuszki.

Związki z ks. Jerzym Popiełuszką

Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy to miejsce, które nosi w sobie pamięć o ks. Jerzym Popiełuszko, który modlił się w tej świątyni tuż przed tragicznym końcem swojego życia. Stało się to 19 października 1984 roku, kiedy to, zaproszony przez Duszpasterstwo Ludzi Pracy, przybył do Bydgoszczy.

O godzinie 18.00 odbyła się jego ostatnia msza św., podczas której prowadził rozważania oraz odmawiał różaniec. Jego ostatnie słowa niosły przesłanie nadziei i miłości: „Módlmy się abyśmy byli wolni od lęku i zastraszenia, ale przede wszystkim od żądzy odwetu i przemocy.” Po nabożeństwie, około godziny 22, ksiądz Popiełuszko wraz z kierowcą Waldemarem Chrostowskim wyruszyli w drogę powrotną do Warszawy.

Na trasie pomiędzy Bydgoszczą a Toruniem, trzej oficerowie Służby Bezpieczeństwa: Grzegorz Piotrowski, Leszek Pękala oraz Waldemar Chmielewski, zatrzymali pojazd duchownego. Po brutalnym pobiciu, już martwego, zrzucili jego ciało z tamy włocławskiej do rzeki Wisły.

Ta tragiczna wiadomość o morderstwie mocno wstrząsnęła zarówno opinią publiczną w kraju, jak i na całym świecie. Martyrologia ks. Popiełuszki, pełniącego funkcję kapelana Solidarności, w sposób szczególny komponuje się z przesłaniem oraz patronami, których czci Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników. Warto przypomnieć, że 6 czerwca 2010 roku ks. Jerzy Popiełuszko został beatyfikowany, co stanowi świadectwo jego niestrudzonej walki o prawdę i sprawiedliwość.

Sanktuarium Nowych Męczenników

Od początku swego istnienia, kościół ten przyjął na siebie rolę ośrodka myśli patriotycznej, ściśle związanej z męczeństwem narodu polskiego. W latach osiemdziesiątych XX wieku, był miejscem, w którym ludzie wiary, zainspirowani duchem „Solidarności”, modlili się za swoją Ojczyznę.

Wokół tej świątyni skupiły się liczne stowarzyszenia kombatanckie, które z wielką dbałością zbudowały symboliczne groby oraz tablice upamiętniające lokalnych bohaterów walki o wolność. Wśród tych pamiątek znajdują się m.in. tablice upamiętniające ks. Jerzego Popiełuszkę, Sybiraków, ofiary z Katynia, krzyż ofiary Oświęcimia oraz harcerzy.

W czasie podróży Jana Pawła II do Polski w 1999 roku, Bydgoszcz została uhonorowana tytułem Stacji Nowych Męczenników. W dniu 7 czerwca 1999 roku, podczas mszy św. na bydgoskim lotnisku, papież odniósł się do symboliki, którą niesie wezwanie tego kościoła, a także zaapelował o upamiętnienie męczenników, którzy oddali swoje życie dla wiary.

W odpowiedzi na papieski apel, 7 czerwca 2000 roku, w rocznicę pielgrzymki, arcybiskup gnieźnieński Henryk Muszyński oficjalnie podniósł tę świątynię do rangi Sanktuarium Nowych Męczenników. To miejsce ma na celu upamiętnienie męczeńskiej historii Polski, powiązanej z Ewangelią Jezusa Chrystusa.

Dodatkowo, w kaplicy papieskiej złożono pamiątki związane z obecnością Jana Pawła II w Bydgoszczy, co czyni to miejsce jeszcze bardziej wyjątkowym dla odwiedzających.

Relikwie Świętych Polskich Braci Męczenników

Wezwanie do utworzenia kościoła to osobisty projekt prymasa Polski, Stefana Wyszyńskiego, który pragnął upamiętnić Polaków prześladowanych za sprawiedliwość. Uznawał również, że ziemia bydgoska jest szczególnie predestynowana do zrealizowania tej idei. Kult Pięciu Braci Męczenników: Benedykta, Jana, Mateusza, Izaaka oraz Krystyna, którzy zostali zamordowani w 1003 roku przez zbójców w rejonie święto-wojciechowym pod Międzyrzeczem, zaczął się rozwijać w Polsce oraz Czechach od XI wieku.

W 1038 roku relikwie tych Męczenników zostały wywiezione przez Czechów z Gniezna do Pragi podczas wyprawy łupieżczej na ziemię polską. Następnie, w 1987 roku, kard. Franciszek Tomaszek, prymas Czech, ofiarował relikwie nowemu kościołowi bydgoskiemu.

Obecnie relikwie są prezentowane do publicznej czci w kaplicy Miłosierdzia Bożego. W relikwiarzu, który jest dziełem artysty plastyka Roberta Kai, znajduje się pięć postaci męczenników podtrzymujących koronę królewską, ozdobioną symbolami kłosów, a całość jest zwieńczona krzyżem. Część relikwii jest zamurowana w ołtarzu głównym.

Architektura

Forma architektoniczna kościoła reprezentuje ewangeliczne spotkanie barek na jeziorze. Intrygujący rysunek poziomy tej świątyni składa się z czterech wycinków koła, różniących się promieniami. Ściany tej konstrukcji przechodzą w trójkątne, wydęte żagle nad dachem, co nadaje jej unikalny charakter. Na szczycie znajdują się platformy przypominające bocianie gniazdo, które pełnią rolę dla dzwonnicy. Pomiędzy żaglami umieszczono krzyże greckie, a w osi podłużnej ulokowane są dwa kościoły o formach amfiteatralnych. Na osi poprzecznej znajdują się cztery wycinki zamykające okręgi, które obejmują sale katechetyczne, kaplice, zakrystię oraz korytarze komunikacyjne.

W wykorzystanej dekoracji wnętrz oraz elewacji świątyni zastosowano technikę ceramicznej płaskorzeźby. Powierzchnia zabudowy wynosi 3260 m², a kubatura to 28 315 m³, natomiast powierzchnia głównej nawy osiąga 1454 m², co odpowiada powierzchni bydgoskiej bazyliki św. Wincentego a’Paulo. Wieża dzwonnica ma wysokość 29,5 m, co wiąże się z ograniczeniami związanymi z bliskością lotniska—wieża nie mogła przekroczyć wysokości 30 m. Świątynia ma zdolność pomieścić od 2 do 4 tysięcy osób. Fascynującym jest również pokrewieństwo z powstałą w 1971 r. świątynią pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca w Gdańsku-Przymorzu, zaprojektowanej przez Leopolda Taraszkiewicza.

Części składowe kościoła

Krąg główny kościoła dedykowany jest nabożeństwom świątecznym w imię Świętych Polskich Braci Męczenników. Ołtarz zamontowany na ścianie głównej upamiętnia Pierwszych Polskich Braci Męczenników, którzy stracili życie w nocy z 10 na 11 listopada 1003 roku. Relikwie tych męczenników, w tym dwóch włoskich benedyktynów: Benedykta i Jana oraz dwóch słowiańskich nowicjuszy, Izaaka i Mateusza, a także Krystyna, polskiego służącego, przechowuje się w kaplicy Miłosierdzia Bożego. Na bocznych ścianach umieszczono płaskorzeźby, przedstawiające postacie takie jak: św. Stanisław, św. Maksymilian Kolbe, ks. Jakubowskiego, zamordowanego we wrześniu 1939 roku w Lesie Gdańskim, św. Wojciecha, św. Andrzeja Boboli oraz ks. Jerzego Popiełuszkę. Ściany zewnętrzne świątyni zdobią płaskorzeźby z wizerunkami bohaterów narodowych oraz sceny z budowy kościoła; na wschodniej ścianie znajdują się witraże z cytatami ośmiu błogosławieństw, które były u podstawy nauczania Jana Pawła II w trakcie jego pielgrzymki do Polski w 1999 roku.

Mały kościół to kaplica Nawiedzenia Matki Bożej, która pełni funkcję miejsca codziennych nabożeństw. Jego wystrój, zaprojektowany przez profesora Taraszkiewicza, charakteryzuje się dębową boazerią i podłogą opadającą w kierunku ołtarza, co tworzy wrażenie wnętrza łodzi. Znajdująca się w ołtarzu kopia obrazu Matki Bożej z Jasnej Góry, autorstwa prof. Marii Torwirt, otoczona jest wotami. Po północnej stronie przylega kaplica św. Urszuli Ledóchowskiej z jej relikwiami, a po prawej stronie można zobaczyć figurę oraz relikwie św. Ojca Pio, które dopełniają witraże z elementami Maryjnymi.

Krąg północny pełni rolę łącznika z głównym gmachem kościoła, gdzie znajduje się kaplica Pamięci. W jej skład wchodzą:

• Kaplica Męczeństwa Bydgoszczy – upamiętnia tragiczną historię miasta w latach 1939–1945. Posadzka z kamieni brukowych z bydgoskiego Starego Rynku, na których spływała krew straconych, a malowidła na ścianach nawiązują do męczeńskich losów mieszkańców, wykonał Kazimierz Gąsiorowski z Warszawy. Tryptyk w rogu, autorstwa bydgoskiego artysty Jerzego Puciaty, przedstawia Matkę Bożą Ostrobramską, Jezusa Miłosiernego i Madonnę Grudniową, obok których znajdują się tablice memoriałowe.
• Kaplica bł. ks. Jerzego Popiełuszki – zaaranżowana w duchu stanu wojennego, zawiera fotografie oraz pamiątki z tego okresu, w tym szaty liturgiczne i księgę pamiątkową.
• Kaplica Nowych Męczenników – poświęcona 108 męczennikom beatyfikowanym przez Jana Pawła II w Warszawie w 1999 roku, zawiera obraz Chrystusa Zmartwychwstałego z urną z ziemią z miejsc kaźni Polaków z czasów II wojny światowej.
• Kaplica Papieska – skupia pamiątki z Mszy świętej odprawionej na bydgoskim lotnisku 7 czerwca 1999 roku, w tym ornaty Jana Pawła II i ks. Stanisława Dziwisza oraz certyfikat zasadzenia papieskiego dębu w 2006 roku.
• Kaplica Męczenników Naszych Czasów – urządzona przez Janusza Karniszę, zawiera duży krzyż, portret ks. Jerzego Popiełuszki oraz relikwie zamordowanych sióstr nazaretanek. Na ołtarzu znajduje się replika pomnika ze świątyni w Gdańsku.
• Izba pamięci ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz wystawa prezentująca pamiątki z czasów budowy kościoła oraz z wizyty Jana Pawła II w Bydgoszczy.

Krąg południowy jest przeznaczony na pomieszczenia socjalne.

Otoczenie świątyni

Wokół świątyni znajdują się:

• pomnik ks. Jerzego Popiełuszki, autorstwa Jacka Marka Krzyżyńskiego, odsłonięty 19 października 1985 r.,
• figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z napisem: „Niepokalana naucz nas zło dobrem zwyciężać”, odsłonięta 3 maja 1986 roku,
• symboliczne kamienie upamiętniające miejscowości związane z martyrologią Polaków, m.in. Katyniem i Syberią,
• szaniec z nazwami miejscowości, które przeszły przez walki i męczeństwo Polaków podczas niemieckiego reżimu, umiejscowiony premierowo na Starym Rynku w Bydgoszczy i przeniesiony w 2007 roku,
• głaz oznaczony napisem „2000 lat chrześcijaństwa”, związany z wystrojem ołtarza podczas wizyty Jana Pawła II 5 czerwca 1999 roku,
• trzy dęby, zasadzone 11 listopada 2000 roku dla uczczenia 2000 lat Kościoła, Jana Pawła II oraz kard. Wyszyńskiego,
• płaskorzeźby na świątyni przedstawiające walki Polaków o wolność od czasów konfederacji barskiej aż po Powstanie Warszawskie,
• spalony pień dębu z kapliczką, symbolizujący tragedie wojen i współczesny wandalizm.

Dzwony

Na głównej wieży kościoła umieszczono trzy dzwony, wykonane przez Antoniego Kruszyńskiego z Odlewni Dzwonów Braci Kruszewskich w Węgrowie w 1980 roku. Największy z nich, o dźwięku E i masie 1700 kg, niesie napis: „Dzwon ufundowany przez mieszkańców Bydgoszczy dla upamiętnienia męczeńskiej śmierci 40 tysięcy bydgoszczan pomordowanych w latach 1939–1945”. Z drugiej strony widnieją słowa: „Wzywam was A nadto miejcie miłość”. Dzwon drugi, o tonie G i wadze 900 kg, nosi imię Maryja, z tekstem na imieniem: „Dzwon ufundowany przez wiernych Parafii św. Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy dla upamiętnienia Nawiedzenia Parafii przez Matkę Boską w Jej Jasnogórskim Obrazie 10 czerwca 1978 r.”. Napis po odwrotnej stronie brzmi: „Oto Matka naszego zawierzenia”. Ostatni dzwon, o tonie H i masie 550 kg, to Romuald z napisem pod imieniem: „Dzwon ufundowany przez pierwszego proboszcza Parafii św. Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy Ks. Romualda Biniaka”. Z drugiej strony również wzywa: „Głoś chwałę Dobroci Ludzi Pracy budowniczych tej świątyni”. Dzwony wciągnięto na wieżę w marcu 1981 roku.

Pamiątkowe drzwi spiżowe

Do wnętrza świątyni prowadzi pięć wejść. Najważniejsze z nich to dwustronne drzwi spiżowe, które instalowano jesienią 2009 roku, wykonane przez artystę rzeźbiarza dra Jacka Kucabę. 19 października 2009 r. kardynał Józef Glemp poświęcił te pamiątkowe drzwi z przedstawieniami z życia i misji ks. Jerzego Popiełuszki. Od wewnątrz ukazują one jego postać oraz najistotniejsze momenty z jego życia, takie jak święcenia kapłańskie, nauki w Warszawie, ostatnia msza w Bydgoszczy, a także porwanie i pogrzeb. Natomiast zewnętrzna strona nosi tytuł „Drogi do wolności 1945–1989”, w której jedna część przedstawia zrywy inspirowane przez Naród, a druga ilustruje drogę Kościoła w kierunku wolności.

Pozostałe cztery drzwi, kutywne przez Marka Ronę, zdobią orły polskie z różnych okresów historycznych, począwszy od czasów Kazimierza Wielkiego, poprzez Władysława Jagiełłę i Zygmunta Starego, aż po Stanisława Augusta oraz godło Rzeczypospolitej z lat 1919-1927.

Organy

Organy stanowią istotny element tej świątyni i zostały wykonane przez zakład Bronisława Cepki z Wronek. To organy koncertowe, składające się z 3500 piszczałek oraz 43 głosów, w tym dzwonów i trąbek hiszpańskich umieszczonych horyzontalnie. Poświęcone zostały 2 grudnia 1995 roku przez ks. kard. Józefa Glempa, Prymasa Polski. Na organach stoi figurka Matki Bożej Ludźmierskiej Pani Podhala, a na balustradzie chóru można zobaczyć herb miasta Bydgoszczy oraz Orła Piastowskiego, a w centralnej części balustrady umieszczono Herb Papieża, a także biskupów Ordynariuszy Diecezji Gniezna i Bydgoszczy.

Chrzcielnica

Umiejscowiona poza prezbiterium chrzcielnica to jednolity blok granitowy otoczony trzema „bramami”, które symbolizują Trzech Boskich Osób, w imię których kapłan udziela chrztu św. Te bramy są metaforycznym wejściem do wspólnoty Kościoła. Stworzył ją artysta plastyk Michał Kubiak.

---

Oceń: Kościół Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy

---