Kościół św. Trójcy w Bydgoszczy

---

Położenie

Kościół św. Trójcy położony jest przy ulicy Świętej Trójcy, na terenie historycznego Przedmieścia Poznańskiego. Obecnie znajduje się na obrzeżach Starego Miasta w Bydgoszczy, co czyni go miejscem istotnym dla lokalnej kultury i historii.

Historia

Obecna budowla kościoła św. Trójcy w Bydgoszczy powstała na podstawach wcześniejszej, gotyckiej świątyni, która istniała przez ponad 250 lat.

Historia kościoła staropolskiego

Na miejscu, gdzie obecnie znajduje się świątynia, w latach 1550-1829 funkcjonował orientowany, murowany kościół z ozdobnym szczytem od strony zachodniej. Otoczony był cmentarzem i został ufundowany przez bydgoskich mieszczan, którzy zamieszkiwali przedmieście Poznańskie. Zniszczenie tej budowli miało miejsce na polecenie władz pruskich.

Historia kościoła nowożytnego

Start nowej historii kościoła pw. św. Trójcy datuje się na 29 listopada 1895 roku, kiedy to odbyło się spotkanie katolików polskich oraz niemieckich. Uczestnicy uznali pilną potrzebę budowy nowych kościołów katolickich, ponieważ w II połowie XIX wieku liczba mieszkańców, w tym katolików, w mieście znacznie wzrosła. Głównym orędownikiem tej inicjatywy był proboszcz parafii farnej, ks. dr Józef Choraszewski (1834-1899), który zainwestował w zakup dwóch parceli na dzisiejszej ul. Seminaryjnej, przeznaczając je pod nowy kościół. Zlecił również projekt bydgoskiemu budowniczemu Józefowi Święcickiemu, który zaprojektował trójnawową budowlę z wieloboczną apsydą i transeptem, zwieńczoną kopułą. Projekt charakteryzował się neorenesansowym frontem, a wnętrze przykrywały gwiaździste sklepienia.

W 1902 roku urzędnik rejencyjny Roman Ziemski zaproponował nową koncepcję świątyni, a w następnym roku proboszcz parafii farnej Ryszard Markwart zlecił projekt architektowi Rogerowi Sławskiemu. Nowy projekt w stylu barokowym, który został przedstawiony w sierpniu 1903 roku, rozwijał wcześniejsze założenia Ziemskiego, zachowując ustalone wcześniej proporcje budowli: 37 m długości i 21 m szerokości, mogąc pomieścić 1200 wiernych. Wnętrze miało bazylikowy układ, a neobarokowa fasada była zwieńczona tympanonem, na którym znajdowała się płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa na krzyżu w aureoli promieni glorii.

Po uzyskaniu zgody na budowę od władz kościelnych i ustaleniu lokalizacji na terenie dawnego cmentarza Świętej Trójcy, rozpoczął się proces negocjacji z władzami pruskimi, które były niechętne polskim katolikom. W 1904 roku miała miejsce konferencja w Bydgoszczy z udziałem wyższych urzędników Ministerstwa Kultury z Berlina, gdzie akceptowano konieczność budowy kościoła dla polskich katolików. Warunkiem było uzyskanie zgody arcybiskupa poznańsko-gnieźnieńskiego na utworzenie oddzielnej, filialnej parafii niemiecko-katolickiej w Bydgoszczy. Proboszcz parafii farnej, ks. Ryszard Markwart, odebrał tę decyzję jako polityczną manipulację mającą na celu osłabienie lokalnego kościoła katolickiego.

Ustalona sytuacja zakończyła się ugodą z dnia 13 lutego 1906 roku, pomiędzy arcybiskupem Edwardem Likowskim a Pruskim Ministerstwem Kultury. Przewidywała ona budowę w Bydgoszczy dwóch odrębnych kościołów katolickich – jednego dla Niemców, fundowanego przez władze państwowe, i drugiego dla Polaków, na co składano ofiary społecznościowe.

Zaskoczeniem dla wszystkich stało się zaginięcie gotowego projektu świątyni, prawdopodobnie w Ordynariacie w Poznaniu. Architekt Roger Sławski był zmuszony wykonać nowy projekt, który odpowiadałby oczekiwaniom polskiej społeczności, obawiającej się, aby nowa budowla nie odstawała bogatym wystrojem architektonicznym od planowanego kościoła niemieckiego. Ostatecznie mając pomieścić 3000 wiernych, nowa koncepcja była znacznie bardziej okazała i ambitna niż poprzednia, porównywana pod względem architektonicznym z kościołem Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Pierwsze szkice nowego projektu powstały w październiku 1907 roku, a pełen projekt został zakończony w 1908 roku. Pozwolenie na budowę uzyskano 9 grudnia 1909 roku. Uroczystość położenia kamienia węgielnego miała miejsce 5 lipca 1910 roku, a podczas prac budowlanych odkryto szczątki ludzkie z dawnego cmentarza. Stan surowy świątyni osiągnięto jesienią 1911 roku, a pracami nadzorował architekt Ludwig Jurkiewicz, wyznaczony przez Sławskiego.

Budowę ukończono jesienią 1912 roku, a konsekrowano świątynię 18 maja 1913 roku przez sufragana gnieźnieńskiego Wilhelma Kloske. Środki na budowę pochodziły z ofiar społeczności polskiej w Bydgoszczy oraz okolic (113 tys. marek), pożyczek bankowych (80 tys. marek), a także darowizn kurii gnieźnieńskiej (80 tys. marek) oraz papieża Piusa X (8 tys. marek). Warto zaznaczyć, że w kościele prekonsakrowanych nabożeństw udzielano wyłącznie w języku polskim. To była pierwsza polska katolicka świątynia, której budowy zezwoliły władze niemieckie w Bydgoszczy w okresie zaborów.

Świątynię zbudowano wraz z kompleksem zabudowań parafialnych w stylu neobarokowym. Prace wykończeniowe wnętrz trwały w latach 20. XX wieku, prowadził je Adam Ballenstaedt z Poznania. Rzeźby do ołtarzy wykonał Władysław Marcinkowski z Poznania, a witraże zaprojektował Wiktor Gosieniecki z Gniezna. W kaplicy pw. Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczono obraz maryjny przeniesiony z pierwotnego kościoła.

Początkowo budowla pełniła rolę filii bydgoskiej fary. W 1924 roku erygował ją dekretem ks. kard. Edmund Dalbor jako samodzielną parafię. W okresie międzywojennym wystrój świątyni został ostatecznie ukończony, zainstalowano organy, wykonano polichromie oraz urządzono cmentarz parafialny na obecnym osiedlu Błonie.

W latach 1972-1995 przeprowadzono szereg modernizacji i remontów świątyni, w tym elewacji oraz konstrukcji nośnej dachu. Kopuły kaplicy, wieży kościoła i plebanii pokryto miedzianą blachą. 19 maja 2013 roku, o godzinie 12:00, odbyła się msza dziękczynna z okazji 100-lecia konsekracji kościoła, której przewodniczył ordynariusz diecezji bydgoskiej, biskup Jan Tyrawa. Msza ta została poprzedzona wizytacją duszpasterską, która rozpoczęła się 18 maja 2013 roku.

Charakterystyka

Styl architektoniczny

Świątynia została wzniesiona w neobarokowym stylu, co możemy zauważyć w jej ceglanej elewacji, która została ozdobiona tynkowanymi płycinami. Kościół wyróżnia się bazylikowym układem z transeptem, który jest wyjątkowy w kontekście katolickiego budownictwa Bydgoszczy. Jego bryła nie zachowuje symetrii, co dodaje mu unikalnego charakteru.

Powierzchnia użytkowa wynosi 1038 m², a kubatura osiąga 16 tysięcy m³. Wnętrze świątyni składa się z trzech naw, z prezbiterium, które ma trójbocznie zamknięty kształt i jest ustawione w kierunku północnym. Do północnej nawy przylega ośmioboczna wieża o wysokości 52 m, w której wchodzi się od strony zachodniej. Znajduje się tam również półkolista kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, której wezwanie nawiązuje do głównego ołtarza gotyckiej poprzedniczki tej budowli.

Fasada, ściana szczytowa oraz wieża są dekorowane typowymi dla baroku detalami, takimi jak spływy wolutowe czy obeliski. Elementy barokowe można również dostrzec w hełmach kaplicy, zakrystii, wieży oraz klatki schodowej prowadzącej na chór. W nawie głównej zastosowano sklepienia kolebkowe z lunetami, natomiast w nawach bocznych znajduje się sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Wnętrze podzielone jest półkolistymi arkadami, które wspierają pilastry. Polichromię wnętrza stworzyli w 1926 roku Leon i Władysław Drapiewscy.

Projekty elementów wyposażenia, takich jak ławki, ambona, konfesjonały, droga krzyżowa oraz układ posadzki, opracował Roger Sławski. Cała świątynia zrealizowana jest z czerwonej cegły, w wątku krzyżowym, co stanowi hołd dla pierwotnego, gotyckiego kościoła.

Ołtarz

W prezbiterium umieszczona jest kamienna rzeźba Trójcy Świętej, której towarzyszą boczne postacie: św. Kazimierza królewicza oraz św. Wojciecha. Rzeźba ta została stworzona przez Władysława Marcinkowskiego z Poznania. Witraże, które stanowią tło dla tego dzieła, zostały wykonane przez Wiktora Gosienieckiego.

Organy

Jednym z najcenniejszych skarbów kościoła są zabytkowe organy, które posiadają ponad 40 głosów, a ich budowa miała miejsce w 1912 roku. Autorem tego dzieła jest Paul Voelkner, uznawany za legendę wśród organmistrzów. Kościół odznacza się unikalną akustyką, która nie jest spotykana nigdzie indziej.

---

Oceń: Kościół św. Trójcy w Bydgoszczy

---