Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy

---

Lokalizacja

Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy zlokalizowany jest w północnej części miasta, przy ulicy Zaświat 6. Jest to obszar, który ma wyjątkowe znaczenie historyczne i kulturowe. Z drugiej strony, od południa przylega do niego katolicki cmentarz Nowofarny, tworząc w ten sposób unikalny zespół nekropolii w tym regionie.

Historia

Powstanie pierwszego cmentarza ewangelickiego w Bydgoszczy miało miejsce w roku 1778 przy ul. Jagiellońskiej. Cmentarz ten, aż do jego zamknięcia w latach 1945-1953 oraz przekształcenia terenu w park Ludowy, stanowił najważniejsze miejsce pochówku dla społeczności ewangelickiej w regionie.

W XIX wieku, a także na początku XX wieku, w obliczu rozrostu parafii ewangelicko-unijnych w okolicznych gminach, powstało aż dwanaście nowych cmentarzy ewangelickich. Księga adresowa Bydgoszczy z 1925 roku wymienia kilka cmentarzy zlokalizowanych w przyległych dzielnicach, a są to:

• Jachcice – 1 cmentarz,
• Wilczak – 2,
• Małe Kapuściska – 1,
• Okole – Czyżkówko – 1,
• Szwederowo – 2,
• Wielkie Bartodzieje – 1,
• Bartodzieje Małe – 3,
• Bielawy – 1.

Na obszarze Bydgoszczy, do końca okresu pruskiego w 1920 roku, istniał tylko jeden cmentarz ewangelicki umiejscowiony pod adresem ul. Jagiellońska 33, znany jako Stary Cmentarz. W 1906 roku z kolei, na północnych rubieżach miasta, powstał katolicki cmentarz Nowofarny. Cztery lata później, Ewangelicka Gmina Zjednoczona nabyła parcelę przylegającą do tego terenu, organizując ewangelicki cmentarz Nowy. Na tym nowym cmentarzu wybudowano neogotycką kaplicę, a pochówki odbywały się równocześnie z tymi na cmentarzu Starym.

W roku 1939, na przestrzeni przy ówczesnej ul. Północnej, Niemcy utworzyli cmentarz honorowy dla Volksdeutschów, którzy zginęli 3 września tego roku w wyniku wydarzeń zwanych „bydgoską krwawą niedzielą”. Cmentarz ten stał się miejscem odbywających się ceremonii, w tym składania wieńców przy udziale ważnych osobistości.

Po wyzwoleniu Bydgoszczy z hitlerowskiej okupacji w 1945 roku, stary cmentarz został zamknięty, a zarządzająca nim parafia Ewangelicko-Augsburska (utworzona w 1922 roku) otrzymała w swoje posiadanie teren cmentarza przy ul. Zaświat. W wyniku tej reorganizacji, z tego pierwszego cmentarza przeniesiono jedynie 22 pochówki. Zmarli ci zostali pochowani na wydzielonej kwaterze z krzyżem oraz tablicą upamiętniającą o treści „Braciom i siostrom w Jezusie Chrystusie, ekshumowanym z cmentarza staro-luterskiego w Bydgoszczy”, datowaną na 1955 rok.

W trakcie działań związanych z likwidacją cmentarza przy ul. Jagiellońskiej, przeniesiono tu także szczątki m.in. dr. Hermanna Dietza oraz członków rodziny Blumwe, których nagrobki w 2018 roku poddały się renowacji. W tym samym roku na terenie cmentarza złożono także szczątki około 80 osób, wydobytych w 2017 roku w związku z pracami remontowymi przy Pałacu Młodzieży.

W roku 1994 cmentarz, wraz z istniejącymi na jego terenie kostnicą oraz kaplicą, został wpisany do rejestru zabytków i ponownie otwarty dla realizacji pochówków.

Charakterystyka

Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy jest obszarem o wymiarach 140 x 190 m, co daje łączną powierzchnię 2,6 ha. Na tym terenie spoczywa około 4,5 tys. osób, co podkreśla jego znaczenie jako miejsca pamięci.

W 1996 roku zarejestrowano, że wykorzystanie cmentarza wynosiło 30%, co ilustruje, że nadal ma on swoją funkcję w społeczności lokalnej.

W centralnej części tego miejsca znajduje się zabytkowa kaplica przedpogrzebowa, która dodaje cmentarzowi wyjątkowego charakteru i jest ważnym elementem architektonicznym.

Zasłużeni

Na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Bydgoszczy spoczywają liczne osobistości, które w niezwykły sposób przyczyniły się do rozwoju miasta oraz regionu. W poniższej tabeli przedstawiamy wybrane postacie, których życie zostawiło trwały ślad w historii Bydgoszczy.

Imię i Nazwisko	Data Urodzenia	Data Śmierci	Informacje
Tadeusz Nowakowski	1917	1996	Pisarz oraz publicysta, zajmował się reportażem. Współpracował z paryską „Kulturą”, a także z polską sekcją BBC w Londynie. W latach 1952-1992 pracował dla Radia Wolna Europa w Monachium. Jego powieści zawierają bydgoskie wątki, jak np. „Oboz Wszystkich Świętych”. Towarzyszył papieżowi Janowi Pawłowi II w około 40 pielgrzymkach, które opisał w książkach „Reporter Papieża” oraz „Kwiaty dla pielgrzyma”. Był założycielem i pierwszym prezesem Światowego Związku Bydgoszczan. Otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 1993 roku. Honorowy Obywatel Bydgoszczy od 1994 roku. Na kamienicy przy Starym Rynku 5 umieszczono tablicę pamiątkową.
Teresa Ciepły	1937	2006	Lekkoatletka, która od 1960 roku mieszkała w Bydgoszczy, gdzie związała się z klubem „Zawisza”. Specjalizowała się w sprincie oraz biegach przez płotki. Zdobyła 3 medale na olimpiadach w Rzymie i Tokio (złoty, srebrny oraz brązowy). Na mistrzostwach Europy zdobyła 2 złote oraz 1 brązowy medal. Była 12-krotną mistrzynią Polski i pobiła 18 rekordów zarówno w Polsce, jak i na świecie. Od 1956 roku Honorowy Obywatel Bydgoszczy.
Olgierd Ciepły	1938	2007	Lekkoatleta, który specjalizował się w rzucie młotem. Olimpijczyk z Rzymu (1960 – IV miejsce) oraz Tokio (1964 – IV miejsce). Uczestnik Mistrzostw Europy w Belgradzie (1966 – IV miejsce) i 7-krotny mistrz Polski. Po II wojnie światowej mieszkał we Wrocławiu, a od 1961 roku osiedlił się w Bydgoszczy.
Joanna Jonscher-Witt	1902	1982	Artystka malarka, właściwe imię Halina z domu Konopacka. Mieszkała w Bydgoszczy od 1926 roku. W 1939 roku została wysiedlona przez nazistów, ale wróciła do Bydgoszczy w 1945 roku, angażując się w życie społeczno-kulturalne miasta. Była jednym z organizatorów Towarzystwa Przyjaciół Sztuki oraz Teatru Promocji w Bydgoszczy. Otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a jej prace znajdują się w zbiorach Galerii Miejskiej w Bydgoszczy.
Waldemar Preiss	1908	1973	Wieloletni oraz zasłużony proboszcz parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bydgoszczy, który był więźniem obozów koncentracyjnych Stutthof, Sachsenhausen oraz Dachau.
Tadeusz Narzyński	1933	2014	Długoletni proboszcz parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bydgoszczy.

---

Oceń: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy

---