Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bydgoszczy jest ważnym ośrodkiem religijnym i kulturalnym w regionie, wpisującym się w historię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Jest ona częścią diecezji pomorsko-wielkopolskiej, co podkreśla jej wiążący charakter z szerszą wspólnotą ewangelicką w Polsce.
Początki tej parafii sięgają czasów niemieckiego teologa Marcina Lutra, który odegrał kluczową rolę w reformacji, wprowadzając fundamentalne zmiany w myśli religijnej tamtych czasów.
Początki reformacji w Bydgoszczy
Reformacja w Bydgoszczy, mimo braku szczegółowych dokumentów potwierdzających jej początki, z całą pewnością miała swoje korzenie w duchu reformacyjnych idei, które dotarły również do tego miasta leżącego nad Brdą. Najwcześniejsze wzmianki dotyczące kościoła ewangelickiego sięgają roku 1566, kiedy to zanotowano pierwsze przypadki ucieczek zakonników z klasztorów.
W tym okresie funkcjonowała parafia ewangelicko-reformowana, która jednak została zamknięta w 1581 roku. Decyzję tę podjął biskup włocławski, co stanowiło istotny cios dla lokalnej wspólnoty. Również w Bydgoszczy istniał zbór braci czeskich, który działał w latach 1550-1625. Ważnym osiągnięciem ewangelików było założenie szpitala ewangelickiego przez burmistrza, Wincentego Kosmasa, co świadczy o realnym wpływie reformacji na życie społeczne tego miasta.
Jednakże, po tym okresie nastąpił czas kontrreformacji, który przyniósł ze sobą liczne prześladowania protestantów. Zakon bernardynów oraz jezuici, wspierani przez edykty królewskie, prowadzili działania mające na celu osłabienie wpływów ewangelików. W rezultacie, żaden zbór ewangelicki nie działał w mieście, a wierni byli zmuszeni podróżować do pobliskich miejscowości, aby uczestniczyć w nabożeństwach.
Okres zaboru pruskiego; Kościół ewangelicko-unijny
Wraz z ani dętą zmianą sytuacji, w wyniku przystąpienia Bydgoszczy do zaboru pruskiego w 1772 roku, znacząco zwiększyła się liczba ewangelickich mieszkańców miasta. Wkrótce ewangelicy stali się dominującą grupą wyznaniową. Już w 1773 roku na teren Bydgoszczy przybył pierwszy ewangelicki pastor – Karol Gebhardt, a jego działalność znacznie wzbogaciła lokalną społeczność. W latach 1829–1857 miejscową parafią kierował Jacob Romberg, który w 1858 roku został uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Bydgoszczy.
W latach 1784–1787 zbudowano pierwszy ewangelicki kościół, który zlokalizowany był przy ulicy Podwale. Kolejny ewangelicki kościół św. Pawła powstał w latach 1872-1876 przy ulicy Gdańskiej i obecnie jest użytkowany przez parafię rzymskokatolicką. W 1895 roku w regionie Okolu powstała kolejna świątynia.
W momencie, gdy liczba ewangelików przekroczyła 40 tysięcy, zdecydowano o wzniesieniu nowych kościołów. W latach 1896–1897 zbudowano neogotycki kościół Chrystusa, dzisiaj znany jako kościół Zbawiciela, który jest wykorzystywany do dziś przez parafię ewangelicką. Trzy lata później ruszyły prace nad budową kościoła na placu Kościeleckich, które zakończono w 1903 roku.
Przed wybuchem I wojny światowej w Bydgoszczy zrealizowano także projekty budowy kościołów w Szwederowie, w Czyżkówku, Małych Bartodziejach, na Wilczaku oraz w Łęgnowie. Łącznie w granicach Bydgoszczy istniało osiem kościołów ewangelickich, z których jedynie sześć przetrwało II wojnę światową. Pięć z nich zostało odebranych ewangelikom, pozostawiając im jedynie kościół Zbawiciela.
Pod koniec lat 30. XIX wieku powstał również zbór ewangelicko-luterski (staroluterański), który sprzeciwiał się unii pruskiej z 1817 roku. W 1846 roku jego członkowie zrealizowali budowę własnego kościoła przy ulicy Poznańskiej. Dodatkowo, w mieście funkcjonowało wiele ewangelickich szkół, przedszkoli, szpitali, domów dziecka oraz organizacji charytatywnych, mających na celu pomoc lokalnej społeczności.
W czasach zaborów, Bydgoszcz stała się największym ośrodkiem Kościoła Ewangelickiego na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw.
Parafia ewangelicko-augsburska (luterańska) w Bydgoszczy
Starania o powołanie parafii w Bydgoszczy nawiązują do czasów, gdy Polska odzyskała niepodległość. Już w 1921 roku kapelan Wojska Polskiego, ks. Józef Mamica z Poznania, podjął intensywne działania w tym zakresie. Jego wysiłki zaowocowały w roku 1922, kiedy to zorganizowano spotkanie, na którym podjęto decyzję o założeniu nowej parafii. Przez cały okres do 1939 roku odbywały się nabożeństwa w kościele staroluterskim, ponieważ parafia nie miała jeszcze swojego obiektu sakralnego. W 1927 roku uruchomiono własne pismo parafialne „Ogniwo”, które cieszyło się popularnością także wśród parafian z Grudziądza oraz Torunia.
Rok 1932 był kluczowy w rozwoju parafii, gdyż do służby duszpasterskiej dołączył ks. Waldemar Preiss (1908–1973). Dzięki jego inicjatywom, parafia zaczęła intensywnie się rozwijać, a liczba jej członków znacząco wzrosła. Oprócz tradycyjnych nabożeństw wprowadzono codzienne msze poranne, spotkania biblijne, grupy młodzieżowe oraz formacje dla starszych parafian, a także różnorodne uroczystości, sympozja i konferencje o charakterze patriotycznym. To właśnie ks. Preiss z redagował gazetę „Przegląd Ewangelicki”, która z dwutygodnika transformowała się w tygodnik o zasięgu ogólnopolskim w latach 1935-1939.
Pomimo dynamicznego rozwoju, działania parafii zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej. Wówczas parafia została zlikwidowana, a majątek rozszabrowany. Ksiądz Waldemar Preiss został aresztowany 5 września 1939 roku i spędził większość wojny w obozach koncentracyjnych. Wśród innych duchownych związanych z bydgoską parafią, którzy stracili życie, znaleźli się: ks. Józef Mamica w obozie Mauthausen-Gusen w 1940 roku, ks. Gustaw Manitius w Fortecie VII w Poznaniu w 1940 roku oraz ks. Jerzy Kahané w Pirnie w 1941 roku.
Po wojnie, w czerwcu 1945 roku, pierwsze nabożeństwo odprawił ks. Ryszard Trenkler z Torunia. W tym samym roku parafia odzyskała kościół Chrystusa, który 9 grudnia został rekonsekrowany jako kościół Zbawiciela. W 1947 roku przed tym kościołem postawiono figurę Chrystusa, a otaczający go plac nazwano placem Zbawiciela. W kościele umieszczono również tablicę upamiętniającą polskich ewangelickich duchownych zamordowanych w czasie II wojny światowej. W trudnych powojennych czasach ks. Waldemar Preiss został wysłany do Wrocławia, aby pomóc w odbudowie życia kościelnego, podczas gdy jego obowiązki w bydgoskiej parafii pełnili wikariusze. Ksiądz Preiss zmarł 11 grudnia 1973 roku.
W latach 1975-1998 proboszczem parafii bydgoskiej był ks. Tadeusz Narzyński. Jego kadencja to czas ukończenia remontu kościoła oraz nawiązywania kontaktów z parafią św. Mikołaja w Bielefeld (Niemcy), a także z dawnymi mieszkańcami Bydgoszczy. Razem z nimi obchody 650-lecia miasta oraz 100-lecia poświęcenia kościoła miały wymiar szczególny.
Obecnie proboszczem jest ks. Marek Loskot, który pełni również funkcję kapelana marynarki wojennej oraz współpracuje z Ewangelickim Duszpasterstwem Wojskowym od 1995 roku. Parafia w Bydgoszczy nie tylko jest miejscem życia religijnego, ale także stanowi centrum spotkań młodzieży, kontaktów ekumenicznych, koncertów i wydarzeń o zasięgu diecezjalnym oraz ogólnopolskim. Nabożeństwa mają również miejsce w kaplicy filialnej w Sępólnie Krajeńskim.
Duszpasterze bydgoskiej parafii w latach 1922-2007
W obszarze działalności Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bydgoszczy, szczególnie istotnym elementem są jej duszpasterze, którzy pełnili swoją misję na przestrzeni lat 1922-2007. Ich praca i zaangażowanie miały znaczący wpływ na życie wspólnoty parafialnej.
Zaprezentowana poniżej tabela zawiera szczegółowe informacje dotyczące duszpasterzy oraz okresów ich działalności.
| Duszpasterze | Lata działalności |
|---|---|
| ks. Józef Mamica | 1922–1925 |
| ks. senior Gustaw Manitius | 1926 oraz 1931–1932 |
| ks. Jerzy Kahané | 1929–1931 |
| ks. Ryszard Trenkler | 1936–1937 |
| ks. Waldemar Preiss (1908–1973) | 1932–1973 |
| ks. Alfred Figaszewski | wikariusz w 1949 |
| ks. Edward Busse | wikariusz w latach 1950–1951 |
| ks. Jerzy Otello | wikariusz w 1951 |
| ks. senior Edward Dietz | administrator w 1973 |
| ks. Jan Feruga | administrator w latach 1974-1975 |
| ks. Jerzy Molin | wikariusz w latach 1974–1975 |
| ks. Tadeusz Narzyński | 1975–1998 |
| ks. Marek Loskot | od 1998 roku |
| ks. Marcin Makula | wikariusz w latach 2000–2002 |
Przypisy
- Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000 r. ISBN 83-85327-58-4, str. 86-87
Pozostałe obiekty w kategorii "Zbory":
Parafia Trójcy Świętej w Bydgoszczy | Gmina Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich w Bydgoszczy | Parafia św. Jana Pawła II w Bydgoszczy | Parafia Matki Bożej Królowej Polski w Bydgoszczy | Parafia św. Michała Archanioła w Bydgoszczy | Parafia św. Faustyny Kowalskiej w Bydgoszczy | Parafia Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy | Parafia św. Marka w Bydgoszczy | Parafia św. Wojciecha w Bydgoszczy | Parafia Ewangelicko-Metodystyczna w Bydgoszczy | Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Bydgoszczy | Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Kościół dla Ciebie” w Bydgoszczy | Parafia Matki Boskiej Królowej Męczenników i św. Jana Pawła II Papieża w Bydgoszczy | Parafia bł. Michała Kozala Biskupa i Męczennika w Bydgoszczy | Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Bydgoszczy | Parafia św. Antoniego z Padwy w Bydgoszczy | Parafia farna w Bydgoszczy | Parafia Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel w Bydgoszczy | Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan w Bydgoszczy | Zbór Kościoła Chrześcijan Dnia Sobotniego w BydgoszczyOceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bydgoszczy