Cmentarz katolicki św. Jana w Bydgoszczy

---

Lokalizacja

„Cmentarz katolicki św. Jana usytuowany jest na osiedlu Stary Fordon, w malowniczych, wschodnich obrzeżach Bydgoszczy, tuż przy brzegach rzeki Wisły. Jego teren jestsięga wschodnich granic ulicy Cechowej, mieszcząc się pomiędzy ulicami Pielęgniarską a Kryształową.

Historia

„Cmentarz św. Jana do 1990 roku był częścią parafii św. Mikołaja, która sprawowała opiekę nad tym miejscem jako jedyna katolicka parafia w obrębie Starego Fordonu. Powstanie cmentarza datuje się na okres po 1780 roku, a jego umiejscowienie w pewnym oddaleniu od świątyni było efektem przepisów wprowadzonych przez władze pruskie. Poprzedni cmentarz, usytuowany przy kościele św. Mikołaja, wzmiankowany w dokumentach już w 1555 roku, funkcjonował do końca XVIII wieku, znajdował się częściowo w granicach współczesnego rynku w Starym Fordonie.

Pierwsze wzmianki o cmentarzu przy ul. Cechowej pojawiają się w wizytacji parafialnej z 1781 roku. Był to drugi cmentarz należący do parafii św. Mikołaja, utworzony zgodnie z nowymi zwyczajami, które nakazywały zakładanie cmentarzy poza miastem. W 1781 roku nie odbyły się na nim jeszcze żadne pochówki.

Realizacja pochówków miała miejsce po zamknięciu starego cmentarza przykościelnego na początku XIX wieku. Do końca lat dwudziestych XX wieku cmentarz przy ul. Cechowej pełnił główną funkcję katolickiego miejsca pochówku dla mieszkańców Fordonu oraz okolic.

W latach 1878–1879 na terenie Fordonu wzniesiono Kościół św. Jana, dedykowany gminie ewangelickiej, która dysponowała własnym cmentarzem, usytuowanym na wschód od obecnego cmentarza. Po II wojnie światowej ewangelicki cmentarz został zdewastowany, zachował się jedynie jeden nagrobek (należący do Pauliny Schwarz z domu Heise, zmarłej w 1932 roku), który ma zatartą inskrypcję. 17 września 2017 roku odsłonięto tutaj lapidarium upamiętniające tę nekropolię. Ekshumację niektórych zmarłych przeprowadzono i przeniesiono ich na cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy. W czasie letniej suszy 2015 roku, występując na rekordowo niskim poziomie, Wisła wydobyła z wód kolejne nagrobki z tego miejsca, które po wojnie były wykorzystywane do umacniania brzegów. Najstarszy z nich został datowany na rok 1894.

Od około 1850 roku do 1950 roku istniał także cmentarz więzienny Zakładu Karnego w Fordonie, zlokalizowany teren przylegający do cmentarza ewangelickiego.

W 1990 roku, po utworzeniu parafii katolickiej św. Jana, cmentarz przy ul. Cechowej został jej przyznany. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku przeprowadzono prace porządkowe, a także utworzono lapidarium, przenosząc niektóre zabytkowe nagrobki do nowego miejsca. Niestety, w trakcie tych prac kilka z nagrobków pochodzących z końca XIX i początku XX wieku zostało zniszczonych.

W 1991 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.

Charakterystyka

Cmentarz katolicki św. Jana w Bydgoszczy charakteryzuje się powierzchnią wynoszącą 0,5 ha. W roku 1996 na jego terenie spoczywało około 1 tys. osób.

Najstarszym zachowanym nagrobkiem, który można zobaczyć na tym cmentarzu, jest żeliwny krzyż z 1839 roku. Znajduje się on na cokole z piaskowca, który stoi nad grobem księdza Ignacego Kriegera. Warto zaznaczyć, że najstarsze i najbardziej interesujące nagrobki można zobaczyć w specjalnie wydzielonym lapidarium. Należą do nich:

• ks. Ignacy Krieger (1769–1839) – proboszcz fordoński,
• Marianna Pankowska (1833–1878) – córka mistrza kowalskiego,
• ks. Jan Gramse (1802–1879) – proboszcz koronowski, a następnie fordoński,
• Augustyn Wermuth (1800–1882) – mieszkaniec Fordonu, jego synem był ks. Juliusz (1837–1906),
• Ignacy Kaszewski (1817–1891) – z Jarużyna,
• Ludwik Karsten (1893–1909) – z inskrypcjami w języku polskim i niemieckim,
• ks. Franciszek Litewski (1865–1934) – duszpasterz zakładu karnego,
• Jan Sobieski (1858–1929) – organista fordoński,
• Kazimierz Grewing (1859–1929) – lekarz oraz jego żona Antonina z Kuczyńskich,
• Jan Sikorski (1847–1936) – bednarz z Fordonu,
• Rodzina Pękalów z Jarużyna (II połowa XIX wieku),
• Rodzina Rzeźniackich z Fordonu.

Poza lapidarium uwagę zwracają również groby innych osób, które zasługują na szczególne wyróżnienie. Wśród nich znajdują się:

• ks. Robert Reymann (1823–1883) – proboszcz fordoński,
• Leonard Karol Reinhard (1871–1923) – chemik,
• ks. Juliusz Schmidt (1837–1929) – dziekan fordoński, odznaczony Orderem Orła Czerwonego IV Klasy,
• Antoni Zieliński (1839–1935) – restaurator na dworcu kolejowym w Fordonie.

Na cmentarzu znajduje się również zbiorowa mogiła ofiar egzekucji dokonanej przez niemiecki Selbstschutz 2 października 1939 roku, która miała miejsce przed kościołem na rynku fordońskim. Wspólna mogiła mieści następujące nazwiska:

• Wacław Wawrzyniak (1894–1939) – powstaniec wielkopolski, burmistrz Fordonu,
• Benon Kaszewski – drogerzysta,
• Albin Piotrowski (1923–1939) – gimnazjalista,
• Waldemar Podgórski – rzeźnik,
• Stefan Zalesiak – maszynista w papierni w Fordonie,
• Polikarp Ziółkowski – właściciel przetwórni owoców,
• ks. Hubert Raszkowski – wikary,
• ks. prałat Henryk Szuman ze Starogardu.

---

Oceń: Cmentarz katolicki św. Jana w Bydgoszczy

---