Cmentarz komunalny usytuowany przy ulicy Kcyńskiej w Bydgoszczy to miejsce, które pełni nie tylko funkcję pochówku, ale także stanowi ważny element lokalnej historii i kultury.
Warto zauważyć, że to właśnie tutaj mieszkańcy Bydgoszczy zyskują przestrzeń do oddania hołdu tym, którzy odeszli oraz do refleksji nad przemijaniem czasu.
Lokalizacja
Cmentarz mieści się w malowniczej lokalizacji na osiedlu Górzyskowo, które znajduje się w południowo-zachodniej części Bydgoszczy. Jest usytuowany pomiędzy ulicami Kcyńską a Strzelecką, co czyni go łatwo dostępnym oraz widocznym dla odwiedzających.
Historia
Cmentarz Komunalny w Bydgoszczy ma swoją historię, sięgającą 1892 roku, kiedy to został założony na osiedlu Błonie. Początkowo, jego głównym celem było zapewnienie miejsca pochówku dla osób z ubogich warstw społecznych, bezdomnych, a także skazańców, niezależnie od wyznania.
W trudnym okresie I wojny światowej, w latach 1914-1918, cmentarz zyskał na znaczeniu, gdyż odbyły się tutaj pogrzeby aż 120 jeńców rosyjskich, którzy zmarli w obozach zlokalizowanych na Glinkach oraz w pobliżu ul. Jagiellońskiej. W 1928 roku na ich grobach postawiono pomnik z krzyżem prawosławnym, który przetrwał do dzisiaj.
W okresie międzywojennym cmentarz zyskał znaczenie jako miejsce pochówku dla działaczy lewicowych oraz komunistycznych, takich jak: Jan Olszewski, Roman Kulasek oraz Stanisław Lehmann. Z kolei w trakcie okupacji hitlerowskiej, na tym terenie znalazły miejsce spoczynku osoby zamordowane przez władze niemieckie, zmarłe w więzieniu przy Wałach Jagiellońskich.
Po zakończeniu II wojny światowej, cmentarz został przemianowany na komunalny, co spowodowało usunięcie krzyży z bramy głównej oraz domu pogrzebowego. W 1979 roku, w związku z reorganizacją przestrzeni na cmentarzu, przeniesiono tutaj szczątki osób ekshumowanych z cmentarza Starofarnego przy ul. Grunwaldzkiej.
W latach 80. XX wieku, z uwagi na brak miejsc na cmentarzach parafialnych, wolne obszary na nekropolii zostały wykorzystane do przeprowadzania pogrzebów. Ta decyzja potwierdziła, że cmentarz w Bydgoszczy staje się ważnym miejscem dla lokalnej społeczności, spełniającym różnorodne potrzeby pogrzebowe.
Charakterystyka
Cmentarz Komunalny w Bydgoszczy (ul. Kcyńska) charakteryzuje się wymiarami wynoszącymi 200 x 140 m, co przekłada się na całkowitą powierzchnię 2,8 ha. W centralnej części obiektu znajduje się zabytkowy dom przedpogrzebowy, który pełni ważną rolę w ceremonialnym aspekcie tej lokalizacji.
Na tym cmentarzu spoczywają zarówno rosyjscy żołnierze, którzy polegli podczas I wojny światowej, jak i osoby zamordowane w 1939 roku w Bydgoszczy oraz jej okolicach. Znajdują się tu również mogiły rolników, którzy zostali zamordowani w obozie w Smukale w latach 1941–1943, a także 92 Żydówek z obozu w Małki koło Brodnicy. Dodatkowo, żołnierze radzieccy, którzy zmarli w wyniku głodu w obozach przy ul. Szpitalnej (blisko ul. Glinki) podczas okupacji niemieckiej, również znaleźli tu swoje miejsce spoczynku. Warto zaznaczyć, że na cmentarzu są też groby polskich i radzieckich żołnierzy, którzy polegli w obronie miasta w 1945 roku.
Przy wejściu na cmentarz, na murowanym parkanie, umieszczono tablicę pamięci poświęconą oficerowi AK, Zbigniewowi Nieczuja-Smoleńskiemu, który zginął w więzieniu na Wałach Jagiellońskich 21 listopada 1946 r. Cmentarz obejmuje także oznaczone mogiły zmarłych Świadków Jehowy, z kolei tereny z lewej strony głównej alei są przeznaczone dla zmarłych wyznania prawosławnego.
Zbiorowymi mogiłami opiekują się poszczególne instytucje edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe nr: 12, 13 i 48, Liceum Ogólnokształcące nr IV oraz Zespół Szkół Mechanicznych, mieszczący się przy ul. św. Trójcy.
Kwatera Żołnierzy Rosyjskich
Ta kwatera znajduje się po lewej stronie głównej alei, która prowadzi od bramy wjazdowej w kierunku domu przedpogrzebowego. Znajdują się w niej groby 120 jeńców rosyjskich, którzy zmarli z głodu w obozach na terenie Bydgoszczy w latach 1914–1918. Obecnie brak jest nagrobków w tym miejscu, lecz istnieje obelisk z tablicą pamiątkową, postawiony w 1928 roku przez społeczność rosyjską w Polsce, z inicjatywy Zofii, żony generała Karnickiego.
Kwatera Żołnierzy Wojska Polskiego z okresu kampanii wrześniowej w 1939 roku
Umiejscowiona po prawej stronie głównej alei, za bramą wjazdową, ta kwatera mieści groby 72 żołnierzy z Armii „Pomorze”, poległych w 1939 roku podczas kampanii wrześniowej. Warto wspomnieć, że jedna z mogił zawiera prochy żołnierzy ekshumowanych z różnych miejscowości.
Kwatera Żołnierzy Wojska Polskiego z 1945 roku
Ta kwatera zlokalizowana jest po lewej stronie głównej alei, naprzeciwko kwatery żołnierzy z 1939 roku. Spoczywa tu 351 żołnierzy – I Armii Ludowego Wojska Polskiego, którzy walczyli o wyzwolenie Bydgoszczy. Kwatera ta obejmuje 26 wspólnych mogił, które nie posiadają krzyży.
Symboliczna mogiła żołnierzy Armii Krajowej
Wynajdujemy ją po lewej stronie bramy cmentarnej, przy murowanym parkanie. Na granitowej płycie nagrobnej umieszczono epitafium. Ta mogiła zawiera szczątki 10 żołnierzy AK, którzy zostali rozstrzelani w latach 1945–1949 w wyniku stalinowskiego terroru. Uroczyste odsłonięcie symbolicznego grobu-pomnika miało miejsce 29 października 1994 roku, a jego fundatorem jest Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej.
Zasłużeni
Warto zwrócić uwagę na osoby zasłużone dla Bydgoszczy, regionu oraz Polski, które spoczywają na Cmentarzu Komunalnym przy ulicy Kcyńskiej. Cmentarz ten jest miejscem pamięci, gdzie wiele postaci historycznych znalazło swoje ostatnie miejsce spoczynku.
Pełna lista ludzi, którzy przyczynili się do rozwoju lokalnej społeczności i całego kraju, przedstawia się następująco:
| Osoba | Uwagi |
|---|---|
| Aleksander Karnicki (1869-1942) | Generał lejtnant w Armii Imperium Rosyjskiego oraz generał dywizji w Wojsku Polskim. |
| Jerzy Kiss-Orski (1924-2000) | Dziennikarz; pracował w Gazecie Pomorskiej, a następnie w różnych redakcjach spoza Bydgoszczy. Działacz Związku Dziennikarzy Polskich. Autor Znaków Pamięci oraz not biograficznych o zmarłych dziennikarzach z Kujaw i Pomorza. Patron ulicy w osiedlu Przylesie w Fordonie. |
| Hassan Konopacki (1879-1953) | Absolwent Korpusu Kadetów w Połocku oraz Szkoły Artylerii w Petersburgu. Uczestnik wojny rosyjsko-japońskiej i I wojny światowej. Działacz białoruskiego ruchu narodowego, dowódca białoruskiego wojska w 1919 roku. Od 1921 roku mieszkał w Wilnie, a od 1946 roku w Bydgoszczy. Na jego kamienicy przy ul. Mazowieckiej 11 znajduje się tablica pamięci. |
| Stanisław Lehmann (1904-1956) | Od 1924 roku mieszkał w Bydgoszczy. Pracował w kancelariach adwokackich, był działaczem robotniczym i sportowym. Długoletni prezes RKS Amatora Bydgoszcz i założyciel Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Po II wojnie światowej był przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz współzałożycielem K.S. „Zryw” i Wojewódzkiej Rady Wychowania Fizycznego. Patron ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie. |
| Piotr Wiszniewski (1890-1966) | Fotograf, który uwiecznił całą Bydgoszcz na kliszach. Przyczynił się do powstania Domu Turysty. Jest autorem wielu fotogramów, które były wystawiane w Pomorskim Domu Sztuki, Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego oraz BWA. Patron ulicy na osiedlu Przylesie w Fordonie. |
Przypisy
- Chmielewska Gizela Adres: ulica Cieszkowskiego 11. O generale Karnickim, który z Dalekiego Wschodu trafił do Bydgoszczy.
- http://www.bydgoszcz.pl/miasto/poznaj_miasto/bydgoska_aleja_zasluzonych.aspx?page=4 [dostęp 20.04.2010 r.]
- Gliwiński Eugeniusz: Kwatery żołnierskie na bydgoskich cmentarzach. [w.] Kalendarz Bydgoski 2000 r.
- Kulpiński Henryk: Cmentarz komunalny przy ul. Kcyńskiej. [w.] Kalendarz Bydgoski 1994 r.
- Bukolt Alojzy: Cmentarze Szwederowa. [w.] Kalendarz Bydgoski 1992 r.
- Piechocka Ewa: O czym mówią cmentarze. [w.] Kalendarz Bydgoski 1979 r.
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Cmentarz Bohaterów Bydgoszczy | Cmentarz katolicki Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki św. Mikołaja w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki Trójcy Świętej w Bydgoszczy | Cmentarz Komunalny w Bydgoszczy (ul. Wiślana) | Cmentarz Nowofarny w Bydgoszczy | Cmentarz Starofarny w Bydgoszczy | Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki św. Józefa w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki św. Jana w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki Najświętszego Serca Jezusa w Bydgoszczy | Cmentarz Komunalny w Bydgoszczy (ul. Ludwikowo) | Cmentarz katolicki św. Wincentego à Paulo w Bydgoszczy | Cmentarz katolicki św. Stanisława w BydgoszczyOceń: Cmentarz Komunalny w Bydgoszczy (ul. Kcyńska)