Park Henryka Dąbrowskiego w Bydgoszczy

---

Lokalizacja

Teren, na którym usytuowany jest park, charakteryzuje się wymiarami 70 × 400 m. Zlokalizowany jest pomiędzy ulicami: Filarecką, Grudziądzką, Podgórną oraz Stromą, w obrębie osiedla Szwederowo w Bydgoszczy. Obiekt ten znajduje się na fragmentach Zbocza Bydgoskiego, gdzie deniwelacja wynosi około 25 m, oddzielając dwie terasy pradolinne.

Nie bez powodu to miejsce nazywane jest Wzgórzem im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, ponieważ to z tego właśnie punktu generał dowodził szturmem Bydgoszczy 2 października 1794 r. podczas insurekcji kościuszkowskiej.

Historia

Park w Bydgoszczy ma niezwykle bogatą historię, której początki sięgają roku 1832, kiedy to został stworzony dzięki inicjatywie prezydenta regencji bydgoskiej, Carla von Wissmanna. Z uwagi na jego imię, jeden z fragmentów parku, usytuowany na zboczu wzgórza, nazwano Wzgórzem Wissmanna (niem. Wissmannshöhe). Warto zauważyć, że założenie parku było jednym z pierwszych projektów Towarzystwa Upiększania Miasta i Okolic, które powstało w roku 1833 i miało na celu estetyzację otoczenia miasta.

Przewodniczącym Towarzystwa był wiceprezes rejencji, a jego zastępcą nadburmistrz Bydgoszczy. Przez pierwsze dwadzieścia lat działalności towarzystwo wykazało się znaczną inwencją w tworzeniu pięknych przestrzeni w mieście. Plan parku obejmował tereny przyległe do dawnego folwarku Górzyskowo oraz niewielki cmentarz żydowski.

Miasto nabrało zadrzewione, pagórkowate obszary w latach 1828–1829, a w jesieni roku 1832 zakończono budowę parku. Twórcą założeń parkowych oraz nasadzeń był mistrz Barthold, natomiast drogi parkowe zaprojektował i wykonał mistrz Klopsch. Już przed otwarciem parku wzgórze pokryte było dębami, bukami i grabami, a między 1812 a 1816 rokiem zasadzono kasztanowce.

W latach 1832–1833 wprowadzono nasadzenia w górnej części parku, wprowadzając 10 gatunków krzewów ozdobnych oraz 100 gatunków kwiatów bylinowych i wodnych. Późniejsze nasadzenia drzew miały miejsce w takich latach jak: 1864, 1892, 1900, a 2 września 1871 roku zasadzono znany „Dąb Pokoju”.

Wschodnia część parku kryła w sobie miejsce domniemanego grodziska Kujawian, w którym Niemcy nazywali Schwedenschantze. To właśnie tam, w trakcie zakładania parku, powstał punkt widokowy na miasto, a w 1844 roku wzniesiono pomnik Carla von Wissmanna, który niestety został zniszczony w 1928 roku.

W 1900 roku w Bydgoszczy, podczas budowy ujęcia wodnego przy ulicy Filareckiej, powstała wysoka wieża wodna z galerią widokową na szczycie, skąd roztaczał się malowniczy widok na miasto. W związku z tym wprowadzono płatne wejścia na galerię.

Na zachodnim zboczu wzgórza znajdował się zestaw stawów źródlanych, które zostały starannie zagospodarowane. Ogród ten łączył w sobie elementy dekoracyjne, takie jak w ogrodzie wodotrysk oraz wodospad. Stawy określano jako Adlerteiche (Orle Stawy) oraz Baptistenteiche (Stawy Baptystów). Dolny staw, powstały w 1908 roku, zarządzano złotymi rybkami, co przyniosło mu nazwę Goldfischteich.

W 1920 roku park otrzymał imię generała Jana Henryka Dąbrowskiego, co miało na celu upamiętnienie zajęcia Bydgoszczy przez polskie wojsko powstańcze w 1794 roku. Korpus Dąbrowskiego dotarł do miasta 2 października, a artyleria, która była ustawiona w pobliżu wzgórza, ostrzeliwała miasto.

W okresie międzywojennym cmentarz żydowski sąsiadujący z parkiem uległ dewastacji. W 1930 roku zasadzono nowe drzewa oraz krzewy, a park zajmował wówczas 2,85 ha. Do 1938 roku rosły tam 56 gatunków roślin, w tym dąb bezszypułkowy, klon jawor i wiele innych.

W parku były alejki: topolowa, lipowa, klonowa i dębowa. W 1942 roku zlikwidowano cmentarz żydowski, który po II wojnie światowej zagospodarowano zielenią. W latach 50-tych XX wieku, wschodnia część parku zyskała drewnianą wieżę, na której zainstalowano zagłuszarkę radiową.

18 listopada 1956 roku mieszkańcy Bydgoszczy spali maszt zagłuszarki podczas manifestacji. Choć radiostacja nie została odbudowana, w późniejszych latach ustawiono obelisk upamiętniający generała Henryka Dąbrowskiego, a jego autorką była artystka rzeźbiarka Krystyna Panasik.

W 2002 roku przeprowadzono remont parkowych alejek oraz konserwację zieleni, co przyczyniło się do odtworzenia systemu stawów kaskadowych z fontannami i wodospadami. W 2016 roku powstał projekt rewaloryzacji parku z elementami małej architektury oraz nasadzeniami drzew i krzewów, który został zakończony w 2019 roku, a jego wartość wyniosła 2,5 mln zł.

Park jako element bydgoskiej alei spacerowo-widokowej

Od drugiej połowy XIX wieku park Henryka Dąbrowskiego odgrywa nieocenioną rolę w rozwoju zieleni miejskiej, stanowiąc integralny fragment Zbocza Bydgoskiego. To malownicze miejsce jest usytuowane na krawędzi górnego tarasu Bydgoszczy, gdzie rozciąga się aleja spacerowa o długości około 6 km, która, choć częściowo przerwana, oferuje niesamowite widoki z wysokości około 30 metrów na panoramę miasta.

Wzgórza, odcięte parowami oraz przebiegającymi przez nie drogami, zostały przeznaczone na parki, co znacznie wzbogaciło estetykę i funkcjonalność przestrzeni miejskiej. Wśród nich wyróżniają się:

• park na Wzgórzu Książęcym – zlokalizowany między ulicami Lubelską a Seminaryjną, został zagospodarowany w 1834 roku jako park tarasowy, w którym rosną dęby, buki, graby, jesiony, lipy, klony oraz kasztanowce. 15 czerwca 1835 roku park odwiedził następca tronu pruskiego, późniejszy Fryderyk Wilhelm IV, który nadał mu nazwę Prinzehöhe. Dziś pozostałością parku jest aleja przy ul. Seminaryjnej naprzeciw szpitala oraz zieleń na pobliskim zboczu,
• park na Wzgórzu Naumanna – usytuowany w rejonie ulic Szubińskiej, Seminaryjnej i Wysokiej, park o powierzchni 7 ha został założony w 1870 roku przez ówczesnego prezydenta regencji bydgoskiej, Johann Gottlieb Naumann. Po jego śmierci, wzgórze przyjęło nazwę Naumannshöhe. W 1907 roku, po wzniesieniu budynku Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego, park uległ podziałowi na część szpitalną, przynależącą do Szpitala Diakonisek (wybudowanego w 1885 roku, obecnie Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii), oraz część szkolną, której właścicielem stało się seminarium nauczycielskie,
• park gen. Henryka Dąbrowskiego,
• Aleja Górska – funkcjonująca w latach 1890–1942,
• park na Wzgórzu Wolności, który nosił imię Bismarckhöhe do 1920 roku (1911–1913),
• aleje spacerowo-widokowe na Wyżynach oraz Kapuściskach, które powstawały w latach 1950–1980.

Nazwy

Park Henryka Dąbrowskiego w Bydgoszczy ma bogatą historię, która związana jest z jego różnymi nazwami na przestrzeni lat. W ciągu tego okresu park był znany pod kilkoma znaczącymi tytułami:

• od 1844 do 1920 roku funkcjonował jako Wissmannshöhe, upamiętniając Carla von Wissmanna, prezydenta rejencji bydgoskiej,
• w latach 1920–1939 park nosił imię generała Henryka Dąbrowskiego, nawiązując do Jana Henryka Dąbrowskiego, który wyzwolił Bydgoszcz z rąk pruskich podczas insurekcji kościuszkowskiej,
• w okresie 1939–1945 ponownie nazywał się Wissmannshöhe,
• od 1945 roku obowiązuje nazwa park gen. Henryka Dąbrowskiego, formalnie uznana od 26 czerwca 2019, wcześniej znany jako Park na Wzgórzu Dąbrowskiego.

Patronem tego urokliwego parku jest generał Jan Henryk Dąbrowski, zasłużony dla historii Polski; był twórcą Legionów Polskich we Włoszech oraz generałem podczas insurekcji kościuszkowskiej, a także zdobywcą Bydgoszczy w 1794 roku.

Zieleń

Park Henryka Dąbrowskiego w Bydgoszczy, otoczony misternie zaplanowaną zielenią, oferuje niezwykle malownicze krajobrazy. Znajdują się tu dwa stawy usytuowane kaskadowo, co znacznie wpływa na atrakcyjność tego miejsca. Urok parku podkreślają także ścieżki spacerowe, które prowadzą zarówno wzdłuż górnego, jak i dolnego tarasu, a ich układ jest wzbogacony o wygodne schody, które ułatwiają poruszanie się po terenie. W obrębie parku rośnie bowiem około 50 gatunków drzew i krzewów, w tym takie gatunki jak lipa szerokolistna, kasztanowiec zwyczajny, buk zwyczajny, robinia akacjowa, klon zwyczajny, klon polny oraz jawor.

Na terenie parku, jako element architektoniczny, wyróżnia się zabytkowa wieża ciśnień, która została oddana do użytku w 1900 roku. Służyła do regulacji ciśnienia w miejskiej sieci wodociągowej, a w latach 90. XX wieku pełniła funkcję miejsca organizacji różnorodnych imprez artystycznych. Od 2012 roku jest siedzibą Muzeum Wodociągów oraz miejskiego punktu widokowego, co przyciąga do parku wielu odwiedzających.

W parku im. Henryka Dąbrowskiego oraz jego najbliższym otoczeniu można znaleźć również 6 pomników przyrody, które są niezwykle cennym walorem zgodnym z ideą ochrony środowiska naturalnego:

Lp	Rodzaj	Miejsce	Obwód przy powołaniu (cm)	Obwód w 2011 roku (cm)
1	Miłorząb dwuklapowy	przy ul. Filareckiej (górny staw)	70	96
2	Wiąz turkiestański	przy ul. Filareckiej (górny staw)	220	248
3	Lipa drobnolistna	dolny taras parku	390	499
4	Wierzba biała	pomiędzy stawami	445	519 (największa wierzba biała w Bydgoszczy)
5	Dąb szypułkowy	na terenie Gimnazjum nr 22, ul. Dąbrowskiego 8	320	367
6	Dąb czerwony	na terenie Gimnazjum nr 22, ul. Dąbrowskiego 8	260	296

Warto również wspomnieć o pomniku przyrody – dębie kaukaskim, który rósł przy ul. Filareckiej. Miał on obwód 204 cm, lecz w wyniku uchwały nr XX/363/11 Rady Miasta Bydgoszczy, jego ochrona została zniesiona z powodu utraty wartości przyrodniczych. To przypomina, jak ważna jest troska o zachowanie naszej zieleni i świadome podejście do ochrony przyrody.

Walory przyrodnicze

W ramach „Programu Ochrony Środowiska dla miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku”, park został wyróżniony jako miejsce, które mieści cenne siedliska przyrodnicze, które nie są jednak objęte prawnymi formami ochrony. W skład dendroflory parku wchodzi bardzo wartościowy drzewostan, w tym stare, okazałe lipy oraz klony pospolite.

W niektórych miejscach parku silnie rozwija się warstwa krzewów, która pełni rolę schronienia i miejsca lęgowego dla wielu gatunków drobnych ptaków śpiewających. Na terenie parku zidentyfikowano 24 gatunki ptaków lęgowych oraz 4 gatunki nielęgowe.

---

Oceń: Park Henryka Dąbrowskiego w Bydgoszczy

---