Pomorski Dom Sztuki w Bydgoszczy jest nie tylko budynkiem, ale również ważnym miejscem w lokalnej kulturze. Zlokalizowany przy ul. Gdańskiej 20, stanowi świadectwo historycznego dziedzictwa miasta.
W latach 1887-1939 pełnił funkcję siedziby niemieckich stowarzyszeń kulturalnych. Po II wojnie światowej budynek przeszedł różne etapy transformacji, gdyż od 1945 do 2006 roku był miejscem działalności pomorskich związków twórczych oraz niejednokrotnie gościł Teatr Muzyczny Opery i Operetki.
Co więcej, do 1982 roku w jego murach działało również Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych. Natomiast po 2006 roku, obiekt stał się własnością Akademii Muzycznej w Bydgoszczy.
To wszystko czyni Pomorski Dom Sztuki istotnym punktem na kulturalnej mapie Bydgoszczy, odzwierciedlającym bogatą historię oraz ciągłą ewolucję sztuki w tym regionie.
Położenie
Budynek Pomorskiego Domu Sztuki umiejscowiony jest w wschodniej części ulicy Gdańskiej, blisko Placu Wolności oraz kościoła św. Piotra i Pawła.
Historia
Kasyno Cywilne – okres pruski
Początek istnienia budynku związany jest z dynamicznym rozwojem niemieckich organizacji w Bydgoszczy, który miał miejsce w czasach zaboru pruskiego. W 1885 roku zjednoczyły się dwa istotne stowarzyszenia: Towarzystwo Wypoczynkowe (niem. Erholungs-Verein) oraz „Kasyno Cywilne” (niem. Civilkasino). W nowo utworzonej strukturze przyjęto nazwę Kasynowe Towarzystwo „Wypoczynek” w Bydgoszczy (niem. Kasino – Gesellschaft „Erholung” in Bromberg).
Organizacja ta miała na celu skupienie elitarnych kręgów społecznych pochodzenia niemieckiego w Bydgoszczy, przede wszystkim wyższych urzędników, oficerów oraz przedstawicieli burżuazji miejskiej. W 1886 roku przyznano dotację z budżetu centralnego, co zapoczątkowało budowę obiektu przeznaczonego na siedzibę stowarzyszenia. Parcelę wydzielono z ogrodu regencji, a jej lokalizacja przy ulicy Gdańskiej nr 20 sąsiadowała z kościołem pw. św. Pawła.
Budowa zrealizowana została w latach 1886-1887, a szacunkowy koszt wynoszący początkowo 97 tysięcy marek ostatecznie osiągnął 140 tysięcy. Projekt budynku wykonał Gustaw Reichert, którego wizja wzniesienia obiektu w stylu historyzmu, nawiązującego do form klasycyzujących, zrealizowano z dużym sukcesem.
W 1908 roku dokonano rozbudowy południowej części budynku, gdzie powstała dwukondygnacyjna dobudówka z podpiwniczeniem oraz samodzielnym wejściem. Mistrz murarski Emil Haydemann był wykonawcą robót budowlanych. Po zakończeniu rozbudowy dodano parterowe skrzydło z dachem pulpitowym, w którym zlokalizowano kręgielnię.
W Domu Towarzystwa skupiano się na organizowaniu życia towarzyskiego oraz kulturalnego, mając na uwadze środowiska związane ze sztuką i nauką niemiecką, które aktywnie funkcjonowały aż do czerwca 1939 roku. Korzystały z niego różne organizacje, w tym założone w 1902 roku Niemieckie Towarzystwo Sztuki i Nauki oraz liczne związki kupieckie i śpiewacze. W grudniu 1904 roku w gmachu Kasyna wzięto udział w jubileuszowych uroczystościach, w których uczestniczył cesarz Wilhelm II.
Kasyno Cywilne – dwudziestolecie międzywojenne
W okresie międzywojennym Kasyno pozostawało pod patronatem Deutsche Kasinogesellschaft i wciąż odgrywało rolę eleganckiego centrum kulturalno-rozrywkowego. Od strony północnej budynku usytuowany był piękny ogród wypoczynkowy, a za nim znajdował się ogród koncertowo-kawiarniany. Do roku 1934 obiekt był dostępny dla wszystkich mieszkańców oraz stowarzyszeń społeczno-kulturalnych, niezależnie od narodowości. W dniu 1 września 1921 roku bydgoski oddział polskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych również miał swoją siedzibę w Kasynie Cywilnym, gdzie odbywały się wystawy współczesnej grafiki i rzeźby.
W obiekcie gościły także koncerty różnych instytucji, w tym Towarzystwa Muzycznego, Bydgoskiego Konserwatorium Muzycznego oraz Miejskiego Konserwatorium Muzycznego. Śpiewała tam również młodzież z polskich i niemieckojęzycznych szkół, a na scenie występowały chóry niemieckie. W sali Kasyna koncertował nie tylko znany pianista Feliks Szymanowski – brat kompozytora Karola Szymanowskiego, ale również wielu innych artystów.
Na deskach Kasyna rozbrzmiewały dźwięki bałałajek oraz gitar, a koncerty organizowane były przez zespoły smyczkowe oraz grupy akordeonistów. Przedstawiały się również orkiestry, zespoły kameralne oraz soliści z Niemiec, takich jak ci z Poznania, Gdańska czy Berlina. Organizowano wystawy sztuki zarówno polskich, jak i niemieckich artystów, a w ogrodzie koncertowym odbywały się występy grup ludowych i kameralnych.
Jednak po dojściu Adolfa Hitlera do władzy zaostrzyły się nastroje wśród bydgoskich Niemców, co zrodziło decyzję o zamykaniu polskich organizacji w budynku. Z czasem Kasyno stało się miejscem wyłącznie dla Niemców i organizacji nazistowskiej, a ich antypolskie działania miały za konsekwencję decyzję władz miejskich o zamknięciu Kasyna Cywilnego 15 czerwca 1939 roku, co wywołało gwałtowne protesty ze strony bydgoskich Niemców oraz ich sojuszników w Rzeszy.
Pomorski Dom Sztuki
W 1945 roku, dzięki staraniom Mariana Turwida, prezesa Okręgu Pomorskiego Polskiego Związku Artystów Plastyków, budynek został przekazany artystom. Odbudową i adaptacją zajmowała się Komisja Odbudowy pod kierunkiem prof. Jerzego Remera. Uroczyste otwarcie „Pomorskiego Domu Sztuki” miało miejsce 7 maja 1946 roku, w ramach obchodów 600-lecia miasta Bydgoszczy. Obiekt został zaplanowany jako miejsce na salę koncertową, odczytową oraz stały salon wystawowy BWA, jak również lokale dla związków artystycznych i Społeczne Ognisko Plastyczne.
W latach 1945-1982 budynek był głównie wykorzystywany przez Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Leona Wyczółkowskiego, którego dyrektorem od 1945 do 1972 roku był Marian Turwid. W Pomorskim Domu Sztuki koncertowała również Pomorska Orkiestra Symfoniczna w latach 1946-1953. Do momentu oddania Teatru Ziemi Pomorskiej w 1949 roku, ważne wydarzenia kulturalne odbywały się właśnie przy ul. Gdańskiej 20. W 1956 roku w budynku miało miejsce Studio Operowe, które w 1960 roku przekształciło się w Państwowy Teatr Muzyczny Opery i Operetki.
W ciągu następnych lat obiekt zmieniał użytkowników, a jego infrastruktura nie była odpowiednia do prowadzenia działalności teatralnej. W związku z tym, już w 1956 roku zgłoszono potrzebę przebudowy, aby dostosować budynek do potrzeb opery. Niestety, projekt na dobudowę sceny, z niezbędnymi garderobami i magazynami natchnienia, a także powiększenie sali widowiskowej do 600 miejsc, musiał zostać anulowany z powodu barier finansowych i technicznych. Obliczenia wykazały, że przebudowa mogłaby wynieść równowartość 50% kosztu budowy nowego obiektu. W związku z tym stworzono koncepcję budowy samodzielnego, nowoczesnego budynku opery w zakolu Brdy.
W 1965 roku, w trakcie konstrukcji salonu Biura Wystaw Artystycznych, zburzono południowe skrzydło budynku. Z kolei od 1972 roku w obiekcie mieściła się scena kameralna Opery Nova, a większe spektakle odbywały się w Teatrze Polskim. Po 1982 roku, po przeniesieniu Liceum Plastycznego do budynku przy ul. Konarskiego, Państwowa Opera stała się jedynym właścicielem tego obiektu.
Budynek Akademii Muzycznej
W 2006 roku budynek został przejęty przez Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Od 2008 roku rozpoczęto prace modernizacyjne mające na celu przystosowanie obiektu do potrzeb uczelni. W piwnicach stworzono przestrzenie na magazyny instrumentów, garderoby oraz pomieszczenia techniczne. Na parterze znajduje się sala koncertowa, mogąca pomieścić 100-osobową orkiestrę i chór, a także scena oraz widownia. Na piętrze mieszczą się pomieszczenia dydaktyczne.
Architektura
Budynek Pomorskiego Domu Sztuki w Bydgoszczy wyróżnia się swoją wolnostojącą, dwukondygnacyjną oraz podpiwniczoną strukturą, emanującą cechami klasycystycznymi. Elewacje charakteryzują się spójnym opracowaniem oraz umiarem w użyciu detali architektonicznych, które doskonale podkreślają zarówno układy horyzontalne, jak i wertykalne.
Obiekt został osadzony na wysokim cokole, który zdobi boniowanie oraz gzyms kordonowy, nadając mu elegancki oraz wyrafinowany wygląd. W części frontowej bryła budynku jest zryzalitowana, a jej konstrukcja zamknięta jest w trójkątnym naczółku z tympanonem, pośrodku którego umieszczono okulus. Naroża ryzalitu otoczone są pilastrami, co dodaje całości harmonijnego układu.
Elewacja frontowa została dodatkowo ozdobiona boniowaniem i zwieńczona attyką o formie balustrady tralkowej. Na szczycie naczółka, w nawiązaniu do kulturalnych zadań budynku, umieszczono lirę, która symbolizuje muzykę oraz poezję. U podstawy naczółka znajdują się misy wspierane na trójnogach, co podkreśla artystyczny charakter obiektu.
Rozplanowanie wnętrza zostało dostosowane do funkcji głównej sali koncertowo-widowiskowo-balowej, która wznosi się na wysokość 9 metrów, wyposażona w loggie oraz emporę, mającą możliwość pomieszczenia do tysiąca osób na początku XX wieku. Oprócz głównej sali, w budynku mieściła się także mała sala widowiskowa na piętrze, a także biblioteka, pomieszczenia klubowe, restauracja i piwniczna winiarnia.
Obecnie, niestety, pierwotny reprezentacyjny wystrój wnętrz przetrwał jedynie w niewielkim zakresie, co stanowi wyzwanie w kontekście zachowania dziedzictwa kulturowego tego wyjątkowego miejsca.
Przypisy
- Lekcje baletu już w nowej sali - pomorska.pl [online], www.pomorska.pl [dostęp 26.11.2017 r.]
- a b c d Prus Zdzisław, Weber Alicja: Bydgoski leksykon operowy. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 2002.
- a b c Pruss Zdzisław, Weber Alicja, Kuczma Rajmund: Bydgoski leksykon muzyczny. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 2004.
- a b Bręczewska-Kulesza Daria, Derkowska-Kostkowska Bogna, Wysocka A., [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny, Bydgoszcz 2003.
- a b c d e f g h i j k Derkowska-Kostkowska Bogna: Kasynowe Towarzystwo „Wypoczynek” w Bydgoszczy i jego dom związkowy. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 3. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1998.
Pozostałe obiekty w kategorii "Obiekty edukacyjne i naukowe":
Instytuty Rolnicze w Bydgoszczy | Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy | Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny im. Tadeusza Browicza w Bydgoszczy | Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy | Szpital Uniwersytecki nr 1 im. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy | Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy | Hospicjum im. ks. Jerzego Popiełuszki w Bydgoszczy | Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy | Szpital MSWiA w Bydgoszczy | Dom Sue Ryder w Bydgoszczy | Bydgoskie Towarzystwo Naukowe | Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Józefa Brudzińskiego w Bydgoszczy | Wielospecjalistyczny Szpital Miejski im. Emila Warmińskiego w BydgoszczyOceń: Pomorski Dom Sztuki w Bydgoszczy