Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana”

---

Charakterystyka

Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana” to znana marka w branży narzędzi metalowych, specjalizująca się w produkcji różnorodnych narzędzi, takich jak pilniki ślusarskie, narzędzia do ostrzenia pił, kluczyki, igiełki, frezy, narzędzia precyzyjne, rzeźbiarskie, a także specjalne oraz tarniki, frezy, radełka i musaki. Co więcej, firma oferuje również usługi związane z obróbką cieplno-chemiczną metali, dostosowując swoją ofertę do potrzeb klientów.

Produktami Bydgoskiej Fabryki Narzędzi można się cieszyć w całej Polsce dzięki rozbudowanej sieci dystrybutorów oraz przedstawicieli handlowych. Zakład jest uważany za lidera na polskim rynku pilników oraz znaczącego eksporterem, który zdobywa uznanie na arenie międzynarodowej.

Nagrody

Wyróżnienie dla firmy to m.in. laureat IV edycji Rankingu Liderzy Eksportu w regionie Kujawsko-Pomorskim w kategorii Osiągnięcia, co podkreśla jej znaczenie oraz zasługi na rynku.

Historia

Okres pruski

Początki funkcjonowania fabryki datują się na rok 1852, kiedy to powstało rzemieślnicze warsztaty zajmujące się produkcją ręcznych magli. Zmiana właścicieli wkrótce przekuła się na większą aktywność zakładu, który skupił się na regeneracji zużytych pilników, a już w 1855 roku przekształcił się w zakład o znacznych rozmiarach.

W latach 1885–1915 przy ul. Marcinkowskiego 8 działała Fabryka Maszyn i Kotłów Parowych Leopolda Zobla, która zajmowała się produkcją kotłów parowych oraz lokomotyw dla transportu wąskotorowego, a także sprzętu i akcesoriów dla przemysłu okrętowego. W 1895 roku fabryka otrzymała medale na wystawach w Poznaniu oraz Królewcu, co podkreślało jakość jej produktów. W 1910 roku inaugurację produkcji pilników zapoczątkowało przedsiębiorstwo Gustav Granobs – Fabryka Pilników i Narzędzi, a pięć lat później nastąpiło przejęcie zakładu przez polską firmę (Granobs i Kozłowski), która zmieniła kierunek produkcji na narzędziowy, oferując narzędzia czarne, takie jak łopaty, kilofy i siekiery, jak również pilniki. W tym czasie w firmie zatrudniano 50 pracowników, co czyniło ją jedną z nielicznych polsko-kapitałowych inicjatyw w Bydgoszczy.

Okres międzywojenny

Po powrocie miasta pod polskie rządy, fabryka rozpoczęła działalność pod nazwą Bydgoska Fabryka Pilników i Narzędzi „Granobs i Kozłowski” Tow. z ograniczoną odpowiedzialnością, produkującą stali, śruby, narzędzia oraz urządzenia maszynowe. Zakład zatrudniał około 100 osób, a jego dyrektorem był Hugon Kozłowski.

W lipcu 1923 roku, po wycofaniu się Ericha Granobsa, majątek firmy wniesiono do nowo powstałego Towarzystwa Akcyjnego „Grakona”. W 1925 zaczęło się postępowanie upadłościowe zakładu, jednak z nowym kapitałem, pod przewodnictwem Onufrego Gertnera, fabryka przeszła rozbudowę. Pod koniec lat 20. stała się największym producentem pilników w kraju, zatrudniając 200 pracowników. Produkty były nagradzane medalami na krajowych i zagranicznych wystawach, w tym w Paryżu w 1927 i Poznaniu w 1929. Narzędzia z bydgoskiej „Grakony” były wykorzystywane przez niemal wszystkie zakłady w Polsce i eksportowane do wielu krajów. Ponadto oferowano również różne narzędzia kutych, takie jak obcęgi oraz młotki, dostosowane do potrzeb rolnictwa.

W 1934 roku zakład zmienił nazwę na „Grakona” – Onufry Gertner i Ska Fabryka Pilników i Narzędzi Sp. z o.o. Do wybuchu II wojny światowej firma kontynuowała produkcję w ramach nowej spółki, zatrudniając około 300 osób i wykonując narzędzia m.in. dla PKP oraz Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego, które miało siedzibę w Bydgoszczy. Wydajność produkcyjna wynosiła dziennie kilkanaście tysięcy narzędzi różnego rodzaju.

Okres okupacji niemieckiej

Podczas niemieckiej okupacji zakład przekształcił się w Fabrykę Narzędzi i Maszyn Georga Stehra, zatrudniając od 830 do 1000 osób, przy czym profil produkcji pozostał zachowany. Poza pilnikami, produkowano także klucze francuskie, frezy oraz armatury dla przemysłu lotniczego, jak również municję na potrzeby Wehrmachtu, w tym zapalniki do min, pociski armatnie oraz odkuwki dla lotnictwa i kolejnictwa.

Okres PRL

Po zakończeniu II wojny światowej, w lutym 1945 roku, w Fabryce Pilników i Narzędzi „Prom” produkowano śruby mostowe oraz narzędzia dla wojska, a następnie wrócono do produkcji pilników i narzędzi. Niektórzy pracownicy zaangażowani byli w odbudowę mostów na Brdzie w Bydgoszczy.

22 czerwca 1945 roku zakład został upaństwowiony i przydzielony do Centralnego Zarządu Przemysłu Metalowego. Na początku 1948 roku w fabryce zatrudniano 543 osób, a w 1954 roku ich liczba wzrosła do 655, w tym 189 kobiet. Oprócz pilników i narzędzi czarnych, od 1949 roku wprowadzono produkcję gwintowników i narzynków, a w 1957 roku także narzędzi tnących. W latach 1955–1960 fabryka rozszerzyła gamę produkcyjnych wyrobów, w tym m.in. pilników igiełkowych do pił. W 1960 roku zakład w pełni zaspokajał krajowe zapotrzebowanie na narzędzia.

W 1952 roku rozpoczęto także eksport, który w 1960 roku sięgnął 25%, a pięć lat później wzrósł do 35%. Na wzrost eksportu miała wpływ decyzja Rady Ministrów z 1962 roku o klasyfikacji zakładu jako przedsiębiorstwa specjalizującego się w produkcji eksportowej. W latach 70. XX wieku Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana” eksportowała swoje wyroby do ponad 40 krajów, w tym ZSRR, USA oraz krajów zachodnich, osiągając udział eksportu przekraczający 40% całej produkcji. W 1973 roku zakład włączono do Kombinatu Przemysłu Narzędziowego „Vis”, który obejmował inne polskie fabryki narzędziowe.

W 1956 roku zastosowano w fabryce technologię szlifowania wzdłużnego, która później była przekazywana do innych krajów socjalistycznych. Kolejnym osiągnięciem technicznym, wspólnie opracowanym z hutą „Baildon” w Katowicach, były zmiany konstrukcyjne w nacinakach, które wprowadzały płytki z węglików spiekanych, co pozwoliło na unikanie importu półfabrykatów. W drugiej połowie lat 60. XX wieku zakład zaczął wprowadzać nowy asortyment wyrobów, gdyż krajowe braki w produkcji maszyn precyzyjnych zaowocowały importem takich urządzeń.

Budowę nowego zakładu na bydgoskich Glinkach przy ul. Dąbrowa rozpoczęto w latach 1971–1973, a nowa siedziba miała produkować wykrojniki i formy do różnych materiałów. Z uwagi na różnorodność profilu produkcji zakładów, w 1973 roku zapadła decyzja o podziale na dwa podmioty: Bydgoską Fabrykę Narzędzi „Befana” oraz Zakład Form Metalowych „Formet”. Nowy wydział, wchodzący w ramach kombinatu „Ponar-Plast”, stał się jednym z największych wytwórni form metalowych w Europie.

Przez brak możliwości rozbudowy fabryki w centrum Bydgoszczy, w 1974 roku podjęto decyzję o przeniesieniu „Befany” w bliskie sąsiedztwo Zakładów Chemicznych Zachem. Roboty budowlane miały się rozpocząć w roku 1976, a nowy zakład miał zatrudniać 2000 osób, zaspokajając potrzeby narzędziowe Polski, Czechosłowacji oraz NRD, a także prowadzić eksport do ZSRR oraz krajów zachodnich. Plany te nie zostały jednak zrealizowane z powodu narastającego kryzysu gospodarczego pod koniec lat 70.

W latach 1976–1978 produkcja „Befany” wzrosła o 110%, a zainaugurowano produkcję nowoczesnych narzędzi diamentowych. W latach 80. rozpoczęto produkcję pilników precyzyjnych, a w 1985 roku zakład zajmował drugie miejsce w Polsce pod względem ilości wyrobów oznaczonych znakiem jakości Q. Aż 70% produkcji zostało przeznaczone na eksport do 48 krajów świata, w tym m.in. Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, USA oraz Kanady.

Okres III RP

1 października 1989 roku fabryka przekształciła się w spółkę joint venture Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana-Vis” Sp. z o.o., której akcjonariuszami zostali Kombinat Przemysłu Narzędziowego „Vis” oraz firmy niemieckie. W zakładzie produkowano głównie pilniki oraz tarniki specjalne, m.in. precyzyjne oraz zegarmistrzowskie, a także nastąpił znaczny rozwój na rynkach zagranicznych, obejmujący Europę, Azję oraz Amerykę Północną i Południową.

W 2008 roku głównym właścicielem zakładu został główny technolog Witold Kaczyński. Zakład przeniósł swoją siedzibę do Bydgoskiego Parku Przemysłowo Technologicznego, gdzie wydano nową infrastrukturę produkcyjną. Obszar w centrum Bydgoszczy przy ul. Marcinkowskiego został sprzedany i przeznaczony pod nowe inwestycje.

W 2021 roku rozpoczęto częściowe rozbiórki starych budynków fabrycznych z powodów technicznych, ale planuje się ich odbudowę do połowy 2023 roku w ramach budowy osiedla Nowy Port. W tej chwili zakład jest w pełni zdolny do zaspokajania potrzeb krajowych na produkowane narzędzia, a jego oferta handlowa systematycznie poszerza się z 600 produktów w 1989 roku do 7000 w 2010.

---

Oceń: Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana”

---