Gazownia w Bydgoszczy

---

Położenie

Siedziba biur bydgoskiej gazowni znajduje się w nowoczesnym budynku administracyjnym, ulokowanym przy ulicy Jagiellońskiej 42. To ważne miejsce, które nadal pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Warto zauważyć, że gazownia zajmuje także historyczne zabudowania techniczne oraz administracyjne w tej okolicy.

Historia

Okres pruski

Gazownia w Bydgoszczy jest jedną z najstarszych tego typu instytucji na ziemiach polskich. Jej budowa rozpoczęła się w 1859 roku, kiedy to na wybranym obszarze nad Brdą rozpoczęto prace budowlane, które kosztowały 77.800 talarów. Obiekty te zostały oddane do użytku 1 października 1860 roku. Lokalizacja gazowni została starannie wybrana, aby zapewnić efektywny transport węgla, zarówno przez rzekę Wisłę, jak i Kanał Bydgoski. W chwili rozpoczęcia działalności zakład znajdował się na wschodnich krańcach miasta, gdzie nie było jeszcze zwartej zabudowy.

Produkcja gazu odbywała się poprzez spalanie węgla kamiennego, co skutkowało wytwarzaniem gazu węglowego, nazywanego także miejskim. Przez pierwszy okres istnienia, tj. przez dwadzieścia lat, gazownia dostarczała gaz głównie do oświetlenia ulicznego. W 1860 roku zainstalowano pierwsze latarnie gazowe na ulicach Bydgoszczy, wypierając latarnie olejowe i naftowe. Ich liczba wynosiła 285, przy czym oświetlały one kluczowe punkty jak urzędów i hoteli. Już w 1900 roku w mieście znajdowało się 1131 latarni gazowych, a liczba ta stale rosła — do 1484 w roku 1905 i 1488 w 1910 roku. Lampy te były różnej wielkości, od czterokoszyczkowych do bardziej reprezentacyjnych ośmiokoszyczkowych, które zainstalowane były w głównych ulicach.

Konserwatorzy czuwali nad ich sprawnym działaniem, a w 1900 roku do gazowni wprowadzono automat do samoczynnego zapalania latarni ulicznych. Gaz po 1880 roku zyskał również zastosowanie w gospodarstwach domowych oraz przemyśle, początkowo obsługując jedynie 250 odbiorców. W końcu lat 80. XIX wieku zaczęto instalować gazomierze; w 1909 roku zainstalowano już 10 065 sztuk dla klientów indywidualnych i przemysłowych.

Początkowo obszar zajmowany przez gazownię wynosił 0,8 ha, jednak w 1918 roku zwiększył się do 3,2 ha, a po I wojnie światowej osiągnął 7,4 ha. Do produkcji gazu wykorzystywano węgiel górnośląski oraz angielski, a dla ułatwienia transportu w 1890 roku wybudowano bocznicę kolejową, biegnącą wzdłuż dzisiejszej ulicy Ogińskiego. W 1909 roku gazownia obsłużyła 1219 wagonów z ładunkiem wynoszącym 17,5 tys. ton. Dodatkowo w 1910 roku, dla wygody rozładunku, uruchomiono elektryczną kolejkę wiszącą.

W roku 1881 miała miejsce pierwsza przebudowa gazowni, a w następnych latach przeprowadzono modernizację piecowni. W 1905 roku rozpoczęto budowę pięciu pieców retortowych. Wydano również budynek administracyjny według projektu Carla Meyera, miejskiego radcy budowlanego. W 1908 roku stworzono urządzenie do produkcji gazu wodnego. Niestety, podczas I wojny światowej oraz w latach powojennych, gazownia nie zrealizowała nowych inwestycji, co prowadziło do wygaszenia produkcji z powodu uszkodzenia urządzeń, a globalny kryzys ekonomiczny był dodatkowym obciążeniem dla jej rozwoju.

Okres międzywojenny

21 stycznia 1920 roku gazownia została przejęta przez polskie władze, a jej produkcja wynosiła wówczas 3,7 mln m³. Intensywniejszy rozwój zakładu nastąpił od 1925 roku, kiedy to piece retortowe zostały wymienione na nowoczesniejsze komorowe, zgodne z systemem Dessau. Polscy inżynierowie pod kierownictwem inż. Bronisława Klimczaka wdrożyli nowe technologie, które obejmowały produkcję i przeróbkę różnych pochodnych odgazowania węgla, w tym benzolu, który po rafinacji włączał się w skład paliwa dla samochodów. Zainstalowano aparaturę do zagęszczania wody amoniakalnej oraz produkującą siarczan amonu. W międzyczasie stworzono również destylarnie smoły do produkcji oleju karbolowego, oleju antracenowego i lepiku, które były następnie dostarczane do przemysłu.

Koniunktura zaczęła się poprawiać w latach 1936–1939, kiedy to zwiększono inwestycje i budowano nowe gazociągi, wymieniając jednocześnie te przestarzałe. W tym okresie po Bydgoszczy krążyło 1847 latarni gazowych. Gazownia prowadziła również sklep, zlokalizowany przy ulicy marsz. Ferdynanda Focha 5, a także salę pokazową w budynku administracyjnym, w której odbywały się prelekcje oraz pokazy oszczędnego gotowania na gazie. Przed wybuchem II wojny światowej pracowało w gazowni około 150 osób, w tym 3 inżynierów, 2 techników i 98 pracowników fizycznych, oraz 44 pracowników umysłowych.

W 1938 roku produkcja gazu osiągnęła 6,3 mln m³. Gazownia Bydgoska była największa pod względem produkcji gazu na Pomorzu i zajmowała 6. miejsce wśród 106 gazowni działających w ówczesnej Polsce, ustępując tylko takim miastom jak Warszawa, Poznań, Lwów, Kraków i Łódź.

Okres okupacji

W wyniku wydarzeń września 1939 roku gazownia została przejęta przez władze niemieckie i w połączeniu z innymi miejskimi zakładami stworzyła Zakład Miejski (niem. Stadtwerke Bromberg). W 1943 roku niemieckie władze rozpoczęły działalność mającą na celu zwiększenie produkcji gazu poprzez uruchomienie trzeciego pieca i odbudowę dwóch pieców pionowo-komorowych systemu „Didier”, czego efektem była produkcja gazu na poziomie 22 tys. m³ dziennie. Jednak podczas wycofywania się niemieckiej armii, wiele obiektów gazowni oraz sprzętu uległo zniszczeniu.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, 24 stycznia 1945 roku, gazownia podjęła wysiłki na rzecz usunięcia skutków wojennych, w tym uszkodzenia budynków i urządzeń. Gaz został przywrócony do miasta w lutym 1945 roku, a od 1948roku produkcja gazu stale rosła o miliony metrów sześciennych rocznie. Wzrost liczby ludności oraz rozbudowa nowych osiedli wymuszały na gazowni dostosowanie się do rosnącego zapotrzebowania. W tym samym czasie nastąpił proces zastępowania gazowego oświetlenia ulicznego lampami elektrycznymi, a ostatnie latarnie gazowe w Bydgoszczy zgasły na początku lat 70. XX wieku.

W 1951 roku ówczesna Gazownia Miejska przekształciła się w Zakłady Gazownictwa Okręgu Bydgoskiego, podległego Centralnemu Zarządowi Gazownictwa. Stopniowo rozbudowywano i unowocześniano sprzęt. W latach 50-tych XX wieku zdano sobie sprawę, że możliwości rozbudowy zakładu na ulicy Jagiellońskiej 42 są ograniczone. W 1955 roku podjęto decyzję o budowie nowej gazowni w wschodniej dzielnicy przemysłowej.

Prace ruszyły przy ul. Witebskiej, a w latach 1962–1967 powstał pierwszy etap nowej gazowni, o zdolności produkcyjnej około 100 tys. m³. Nowy obiekt uruchomiono 30 września 1967 roku, natomiast stara gazownia przy ulicy Jagiellońskiej została wyłączona z eksploatacji w 1973 roku, a pozostałe po niej obiekty, w tym komin, zostały wyburzone.

W końcu lat 60-tych XX wieku rozpoczęto budowę sieci gazowej, łączącej nową wytwórnię z poszczególnymi osiedlami. Pierwszy większy gazociąg prowadził wytwórnię do ulicy Władysława Bełzy, biegnąc wzdłuż ulicy Spornej i Toruńskiej, mając długość około 4 km. Gaz ziemny zaczął być dostarczany mieszkańcom Bydgoszczy w 1973 roku, co przyczyniło się do dalszej rozbudowy sieci gazowej, umożliwiającej dostarczanie gazu do nowo powstałych osiedli, takich jak Wyżyny, Bartodzieje, os. Leśne oraz Fordon.

Później budowano gazociągi okrężne, dostarczające gaz do dalszych dzielnic miasta, takich jak Jachcice, Czyżkówka, Miedzynia, Szwederowa i Kapuścisk. 24 września 1990 roku zakończono klasyczną produkcję gazu w zakładzie na ulicy Witebskiej, a od tej pory jedynym dostarczanym gazem był gaz ziemny, który transportowano gazociągami z Grudziądza i Gniewkowa. W latach 1987–1992 wymieniono całą starą sieć gazową w rejonach miejskich, w których warunki techniczne były najgorsze.

Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa nastąpił wzrost zatrudnienia. W 1960 roku w gazowni pracowało 242 osoby, w tym 5 inżynierów i 5 techników. Najwyższą liczbę zatrudnionych zanotowano w latach 70. i 80. XX wieku, kiedy to w 1970 roku liczba ta wyniosła 532, w 1980 roku 557, a w 1985 roku 550. Jeszcze w 1999 roku zatrudnionych było 452 pracowników.

Współczesność

Od 1 stycznia 2000 roku, Zakład Gazowniczy w Bydgoszczy, który jest kontynuatorem tradycji Gazowni Bydgoskiej, działa jako filia Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa. W 2003 roku zakład zyskał status oddziału Pomorskiej Spółki Gazownictwa i funkcjonował w tej roli aż do 2013 roku. Obszar działalności tej jednostki obejmuje nie tylko województwo kujawsko-pomorskie, ale także miejscowości takie jak Chojnice, Czersk oraz Człuchów, które znajdują się w województwie pomorskim.

W 2007 roku nastąpiła istotna zmiana w strukturze organizacyjnej, kiedy to spółka przekształciła się w operatora systemu dystrybucyjnego. To przekształcenie skutkowało rozszerzeniem zakresu działalności oddziału, który teraz koncentruje się na różnych aspektach dystrybucji gazu ziemnego. Działalność obejmuje nie tylko świadczenie usług dystrybucji, ale również zarządzanie ruchem sieciowym, konserwację, a także przeprowadzanie remontów zarówno sieci, jak i pozostałych urządzeń. Do zadań należy również zajmowanie się pomiarami ilości i jakości gazu transportowanego oraz dalsza rozbudowa sieci.

Przez krótki okres, od 29 czerwca 2007 do 5 października 2008, oddział nosił nazwę Pomorski Operator Systemu Dystrybucyjnego Oddział Dystrybucji Gazu w Bydgoszczy. Po tym czasie zmienił nazwę na Pomorska Spółka Gazownictwa Oddział Zakład Gazowniczy w Bydgoszczy, co odzwierciedliło jego rozwijającą się rolę w lokalnej gospodarce związanej z dystrybucją gazu.

---

Oceń: Gazownia w Bydgoszczy

---