Parafia farna w Bydgoszczy

---

Przynależność diecezjalna

W kontekście historii kościelnej Bydgoszczy, należy zacząć od archidiecezji gnieźnieńskiej, która została erygowana na synodzie rzymskim w 999 roku. Warto zaznaczyć, że po powstaniu diecezji w Kruszwicy w XI wieku, Bydgoszcz mogła również przypadkowo należeć do tej jednostki. Około roku 1123 siedziba biskupia została przeniesiona z Kruszwicy do Włocławka. Diecezja ta była określana mianem kujawsko-pomorskiej aż do 1818 roku, obejmując terytoria od Przedcza na południu, aż po wybrzeża Bałtyku na północy. Parafia bydgoska znajdowała się w centralnej części tej diecezji, gdzie stykały się dwie jej prowincje: Kujawy oraz Pomorze Gdańskie.

Bydgoszcz pozostawała w granicach diecezji włocławskiej aż do 1765 roku. W tym roku, na mocy porozumienia biskupów: włocławskiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego oraz gnieźnieńskiego Władysława Łubieńskiego, doszło do istotnej zmiany. Zgodnie z nią, diecezja włocławska przekazała Bydgoszcz, jak również kilka przyległych parafii, pod administrację arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, zdobywając w zamian takie miejsca jak Wolbórz oraz okoliczne parafie.

W więcej współczesnych czasach, na mocy dekretu wydanego 25 marca 2004 roku przez papieża Jan Paweł II, powołano do życia diecezję bydgoską. That moment marked a new chapter in the ecclesiastical history of the region. Kościołem katedralnym diecezji uczyniono kościół farny, uznawany za pierwszy kościół parafialny w Bydgoszczy.

Historia

Początki parafii bydgoskiej

Rozpoznanie pierwszych kroków w istnieniu parafii bydgoskiej nie jest łatwe zadanie. Zazwyczaj początki te są umiejscawiane między XI a XIV wiekiem. Jednak najczęściej przytacza się rok 1346 jako rok ustanowienia parafii, kiedy to Bydgoszcz zyskała prawa miejskie na prawie magdeburskim, co wiązało się z zakładaniem parafii. Pewnym utrudnieniem w określeniu dokładnej daty jest istnienie kościoła św. Idziego. W starych dokumentach określany był jako „macierz kościoła parafialnego”. Podczas badań archeologicznych na terenie dawnego cmentarza znaleziono kabłączek skroniowy z przełomu XII i XIII wieku, co może wskazywać, że kościół istniał już w tych czasach. Zgodnie z tym twierdzeniem, wielu historyków uważa, że parafia powstała najprawdopodobniej na przełomie XII i XIII wieku.

Lech Łbik prezentuje hipotezę, według której kościół św. Idziego istniał już przed 1346 rokiem. Kościół ten mógł być kaplicą publiczną, która nie miała uposażenia ziemskiego, a zamiast tego pełniła funkcję świątyni filialnej jednego z pobliskich parafii. Pobór dziesięciny papieskiej z lat 1325–1327 udowodnił istnienie parafii w Wyszogrodzie i Dobrczu. Z pobliskiego Wyszogrodu przyjeżdżali duchowni, pełniąc posługę w kościele. Po budowie zamku bydgoskiego w XIV wieku funkcję kościoła pełniła zamkowa kaplica.

Po budowie nowego miasta Bydgoszcz zyskała pierwszy kościół parafialny. Pierwotny pleban rezydował przy starej kaplicy grodowej, aż do zakończenia budowy nowego kościoła farnego, który znalazł się między murami miasta. Epizod ten wykroił stałe miejsce dla kościoła św. Idziego jako najstarszej świątyni parafialnej Bydgoszczy. Dokument z 13 kwietnia 1346 r. nie wspomina jednak o ziemskich nadaniach dla plebana, co oznacza, że fundacja parafii bydgoskiej była ostatecznie wynikiem działań miejscowych wójtów i mieszczan. Kluczowe postaci to Jan Kiesselhuth, Konrad, a w 1364 roku – Hempel. Budowa fary zakończyła się ufundowaniem pierwszego klasztoru karmelitów w latach 90. XIV wieku. Wójtowie nadali plebanowi budowlane działki przy ul. Malczewskiego i Grodzkiej oraz ogród na Kujawskim przedmieściu.

Terytorium parafii w okresie staropolskim

Aż do 1920 roku parafia obejmowała miasto Bydgoszcz oraz okoliczne wsie przyłączone do parafii z biegiem czasu. Wśród najstarszych osad znajdowały się Bartodzieje, Bielice i Jachcice, później dołączyły Czyżkówko, Łochowo i Brzoza. Do 1763 roku parafia rozrosła się do 47 osad. W jej skład wchodziły tereny dzisiejszego miasta Bydgoszczy, takie jak: Bocianowo, Bielawki oraz Żupa koło Babiej Wsi i tereny dalsze, takie jak Prądy czy Opławiec.

Demografia parafii w okresie staropolskim

Nawa kościoła fara była zaprojektowana dla około 1800 wiernych, z czego blisko 1500 byli mieszkańcami miasta Bydgoszczy, a resztę stanowili mieszkańcy wsi, takich jak: Bartodziejów, Bielic, Jachcic, Czyżkówka, Łochowa i Brzozy. U szczytu demograficznego rozwoju na początku XVII wieku, liczba ludności miasta razem z przedmieściami wynosiła około 5 tysięcy.

Parafialni witrycy

Zarządzanie kościołem farnym spoczywało w rękach rady miejskiej, która corocznie wybierała dwóch witryków – przedstawicieli społeczności parafialnej. Byli oni odpowiedzialni za zarządzanie majątkiem na bieżące potrzeby sakralne oraz utrzymanie budynku kościelnego. Datki i ofiary zbierane od wiernych przeznaczano na zakup kadzidła i innych materiałów niezbędnych do liturgii oraz na remonty. Od 1497 roku witrycy podlegali ścisłej kontroli, a wartościowe przedmioty przechowywano w specjalnie zabezpieczonej skrzyni.

Staropolski dekanat i oficjalat bydgoski

Bydgoszcz szybko zyskała ważną rolę w diecezji włocławskiej, a pierwsza wzmianka o dekanacie bydgoskim pojawia się w dokumentach z 1477 roku. Jurysdykcja dekanatu obejmowała m.in. parafię Bydgoszcz oraz inne pobliskie parafie takie jak Fordon, Osielsko, Żołędowo i Koronowo. Oficjalat bydgoski powstał około 1530 roku, mając na celu ułatwienie zarządzania kościelnymi dobrami ziemskimi i zwalczanie reformacji.

Staropolskie kościoły filialne

Od XV wieku na przedmieściach Bydgoszczy zaczęły powstawać kaplice publiczne, pełniące funkcję świątyń filialnych. Najsłynniejszym był kościół św. Idziego, który został zbudowany prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Oprócz kościoła św. Idziego, na terenie parafii powstały także kościoły zakonne oraz kościoły publiczne takie jak św. Stanisława i św. Krzyża.

Parafia w okresie zaboru pruskiego 1772-1920

Po wcieleniu Bydgoszczy do Prus w 1772 roku, struktura kościoła bydgoskiego uległa zmianom. Utrata dominującej pozycji i różnicowanie się wiernych stały się wyzwaniem dla duchowieństwa katolickiego, tym bardziej że liczba katolików malejeła, a w połowie XIX wieku osiągnęła jedynie 25% ogółu mieszkańców. Ustanowiono nowe parafie, takie jak parafię Świętej Trójcy czy Najświętszego Serca Pana Jezusa. Konflikty o obsadę stanowisk kościelnych były na porządku dziennym, a działalność niektórych księży, takich jak Ryszard Markwart, miała pozytywny wpływ na zmianę sytuacji w parafii.

Podział parafii bydgoskiej

Powrót Bydgoszczy do niepodległej Polski w 1920 roku doprowadził do wydzielenia nowych parafii. Pięć nowych parafii zostało ustanowionych z istniejącej wcześniej parafii farnej, w tym parafia św. Wincentego à Paulo i parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Decyzje te były wynikiem intensywnego wzrostu liczby wiernych oraz migracji.

Okres okupacji niemieckiej

W czasie okupacji niemieckiej kościół farny przejęli Niemcy, co związane było z trudnym położeniem polskiego duchowieństwa. Proboszczem został Alojzy Kaluschke. Polakom oddano kościół Klarysek, lecz z czasem i tam ograniczono możliwość celebrowania nabożeństw w języku polskim. Podczas wojny życie straciło kilku księży, jak proboszcz Józef Schulz czy wikariusz Antoni Świadek, który został beatyfikowany przez Jana Pawła II.

Okres powojenny

Po wojnie Kościół w Bydgoszczy, mimo trudnych warunków panujących w czasach PRL, starał się aktywnie działać. Na bazie dawnych zborów ewangelickich powstały nowe parafie takie jak parafia św. Wojciecha na Okolu oraz parafia św. Józefa Rzemieślnika na Bartodziejach Małych. Dzięki tym działaniom parafia farna straciła na terytorium, jednak z czasem wzrosło znaczenie kościoła jako kolebki kultu Matki Bożej Pięknej Miłości. W latach 1982-1996 przy współpracy z Janem Wiktorem Nowakiem rozwinięto liczne inicjatywy o charakterze religijnym i społecznym. Kościół zyskał status sanktuarium maryjnego oraz konkatedry archidiecezji gnieźnieńskiej w 1999 roku.

Kler parafialny

Proboszczowie

W średniowieczu, proboszczowie, znani również jako plebani bydgoscy czy rektorzy bydgoskiego kościoła parafialnego, pełnili niezwykle istotną rolę w życiu parafii. Już po roku 1466, kiedy to utworzono czteroosobowe kolegium mansjonarzy, tytuł proboszcza zyskał na znaczeniu. Ich zadania obejmowały odprawianie mszy, administrowanie sakramentami, głoszenie kazań oraz prowadzenie metrykalnych ksiąg dotyczących chrztów, ślubów i zgonów.

W niższej części tekstu znajduje się niekompletna lista proboszczów bydgoskiej parafii farnej, która dokumentuje wszystkie osoby piastujące to ważne stanowisko.

Lata	Ksiądz	Uwagi
1401	Krystyn	rektor (proboszcz lub administrator) kościoła farnego, wzmiankowany w dokumencie erekcyjnym klasztoru karmelitów w Bydgoszczy; 22 lipca 1402 r. uczestniczył we Włocławku w rozprawie sądu kościelnego dotyczącej zabrania wsi Zgłowiączka koło Lubrańca.
1413	Mikołaj syn Mojżesza	rektor; wzmianka o jego pobycie w Tucholi jako prokuratora i pełnomocnika Andrzeja Łaskarzewica, prepozyta kapituły włocławskiej.
1417	Krystyn z Modzerowa	pochodził z Modzerowa na Kujawach południowych; zrezygnował z probostwa bydgoskiego przed 11 grudnia 1417 r.
1418–1423	Dobrogost	13 sierpnia 1423 r. stanął przed sądem konsystorskim we Włocławku, oskarżony o zaniedbania w pracy duszpasterskiej z powodu nałogu pijaństwa; akta wskazują, że wikariusze spełniali jego obowiązki duszpasterskie w tym czasie.
1449–1451	Michał z Domasławia	pochodził z Domasławia niedaleko Żnina.
1460–1463	Mikołaj	proboszcz bydgoski oraz ołtarzysta kościoła parafialnego św. Marii Magdaleny w Poznaniu.
1483	Marcin	proboszcz.
1502–1505	Maciej Kijowski ze Służewa herbu Ogończyk	proboszcz bydgoski i jednocześnie kanonik gnieźnieński oraz kanonik kolegiaty łęczyckiej; zrezygnował z probostwa; zmarł w 1525 r.
1513–1516	Marcin z Osiecznej	proboszcz; w drugiej połowie 1513 r. również kapelan zamkowy w Przedczu.
1520	Pieniążek	proboszcz; bydgoski bernardyn lub karmelita.
1527	Franciszek z Międzychodu	proboszcz i dziekan bydgoski.
1531–1552	Grzegorz Wyrozębski z Wyrozęb	proboszcz i oficjał bydgoski, ponadto archidiakon gnieźnieński i oficjał kamieński.
1554–1558	Gabriel ze Zgierza	proboszcz.
1558	Jan Bobowita z Bobowa	proboszcz.
1564	Michał Makowiusz z Makowa	proboszcz.
1567–1581	Jan Fabiusz z Bobowa	proboszcz i oficjał bydgoski; posiadał ogólne wykształcenie uniwersyteckie (magister sztuk wyzwolonych); miał pięciu wikariuszy; był także plebanem w Kościelcu Kujawskim, pochowany w kościele bydgoskim.
1581–1609	Sebastian Paulin z Szamotuł	proboszcz i oficjał bydgoski, bakałarz sztuk wyzwolonych; wcześniej kaznodzieja w Kościanie (przed 1581), później pleban w Dobrczu (od 1584); miał sześciu wikariuszy, altarzystów i mansjonarzy.
1610–1629	Andrzej Krąpiewski z Bydgoszczy	proboszcz i oficjał bydgoski; z możnej i wpływowej rodziny mieszczańskiej z szlacheckim rodowodem; karierę zaczynał w diecezji chełmińskiej jako pleban w Szczepankach, Łasinie (1597), bakałarz w Chełmnie (przed 1608) oraz tamtejszy proboszcz i dziekan (1608-1610); zmarł w 1629 r. w Bydgoszczy.
1629–1631	Jan Krzezwiór z Bydgoszczy	pleban i oficjał bydgoski; syn Marcina i Reginy, bydgoskich mieszczan o szlacheckim pochodzeniu; dotychczasowy ołtarzysta farnego ołtarza Świętej Katarzyny (od 1615); zmarł w 1631 r. w Bydgoszczy.
1631–1639	Jan Patrycy (Petrycy)	pleban, dziekan i oficjał bydgoski.
1643–1647	Wojciech Chomętowski	proboszcz i oficjał bydgoski, kanonik kolegiaty kruszwickiej; zmarł 1 kwietnia 1647 r. w Bydgoszczy.
1647–1659	Wojciech Szachora	proboszcz i dziekan, od 1657 r. również oficjał bydgoski; zmarł w 1659 r. w Bydgoszczy; w latach 1653–1656 obowiązki proboszcza pełnił komendarz ks. Jan Laubiger, wikariusz farny i kapelan kaplicy Świętej Trójcy na Przedmieściu Poznańskim, a w roku 1656 – ks. Marcin Pruski, bydgoski bernardyn.
1659–1662	Walenty Szymański	proboszcz, dziekan i oficjał bydgoski; także kanonik kolegiaty kruszwickiej i protonotariusz apostolski (infułat); zmarł w 1662 r. w Bydgoszczy.
1663–1672	Jan Krąpiewski z Bydgoszczy	proboszcz, oficjał i dziekan bydgoski, kanonik kruszwicki; krewny wcześniejszego proboszcza Andrzeja Krąpiewskiego; do 1650 r. był mansjonarzem w kościele benedyktynek w Sierpcu, od 1651 r. komendarzem fordońskim, a do 1662 r. plebanem golubskim; zmarł we wrześniu 1672 r. w Bydgoszczy.
1672–1681	Paweł Rylski z Wielkiego Rylska	prepozyt, od 1673 r. oficjał, a od 1674 r. także dziekan bydgoski, ponadto kanonik kolegiaty Świętego Michała na zamku krakowskim; w 1676 r. obowiązki proboszcza pełnił komendarz ks. Jan Jakub Doński, wikariusz farny i kapelan farnej kaplicy Świętych Fabiana i Sebastiana.
1686	Jakub Ignacy Włodzimierski	proboszcz i oficjał bydgoski; także proboszcz w Solcu Kujawskim; oskarżono go później o wywóz wielu ksiąg z biblioteki farnej na plebanię solecką.
1689	Skubaczewski	proboszcz; potomek rodziny bydgoskich mieszczan o szlacheckim rodowodzie.
1699	Józef Kotyński	prepozyt bydgoski.
1712	Jerzy Ciećwierski	komendarz pełniący obowiązki proboszcza; prepozyt szpitala św. Stanisława na Przedmieściu Kujawskim.
1729–1730	Szymon Franciszek Minkiewicz	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego; proboszcz fordoński, scholastyk kolegiaty wolborskiej, później także oficjał bydgoski i kanonik kolegiaty kruszwickiej.
1733	Jan Bukowski z Bydgoszczy	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego; prepozyt kaplicy Świętego Krzyża na Przedmieściu Poznańskim oraz św. Stanisława na Przedmieściu Kujawskim.
1740	Szymon Franciszek Minkiewicz	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego.
1745–1749	Michał Kozłowski	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego, oficjał bydgoski, dziekan inowrocławski, pleban w Tucznie, zmarł w 1749 r.
1750	Antoni Żukiński	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego.
1751–1768	Antoni Żukiński	proboszcz bydgoski; oficjał bydgoski (1751-1753), kanonik kolegiaty kruszwickiej, dziekan inowrocławski oraz pleban w Tucznie (1750-1768); w parafii bydgoskiej miał dwóch wikariuszy do pomocy.
1754–1779	Wawrzyniec Dutkowski	komendarz pełniący obowiązki proboszcza bydgoskiego; prepozyt szpitala Świętego Krzyża na Przedmieściu Poznańskim.
1779–1806	Jan Dutkowski	proboszcz bydgoski, urodzony w 1759 r.; odbudował plebanię; odnowił świątynię św. Stanisława; w 1792 r. wystosował protest przeciwko planom przeciągania Kanału Bydgoskiego przez grunty należące do parafii bydgoskiej; pełnił posługę do swojej śmierci; w 1794 r. jego podwładny ks. Rudawski wsparł finansowo powstanie kościuszkowskie kościelnymi precjozami i dewocjonaliami.
1806–1809	Andreas Kalonne (Kahlorn)	komendariusz; Niemiec z Prus Wschodnich; prowadził duszpasterstwo niemieckie w farze.
1814–1818	Jan Hieronim Wyszomirski	proboszcz; pochodził z Prus Zachodnich; uznawany za świetnego znawcę filozofii i teologii oraz kaznodzieję; jego kazania były publikowane w Dzienniku Urzędowym Departamentu Bydgoskiego; był również rektorem Szkoły Głównej Departamentowej w Bydgoszczy; miał dwóch wikariuszy do pomocy; pełnił posługę do końca życia.
1821–1823	Jan Thielmann	komendariusz tymczasowo zarządzający kościołem wobec wakatu na stanowisku proboszcza.
1823–1828	Jakub Kantak	proboszcz; miał do pomocy dwóch wikariuszy; odszedł do Inowrocławia, gdzie objął probostwo; parafia znajduje się w dekanacie bydgoskim oraz archidiecezji gnieźnieńskiej.
1830–1831	Stanisław Sanftleben	proboszcz urodzony w 1769 r.; miał do pomocy dwóch wikariuszy; osobiście zaangażowany w działalność na rzecz powstania listopadowego; stanął na czele patriotycznego sprzysiężenia wraz z Napoleonem Czapskim; wielokrotnie podróżował do Warszawy na spotkania z władzami powstańczymi; po upadku powstania przeniesiony z probostwa bydgoskiego do Królestwa Polskiego.
1834–1843	Walenty Frank	proboszcz; miał do pomocy trzech wikariuszy; pochodził ze Śląska; jako jedyny proboszcz bydgoski korespondował z diecezją w języku niemieckim; przeniesiony do Poznania po wyborze na kanonika tamtejszej kapituły katedralnej.
1844	wakat	_
1845–1870	Józef Turkowski	proboszcz; miał do pomocy dwóch wikariuszy; w latach 1868–1870 łączył funkcje proboszcza bydgoskiego oraz dziekana dekanatu bydgoskiego; pełnił posługę do swojej śmierci.
1871	Augustyn Jaskulski	administrator parafii pełniący obowiązki proboszcza; miał do pomocy dwóch wikariuszy; pochodził z Prus Zachodnich; uzyskał stopień licencjata teologii; ceniono go za doskonałą znajomość hebrajskiego.
1872–1887	Antoni Choiński	proboszcz; miał do pomocy dwóch wikariuszy; był inicjatorem założenia w 1883 r. Towarzystwa Robotników Katolickich, które w 1892 r. przemianowano na Towarzystwo Robotników Polsko-Katolickich – największą polską organizację w Bydgoszczy; zrezygnował z probostwa z powodu konfliktów i przeszedł na emeryturę.
1887–1899	Józef Choraszewski	proboszcz; doktor teologii; miał do pomocy trzech wikariuszy; inicjator budowy kościoła Świętej Trójcy; angażował się społecznie w różne organizacje i stowarzyszenia; założył Katolickie Towarzystwo Rzemieślników Polskich w 1894 r.; pełnił posługę do końca życia.
1899	Leo Fischbock	administrator parafii pełniący obowiązki proboszcza (maj – grudzień 1899 r.); Niemiec z prowincji Pomorze Zachodnie.
1899–1906	Ryszard Markwart	proboszcz; pochodził z Ostródy; miał do pomocy trzech wikariuszy i rezydenta; zabiegał o budowę kościoła Świętej Trójcy w Bydgoszczy, był założycielem cmentarza Nowofarnego; polski działacz narodowy; pełnił posługę do końca życia.
1906–1912	Józef Jagalski	administrator parafii pełniący obowiązki proboszcza; miał do pomocy czterech wikariuszy.
1912–1921	Eduard Becker	niemiecki proboszcz, zatwierdzony przez władze kościelne po kilku latach starań; miał do pomocy czterech wikariuszy; opuścił parafię farną w lutym 1921 r. po jej reorganizacji i utworzeniu czterech odrębnych okręgów duszpasterskich.
1921–1929	Tadeusz Skarbek-Malczewski	proboszcz i dziekan bydgoski; renowator kościoła farnego i kościoła Klarysek, odkrywca i restaurator obrazu Matki Bożej Bydgoskiej we farze; pozostawił wiele katolickich symboli religijnych w mieście.
1929–1931	Mieczysław Łapka	tymczasowy administrator kościoła i parafii.
1931–1939	Józef Schulz	proboszcz i dziekan bydgoski; działacz Polskiego Związku Zachodniego; wiceprzewodniczący zarządu bydgoskiej Straży Obywatelskiej na początku września 1939 r.; aresztowany i maltretowany przez hitlerowców; zesłany do obozu koncentracyjnego w Dachau, a następnie do Buchenwaldu, gdzie zmarł.
1939–1945	Alojzy Kaluschke	niemiecki proboszcz, miał do pomocy dwóch wikariuszy; pod presją zgodził się na wyburzenie kościoła jezuickiego na Starym Rynku.
1945–1966	Franciszek Hanelt	proboszcz; pracował w Bydgoszczy w okresie międzywojennym (1923-1939) jako wikariusz w kościele Św. Trójcy oraz prefekt w szkołach średnich; lata okupacji spędził w Solcu Kujawskim, gdzie działał w AK; w latach 50. zrestaurował bydgoski kościół farny oraz kościół Klarysek; rozszerzył kult Matki Boskiej Bydgoskiej oraz doprowadził do ukoronowania jej wizerunku w 1966 r.
1966–1982	Kazimierz Warda	proboszcz.
1982–1996	Jan Wiktor Nowak	proboszcz fary oraz Wikariusz Biskupi dla miasta Bydgoszczy, biskup pomocniczy gnieźnieński; w czasie sprawowania stanowiska proboszcza był zastępowany przez innych kapłanów, np. w 1995 r. przez ks. Bronisława Wiśniewskiego.
1996–2010	Zbigniew Maruszewski	proboszcz; od 2004 r. parafia należy do diecezji bydgoskiej (zm. 10.08.2015).
od 2010	Stanisław Kotowski	proboszcz.

Wikariusze

Wikariusze byli obecni w parafii już w XV wieku, a po 1466 roku zazwyczaj rekrutowani byli z grona mansjonarzy. Liczba wikariuszy w ciągu XVI-XVIII wieku wynosiła od 2 do 6. Często pojawiali się także komendarze wybierani przez proboszczów, którzy zarządzali kilkoma beneficjami kościelnymi, co skutkowało ich nieobecnościami w Bydgoszczy. Komendarze zaczęli pełnić swoją rolę od drugiej połowy XVII wieku, a ich liczba wzrosła zwłaszcza w XVIII wieku, kiedy Bydgoszcz zmniejszyła swoją populację w wyniku wojen i epidemii.

Od XVI wieku wprowadzono również funkcję kaznodziei farnego, który wygłaszał kazania, a po 1616 roku miejsce to zajmowali na przemian jezuici, назначani przez biskupa włocławskiego. W czasie, gdy Bydgoszcz znalazła się pod pruskimi rządami, liczba wikariuszy oscylowała wokół jednego, a w XIX wieku zaczęła się zmieniać, osiągając z reguły 3 wikariuszy. W latach 1845-1870, gdy proboszczem był ks. Józef Turkowski, przez parafię przewinęło się aż 23 wikariuszy.

Świecki personel kościelny

W staropolskich czasach świecki personel farny obejmował różne funkcje, takie jak dzwonnik, nauczyciel szkoły parafialnej, kantor, zakrystian, organista oraz kalikant. Wybierani i opłacani byli przez władze miejskie, natomiast proboszcz miał głos doradczy w ich sprawach, co wynikało z postanowień przywileju lokacyjnego. Dodatkowe źródła dochodu dla personelu kościelnego pochodziły z datków oraz opłat za usługi podczas ślubów i pogrzebów.

Dzwonnicy mieli za zadanie dzwonienie w określonych porach oraz sygnalizowanie sytuacji awaryjnych, jednakże ich obecność w personelu zanikła po 1600 roku, kiedy do ratusza dobudowano wieżę z dzwonem alarmowym. Zakrystian zajmował się zarządzaniem zasobami liturgicznymi, podczas gdy kantor prowadził śpiewy, jak litanie i koronki maryjne. Z historycznych źródeł znamy imiona 11 kantorów i 5 organistów.

Wśród kantorów bydgoskich można wymienić:

• Szymon, 1598 – również nauczyciel szkoły parafialnej,
• Stanisław Grocholita, 1598 – także nauczyciel,
• Tomasz Znój z Krobii, 1599 – również nauczyciel,
• Wojciech Znój, brat Tomasza, 1599,
• Stefan Mączka vel Rączka, 1607,
• Cyprian Kacki, 1617,
• Walerian Maciejewski, 1647,
• Walenty, 1651,
• Walenty, 1694–1696 – jednocześnie śpiewak katedry włocławskiej,
• Maciej Ciesielski, 1745–1760 – również nauczyciel,
• Andrzej Jaśniewicz, 1791.

Organiści z tego okresu to:

• Paweł, 1586,
• Walentyn Skorczyński, 1658–1659,
• Stanisław Gaczkowski, 1673,
• Walentyn Bętkowski, 1757–1763,
• Fabian, 1764.

Nauczyciele w bydgoskiej szkole parafialnej, nazywani rektorami lub bakałarzami, często mieli wykształcenie uniwersyteckie. Historyczne zapiski wspominają o zaledwie kilku z nich.

Znani nauczyciele bydgoskiej szkoły parafialnej to:

• Stanisław „de Schusko”, 1398 – miał tytuł magistra sztuk wyzwolonych,
• Bartłomiej, 1533–1547,
• Szymon, 1598 – jednocześnie kantor kościelny,
• Stanisław Grocholita, 1598 – też kantor,
• Tomasz Znój z Krobii, 1599 – także kantor,
• Józef Kaczugowic, 1625,
• Tobiasz Piórowic, 1650.

---

Oceń: Parafia farna w Bydgoszczy

---