Pałcz

---

Położenie

Pałcz jest usytuowany w odległości około 3 km na północ od Starego Fordonu. Teren ten graniczy z wieloma osiedlami, takimi jak Powiśle, Nad Wisłą, Niepodległości oraz Łoskoń.

Granice osiedla Pałcz są wyznaczone przez kilka charakterystycznych punktów:

• od wschodu: starorzecze Wisły,
• od południa: ul. Bortnowskiego oraz linia, która stanowi jej przedłużenie do alei Piłsudskiego, a następnie do skrzyżowania z ul. Andersa,
• od zachodu: ul. Andersa oraz ul. Tomaszewskiego,
• od północy: ul. Braci Bażańskich i linia będąca jej przedłużeniem w kierunku wschodnim do starorzecza Wisły.

Ulice Pałcza

W Pałczu wiele ulic nosi imiona zasłużonych osób, które miały istotny wkład w rozwój bydgoskiego środowiska kulturalnego. Wśród patronów ulic znajdują się biblioteczni, drukarscy oraz księgarscy działacze, którzy działali w okresie zaboru pruskiego oraz w pierwszej połowie XX wieku.

Na szczególną uwagę zasługują następujące postacie:

• gen. Tadeusz Bora-Komorowski,
• Bracia Bażańscy (Władysław, Kazimierz i Marian),
• Konstanty Chmielewski,
• Narcyz Gieryn,
• Piotr Karowski,
• Franciszek Kiedrowski,
• Bolesław Marcińczak,
• Leon Posłuszny,
• Tomasz Śniegocki,
• Stanisław Tomaszewski.

Warto zaznaczyć, że niektóre z tych nazwisk są jedynie obecne na dostępnych mapach, a ich znaczenie dla lokalnej historii jest wciąż odkrywane (stan na 01.05.2013).

Etymologia

Nazwa osiedla ma swoje korzenie w historii sięgającej końca XIII wieku, kiedy to na jego terenie po raz pierwszy wzmiankowano wieś Pałcz. W starych dokumentach pojawiała się również pod różnymi formami, takimi jak Palcze, Palisz, Palsze oraz Pelze, a w okresie zaborów była znana jako Palsch.

Kluczowym aspektem jest to, że termin pałcz pochodzi od słowa pałuki, które stosowano w dawnych czasach w odniesieniu do osad usytuowanych w zakolach rzek lub w ich pobliżu. Takie położenie doskonale odzwierciedla geografia Pałcza, ulokowanego nad Wisłą.

Odnośnie słowa pałuki, zgodnie z badaniami Jana Karłowicza i Aleksandra Brücknera, wyraz ten jest zapożyczeniem z języka czeskiego. Oznacza on łąkę, a w szerszym znaczeniu odnosi się również do łęgu, czyli podmokłej łąki zlokalizowanej nad zakolem rzeki.

Historia

Na terenie Pałcza można odnaleźć jedne z najstarszych oraz najbardziej licznych świadectw życia prehistorycznych osadników, które datowane są na obszar obecnego Fordonu. Wśród odkryć wyróżniają się przedmioty krzemienne sprzed około 9 000 lat p.n.e., stworzone przez łowców reprezentujących kulturę świderską, którzy prowadzili półosiadły tryb życia. Następnie, na miejscu tym pozostawili swoje ślady także przedstawiciele kultury pucharów lejkowatych, żyjący w okresie od 5500 do 5000 lat temu. Ponadto, z wczesnej epoki żelaza, datowanej na 700 do 400 roku p.n.e., pochodzą ciałopalne pochówki popielnicowe ludzi należących do kujawsko-chełmińskiej kultury łużyckiej.

Najwcześniejsze wzmianki dotyczące wsi Pałcz sięgają przełomu XIII i XIV wieku, potwierdzając jej przynależność do parafii pw. św. Mikołaja w Fordonie. Po zniszczeniu pierwotnego grodziska Wyszogród, które miało miejsce w 1330 roku podczas konfliktów polsko-krzyżackich, w okolicy uformowała się wieś o tej samej nazwie. Już w 1382 roku książę Władysław Opolczyk nadał jej prawa miejskie, a zgodnie z aktem lokacyjnym, Pałcz został podporządkowany Wyszogrodowi, włączając się w skład jego patrymonium.

W wyniku kolejnego aktu lokacyjnego, z 1424 roku, który dotyczył nowo powstałego Fordonu, status Pałcza jako wsi miejskiej nie zmienił się. W kontekście przynależności kościelnej, Pałcz znalazł się w obrębie parafii, która została erygowana w pierwszej połowie XV wieku. W XVI wieku, obok miejskiego Pałcza, powstała nowa wieś tego samego imienia, która stała się własnością szlachecką.

Prawdopodobnie w XVII wieku nowa wieś uzyskała prawo olęderskie, co związane było z napływem protestanckiego osadnictwa niemieckiego. Wśród właścicieli tej części Pałcza w XVII i XVIII wieku można wymienić nazwiska Gałeckich oraz Wiesiołowskich. W drugiej połowie XVII wieku oraz na początku XVIII wieku, właściciele „szlacheckiego” Pałcza byli dzierżawcami dóbr wójtowskich Fordonu. Warto zaznaczyć, że jeden z nich, starosta bydgoski Franciszek Zygmunt Gałecki, użył siły, przejmując część terenów Pałcza, co doprowadziło do długoterminowego sporu sądowego z miastem.

Ostatnim przed rozbiorami właścicielem Pałcza był Ignacy Gałecki, wnuk Franciszka Zygmunta, który również piastował urząd starosty bydgoskiego. W wyniku I rozbioru Polski, Pałcz trafił pod panowanie Królestwa Prus, a „miejski” Pałcz wciąż pozostawał w granicach Fordonu. Natomiast „szlachecki” Pałcz został odebrany Ignacemu Gałeckiemu jako kara za nieuznawanie władzy króla Fryderyka Wilhelma II.

W 2018 roku, niedaleko dawnej pętli autobusowej Mariampol, pomiędzy ul. Wyzwolenia a stadniną koni, a w sąsiedztwie przystanku tramwajowego Łoskoń, powstała trasa spacerowa o długości 1 km, która upamiętnia historię czterech dawnych osad przed przyłączeniem tych terenów do Bydgoszczy: Mariampola, Zofina, Pałcza oraz Łoskonia. Inicjatywa ta została zrealizowana w ramach Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego.

---

Oceń: Pałcz

---