Jaz Czersko Polskie

---

Lokalizacja

Jaz Czersko Polskie znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie ul. Toruńskiej 157b, na granicy trzech osiedli: Brdyujście, Łęgnowo oraz Zimne Wody w Bydgoszczy. Od południowego wschodu jaz zamykają dwa istotne obiekty: tor regatowy oraz fragment rzeki Brdy. Całość znajduje się w odległości 2,8 km od źródła drogi wodnej Wisła-Odra. Jaz ten jest jednocześnie najbardziej wysuniętym na południowy punkt budowlanym tego stopnia wodnego.

Historia

Pierwsze działania związane z budową systemu kanalizacji na odcinku rzeki Brdy w rejonie Bydgoszczy miały miejsce w latach 1877–1879. W tym okresie powstała śluzę Brdyujście, a także dwa jazy iglicowe w Czersku Polskim, które charakteryzowały się niewielkim piętrzeniem. Kolejnym istotnym elementem na rzece był stopień Kapuściska, umiejscowiony na szóstym kilometrze Brdy. W trakcie modernizacji bydgoskiego węzła wodnego, która miała miejsce w latach 1904–1907, zdecydowano o likwidacji tego stopnia, co skutkowało zwiększeniem piętrzenia w Brdyujściu.

Aby podnieść poziom wody w miejscu wcześniejszego jazu kozłowo-iglicowego, który miał wysokość piętrzenia wynoszącą 50 cm, wybudowano nowy jaz walcowy. Stalowe elementy pierwotnego jazu zostały usunięte, natomiast granitowe przyczółki, najprawdopodobniej, przetrwały do dziś, znajdując się ponad metr pod wodą, kilkadziesiąt metrów powyżej nowego jazu. Koszty budowy tego obiektu pokryto w 66% z budżetu Bydgoszczy, a pozostałe 34% pochodziło z dotacji rządu pruskiego. Całkowity koszt inwestycji, obejmującej zarówno budowę jazu, jak i elektrowni zlokalizowanej przy lewym przyczółku, wyniósł 1,2 mln marek.

Modernizacja stopnia wodnego oraz budowa jazu walcowego podyktowane były koniecznością rozszerzenia Portu Drzewnego w Bydgoszczy, co było odpowiedzią na rosnący transport drewna z Królestwa Kongresowego oraz Małopolski do Cesarstwa Niemieckiego, drogą wodną Wisła-Odra. W wyniku tej inwestycji, w roku 1906 przez Brdyujście przewieziono aż 5 milionów m³ drewna, co stanowiło około ⅓ całkowitego importu drewna do Rzeszy Niemieckiej.

W latach 1994–1997 jaz przeszedł rozszerzenie o przelew boczny żelbetowy, trzyprzęsłowy, na którego wypadzie powstała w 1997 roku druga elektrownia wodna, wyposażona w cztery hydrozespoły z turbinami systemu Kaplana. Natomiast w 2005 roku przeprowadzono remont jazu walcowego, którego celem było przywrócenie pełnej sprawności mechanizmom wyciągowym oraz innym urządzeniom.

Funkcja

Jaz Czersko Polskie pełni kluczową rolę w zarządzaniu wodami rzeki Brdy. Jego głównym zadaniem jest umożliwienie przepuszczania wód, które są spiętrzone dla celów żeglugi na odcinku między Czersko Polskie a hydrowęzłem Bydgoszcz. Osiąga to w sposób zminimalizowany, ograniczając wahania zwierciadła wody w rzece.

Średnie spiętrzenie wynoszące 3,76 m pozwala na zapewnienie żeglowności na Brdzie na odcinku Śluza Miejska w Bydgoszczy do Śluza Czersko Polskie. Równocześnie jaz umożliwia niezakłóconą pracę systemów ujęć wodnych oraz wylotów kanalizacji deszczowej.

Dodatkowym atutem funkcjonowania jazu jest jego zdolność do stabilizacji wód gruntowych i odwodnienia terenów przylegających do rzeki, co znacząco podnosi bezpieczeństwo obszarów przybrzeżnych.

Od 1997 roku jaz współpracuje z pobliską elektrownią wodną „Mewat”, która przejmuje przepływ rzeki w normalnych warunkach, co przyczynia się do efektywności zarządzania zasobami wodnymi na tym obszarze.

Konstrukcja

Jaz Czersko Polskie charakteryzuje jednoprzęsłową konstrukcję betonową o szerokości 22 metry. W jego skład wchodzi stalowy walec o średnicy 2,5 metra, który może być uruchamiany elektrycznie lub manualnie, przy użyciu łańcucha Galla po zębatych torach zamocowanych w przyczółkach. Uszczelnienie walca stanowi dębowa belka, zamocowana wzdłuż walca w specjalnie wyprofilowanym gnieździe wykonanym z blachy stalowej.

Podnoszenie oraz opuszczanie walca realizowane jest dzięki mechanizmowi wyciągowemu, napędzanemu silnikiem elektrycznym o mocy 17 kW. W sytuacjach awaryjnych możliwe jest również ręczne sterowanie, które odbywa się za pomocą dwóch korb połączonych łańcuchem sworzniowym. Mechanizm ten znajduje się na prawym przyczółku jazu, na stalowym pomoście, co zapewnia łatwy dostęp do jego elementów.

Na górnej części jazu zainstalowany jest pomost operacyjny, który wykonano w konstrukcji stalowej w formie mostu. Jego długość wynosi 24,90 metra i pełni również funkcję belki oporowej podczas szandorowania. Rzędna progu jazu wynosi 29,72 metra Kr, a maksymalna przepustowość wynosi od 115 do 176 m³/s, uzależniona od stopnia podtopienia progu.

Dodatkowe obiekty

Przy jazu Czersko Polskie można znaleźć kilka istotnych obiektów, które pełnią różne funkcje. Warto je przybliżyć:

• przepławka dla ryb usytuowana na prawym przyczółku jazu została zbudowana w 1999 roku,
• elektrownia wodna umiejscowiona w maszynowni jazu, zlokalizowana na lewym brzegu, o mocy 100 kW oraz maksymalnym przełyku wynoszącym 3,5 m³/s,
• elektrownia wodna z przelewem bocznym na prawym brzegu jazu, zarządzana przez spółkę MEWAT, która ma maksymalny przełyk osiągający 30 m³/s.

Na bloku siłowni, znajdującym się przy przyczółku, wznosi się zabytkowy, dwukondygnacyjny budynek, wykonany z cegły, w którym na początku XX wieku zainstalowano maszynownię z generatorem oraz rozdzielnię i akumulatorownię. Ta struktura funkcjonowała aż do lat 60. XX wieku.

Architektura

Architektura obiektu hydrotechnicznego, jakim jest jaz, znana jest z form, które charakteryzują się stylem historyzmu z przełomu XIX i XX wieku. Estetyka tej budowli doskonale wkomponowuje się w naturalny pejzaż Brdy. W rezultacie, budowle te nie tylko przyciągają wzrok, ale także odgrywają istotną rolę w dziedzictwie kulturowym i cywilizacyjnym Europy.

W interesującym kroku, w 2005 roku jaz, w połączeniu z towarzyszącymi mu obiektami technicznymi, został wpisany do rejestru zabytków. To uznanie podkreśla znaczenie tej budowli w kontekście konserwacji oraz ochrony tradycyjnych wartości architektonicznych.

Administracja

W 2014 roku zarządzanie jazem Czersko Polskie znajdowało się w gestii Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku oraz Zarządu Zlewni Wisły Kujawskiej w Toruniu. Obiekty związane z tym miejscem są nadzorowane przez Nadzór Wodny w Bydgoszczy, który ma swoją siedzibę na terenie stopnia Czersko Polskie. Dodatkowo, administracja przelewu bocznego oraz elektrowni wodnej usytuowanej na prawym brzegu należy do spółki „Mewat”.

---

Oceń: Jaz Czersko Polskie

---