Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. L. Braille’a w Bydgoszczy

---

Położenie

Budynek, w którym mieści się Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. L. Braille’a, znajduje się w Śródmieściu Bydgoszczy. Położony jest w pobliżu trzech ważnych ulic: 3 Maja, Zygmunta Krasińskiego oraz Mikołaja Reja.

Historia

Okres pruski

Historia bydgoskiego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla dzieci niewidomych sięga 6 lipca 1853 roku, kiedy to w Wolsztynie zainaugurowano Zakład dla Dzieci Niewidomych. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był aptekarz i filantrop o imieniu Knechtel. W 1864 roku nastąpiła zmiana, kiedy to zakład przeszedł pod zarząd samorządu Prowincji Poznańskiej.

W 1865 roku Komisja Stanowa zaproponowała budowę nowego zakładu w Bydgoszczy dla czterdziestu dzieci niewidomych, niezależnie od ich wyznania. Sejm Pruski zaakceptował tę propozycję 2 października 1868 roku. Dodatkowo, Komisja Stanowa przyjęła darowiznę gruntu z ratusza bydgoskiego, która miała 2,13 morgi i była przeznaczona pod nową placówkę oświatową. Ponadto, Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego zainwestował 28 tysięcy talarów na budowę budynku.

Budowa, która trwała kilka lat, zakończyła się wiosną 1872 roku oddaniem do użytku nowego obiektu, zaprojektowanego przez miejskiego radcę budowlanego, Fritza Müllera. Nowy gmach miał dwa piętra, 37 pokojów dla uczniów oraz mieszkania dla nauczycieli i personelu.

W tym samym czasie z Wolsztyna przeniesiono również jednoklasową szkołę do Bydgoszczy. Dyrektorem nowego zakładu został Albert Kienel, znany pedagog, który wcześniej pracował z niewidomymi przez około 20 lat. 4 maja 1872 roku przybyli pierwsi wychowankowie, a na początku XX wieku większość z nich stanowili Polacy, którzy poddawani byli intensywnej germanizacji.

Z chwilą powstania, ośrodek szybko stał się ośrodkiem życia dla niewidomych w zaborze pruskim, przyciągając uczniów przede wszystkim z Pomorza, Wielkopolski i Śląska. Początkowo w placówce uczyło się 24 uczniów (docelowo mogła przyjąć 40 dzieci). Uczniowie kończyli sześcioklasową szkołę powszechną, po czym zdobywali kwalifikacje w takich zawodach jak organista, szczotkarz czy koszykarz. Pierwszy absolwent-organista ukończył szkołę w 1886 roku, a w 1906 roku zakład wypuścił pierwszą absolwentkę-masażystkę. Pod rządami Antona Wittiga, dyrektora od 1882 roku, powstało schronisko dla niewidomych na rogu ulic Staszica i Kołłątaja, co umożliwiło absolwentom znalezienie pracy po zakończeniu nauki.

W latach 1906-1909 gmach zakładu został znacznie rozbudowany, dobudowano dwa skrzydła boczne, co znacznie zwiększyło przestrzeń edukacyjną – powstały nowe klasy i warsztaty. Odnowiono aulę, wzbogacając ją o nowe instrumenty muzyczne oraz centralne ogrzewanie, telefon i windę kuchenną.

Okres międzywojenny

Po zakończeniu I wojny światowej i przejęciu zakładu przez polskie władze, 1 kwietnia 1920 roku, placówka została przemianowana na Krajowy Zakład dla Ociemniałych. Ta nazwa obowiązywała aż do 16 stycznia 1928 roku, kiedy zmieniono ją na Wojewódzki Zakład dla Ociemniałych, a następnie 1 kwietnia 1938 roku na Zakład Ociemniałych Pomorskiego Wojewódzkiego Związku Komunalnego w Bydgoszczy.

Pierwszym dyrektorem w niepodległej Polsce był Bronisław Hausner, jednak w 1926 roku jego stanowisko przejął nauczyciel zakładu, Józef Mencel, który pełnił tę rolę do września 1939 roku. Po 1921 roku przyjmowano dzieci z północnych i zachodnich rejonów kraju, a liczba wychowanków wzrosła:

• w roku szkolnym 1920/21 – 59 (30 chłopców i 29 dziewcząt),
• w roku szkolnym 1929/30 – 123 (77 chłopców i 46 dziewcząt),
• w roku szkolnym 1938/39 – 65 (52 chłopców i 13 dziewcząt).

W placówce dzieci uczyły się w programie siedmioletniej szkoły powszechnej, a oprócz ogólnej edukacji, zdobywały umiejętności zawodowe, w tym szczotkarstwa i dziewiarstwa. Zakład prowadził także sklep z artykułami własnego wyrobu. W 1930 roku powstał pierwszy w Polsce oddział dla dzieci słabowidzących.

Okres okupacji

Po zajęciu Bydgoszczy przez niemieckie oddziały, zakład dla ociemniałych został zamknięty 26 października 1939 roku, a w jego miejscu uruchomiono szkołę dla głuchoniemych. Jednak z powodu eskalacji działań wojennych władze III Rzeszy postanowiły zlikwidować również tę szkołę. W 1943 roku w budynku przebywały osoby niemieckie, które straciły swoje mieszkania w efekcie bombardowań. Pod koniec wojny na terenie zakładu zorganizowano szpital wojskowy.

Okres powojenny

W pierwszych latach po wojnie w zakładzie mieściło się wiele różnych instytucji. W lipcu 1947 roku, dzięki interwencji Władysława Winnickiego, obiekt ponownie stał się ośrodkiem nauczania dla niewidomych. Zakład został otwarty na nowo 16 października 1948 roku jako Zakład Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych w Bydgoszczy. Oferował szkołę podstawową, średnią oraz internat, a w 1949 roku został upaństwowiony przez Kuratorium Bydgoskiego Okręgu Szkolnego.

W 1967 roku instytucja zmieniła nazwę na Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Bydgoszczy. W kolejnych latach stanowisko dyrektora pełnili między innymi Władysław Winnicki oraz Feliks Banach. W roku szkolnym 1972/73 ośrodek miał 183 uczniów oraz 77 osób personelu. W setną rocznicę utworzenia ośrodka, w 1972 roku, nadano mu imię Louisa Braille’a, twórcy pisma dla niewidomych, a w szkole odsłonięto jego popiersie.

W 1977 roku oddano do użytku budynek warsztatów szkolnych, gdzie uczono zawodów takich jak ślusarz czy szczotkarz. W 1982 roku placówka została przekształcona w Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Louisa Braille’a, z populacją 164 uczniów, a także możliwościami edukacyjnymi w szkole podstawowej oraz różnych typach szkół zawodowych. W tym okresie placówka posiadała również przedsiębiorstwa, które umożliwiały praktyki zawodowe dla absolwentów.

Współczesność

Od 2009 roku w ramach Ośrodka działa stowarzyszenie Visus Supremus, które ma na celu wspieranie edukacji oraz rehabilitacji osób niewidomych i słabowidzących. Stowarzyszenie prowadzi punkt konsultacyjno-diagnostyczny, który pomaga w ocenie potrzeb young ludzi z dysfunkcją wzroku.

W roku 2022 Ośrodek był bogaty w różnorodne formy wsparcia edukacyjnego, w tym:

• wczesne wspomaganie rozwoju małego dziecka (WWRD),
• oddział przedszkolny, który od 2023 roku funkcjonuje jako Przedszkole „Mały Książę”,
• szkoła podstawowa nr 53,
• liceum ogólnokształcące,
• technikum, oferujące kształcenie w zawodach związanych z masażem oraz logistyką,
• szkoła branżowa I stopnia nr 10, w której uczniowie uczą się zawodów: mechanik-monter maszyn i urządzeń, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, ślusarz, kucharz, pracownik pomocniczy gastronomii, pracownik pomocniczy obsługi hotelowej oraz pracownik pomocniczy ślusarzy,
• szkoła branżowa II stopnia, kształcąca techników żywienia i usług gastronomicznych,
• szkoła przysposabiająca do pracy,
• szkoła policealna, oferująca naukę dla techników administracji, techników tyfloinformatyków, masażystów, a także florystów,
• kwalifikacyjne kursy zawodowe dla dorosłych, obejmujące m.in. kursy gastronomiczne, tyfloinformatyczne i administracyjne,
• pierwszy w Polsce oddział dla dzieci i młodzieży głuchoniewidomych oraz z inną niepełnosprawnością złożoną,
• internat.

Warto zaznaczyć, że większość absolwentów liceum decyduje się na dalszą naukę w szkołach wyższych oraz policealnych. Ośrodek, od 19 stycznia 1999 roku, jest stowarzyszony z UNESCO, będąc pierwszą tego rodzaju placówką w Polsce.

W instytucji tej przebywają oraz uczą się dzieci i młodzież z różnymi problemami wzrokowymi, takimi jak krótkowzroczność, katarakty, podwichnięcia soczewki, mechaniczne uszkodzenia oczu, wrodzone wady wzroku i inne. Znaczna część uczniów boryka się z niedowidzeniem, natomiast pozostałe dzieci są całkowicie niewidome.

Ośrodek ustanowił Rekord Guinnessa 4 kwietnia 2014 roku, tworząc najdłuższą białą laskę na świecie o długości 24,33 metra, co miało miejsce na bydgoskim Starym Rynku.

W 2017 roku budynek wilii przy ulicy 3 Maja 11, o powierzchni 200 m², został przekazany przez bydgoski Ratusz, co miało na celu rozwinięcie Ośrodka o nową placówkę – przedszkole dla dzieci niewidomych, zgodnie z pozytywną opinią konserwatora zabytków.

W latach szkolnych 2021/2022 oraz 2022/2023 Ośrodek obchodził swoje 150-lecie istnienia, co czyni go najdłużej działającą szkołą w Polsce dla osób z dysfunkcją wzroku. Obchody kulminowały w konferencji, która miała miejsce 21 października 2022 roku w Hotelu pod Orłem, pod patronatem Agaty Kornhauser-Dudy, małżonki Prezydenta RP.

Budynki

Charakterystyka

Główny gmach naszego ośrodka jest dwupiętrowy, z internatem, który znajduje się na drugim piętrze oraz częściowo na pierwszym. W pozostałej części pierwszego poziomu znajdują się kluczowe gabinety, takie jak lekarza, pielęgniarki oraz okulisty, a także izolatki, sala doświadczania świata, gabinet historyczny, specjalny oddział przeznaczony dla dzieci głuchoniewidomych oraz aulę, która służy jako miejsce spotkań.

Na parterze ośrodka zlokalizowane są sale lekcyjne, stołówka oraz gabinety dyrektora i wicedyrektora. Również znajdują się tutaj pokoje dla kierownika internatu, rehabilitanta, psychologa oraz pedagoga szkolnego, a ponadto pokój nauczycielski i sekretariat szkoły. W bezpośrednim sąsiedztwie głównego budynku stoi jednopiętrowy pawilon, w którym odbywają się warsztaty szkolne, wybudowany w latach 1974-1975.

Warto zwrócić uwagę, że pawilon ten został połączony z nowoczesnym trzykondygnacyjnym budynkiem edukacyjnym, który oddano do użytku 3 września 2012 roku, z okazji obchodów 140-lecia ośrodka. Na terenie kampusu znajduje się również boisko, na którym znajdują się dwa place zabaw dla najmłodszych wychowanków, a także parking dla pracowników. Od 2017 roku możemy również korzystać z placu orientacji przestrzennej i ruchu ulicznego, znanego jako „Miasteczko Bezpiecznego Bohatera”.

W niedalekiej odległości od ośrodka, na rogu ulic Krasińskiego i Gimnazjalnej, mieści się sala gimnastyczna, która pierwotnie należała do zakładu dla głuchoniemych, a od roku 1920 została przekazana do użytku szkoły dla niewidomych.

Warto zaznaczyć, że do 1966 roku w skład kampusu Ośrodka wchodził także budynek Schroniska dla niewidomych przy ulicy Kołłątaja 9. Został on wybudowany w latach 1899-1901 w stylu eklektycznym, który nawiązuje do manieryzmu niderlandzkiego, według projektu bydgoskiego architekta Karla Bergnera. Powstał z inicjatywy Antona Wittiga, dyrektora bydgoskiego Prowincjonalnego Zakładu dla niewidomych. Budynek ten ma dwie kondygnacje oraz użytkowe poddasze, a nad jego złoconym portalem wejściowym umieszczono reliefowy złocony napis „Blindenheim”.

Architektura

Rzut głównego gmachu został zaprojektowany w formie litery „E”, z delikatnie wyróżniającymi się skrzydłami w elewacji podwórzowej i środkowej, które są podparte wydatnymi przyporami w narożach. Część centralna budynku zawiera najwyższą kondygnację typu mezzanina, otoczoną trzykondygnacyjnymi skrzydłami. Ryzality budynku zostały zwieńczone trójkątnymi szczytami i zdobione tynkowanymi elementami w formie czwórliścia. Ceglane elewacje są podzielone szerokimi fryzami, co podkreśla ich architektoniczny charakter.

W 2015 roku, podczas prac renowacyjnych, przy wejściu do Ośrodka od strony ulicy Krasińskiego, udało się odkryć zachowane XIX-wieczne freski w westybulu. Również na przełomie 2015 i 2016 roku przeprowadzono remont oraz renowację zabytkowej sali gimnastycznej znajdującej się na rogu ulic Gimnazjalnej i Krasińskiego, co znacznie poprawiło jej stan i komfort użytkowania.

W 2020 roku wykonano prace naprawcze oraz konserwatorskie przy zabytkowym murze, który otacza kampus Ośrodka od strony ulicy 3 Maja. Z kolei w wakacje 2021 roku zorganizowano renowację polichromowanej belki stropowej oraz kolumny w stołówce, zaś w 2022 roku przeprowadzono strojenie oraz konserwację zabytkowego fortepianu C. Bechstein z 1893 roku.

W bieżącym roku rozpoczęła się rozbudowa oraz renowacja zabytkowej willi przy ulicy 3 Maja 11, która ma być przystosowana na specjalistyczne przedszkole dla dzieci niewidomych.

---

Oceń: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. L. Braille’a w Bydgoszczy

---