Budynek Kołłątaja 9 w Bydgoszczy

---

Położenie

Budynek usytuowany jest w Śródmieściu Bydgoszczy, w strategicznym narożniku ulic Staszica oraz Kołłątaja. Znajduje się on naprzeciwko VI Liceum Ogólnokształcącego.

Historia

Gmach, znajdujący się przy ulicy Kołłątaja 9, został wybudowany w latach 1899–1901, wówczas był znany jako Roonstrasse. Jego autorem był bydgoski architekt Karl Bergner, który stworzył ten obiekt z myślą o wsparciu osób niewidomych, nazywanego wówczas Schroniskiem dla niewidomych (niem. Blindenheim).

Inicjatorem powstania budynku był Anton Wittig, który pełnił rolę dyrektora bydgoskiego Prowincjonalnego Zakładu dla Niewidomych, obecnie funkcjonującego jako Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych. W tamtych czasach wielu uczniów, po zakończeniu nauki, nie miało możliwości uzyskania zatrudnienia. Bywało, że na ulicach można było spotkać niewidomych żebraków, wśród których znajdowali się również osoby wyszkolone w zawodach przez bydgoski Zakład.

W związku z tą sytuacją, Wittig postanowił stworzyć Towarzystwo Opieki nad Niewidomymi, które w 1901 roku zdołało zgromadzić fundusze na budowę schroniska, z myślą szczególnie o kobietach, znajdującym się na skrzyżowaniu ulic Staszica i Kołłątaja. Anton Wittig objął stanowisko pierwszego Kierownika Schroniska, a jego następcy pochodzili również z bydgoskiego Zakładu dla Niewidomych. Schronisko przez dziesiątki lat pełniło rolę domu opieki oraz miejsca pracy dla mieszkańców Bydgoszczy z dysfunkcją wzroku, aż do 1962 roku, kiedy to stało się integralną częścią Zakładu. W obiekcie dorośli niewidomi znajdowali opiekę, zatrudnienie oraz różnorodne formy rozrywki.

W budynku funkcjonowała także drukarnia dla niewidomych, a przez długi okres aktywna była kaplica, która stanowiła pierwszy ośrodek duszpasterstwa osób niewidomych w regionie. Prefekturę kaplicy sprawował w latach 1923-1928 ksiądz Michał Kozal, związany z pobliskim Żeńskim Katolickim Gimnazjum Humanistycznym. Ponadto, w obiekcie mieściły się biura zarządu schroniska, sypialnie, jadalnia, wspólna przestrzeń do spędzania czasu oraz warsztaty.

Podopieczni schroniska angażowali się w różnorodne prace, takie jak szczotkarstwo, koszykarstwo, dziewiarstwo ręczne oraz drukarstwo, w tym w druku w alfabecie brajlowskim. Władze starały się promować ich usługi, wykorzystując lokalną prasę, a produkty wytwarzane w zakładzie były dostępne dla mieszkańców Bydgoszczy.

W 1923 roku w schronisku zorganizowano założycielskie zebranie Związku Cywilnych Niewidomych na Wielkopolskę i Pomorze, co stanowiło istotny krok w kierunku utworzenia Polskiego Związku Niewidomych. W obiekcie pracowały siostry elżbietanki oraz nauczyciele zawodów związanych z niewidomymi, a na stanowisku kierowniczym znajdowała się siostra przełożona i kierownik schroniska. W latach 1920-1921, w okresie międzywojennym, obiekt prowadzony był przez doktora Paula Bahra, renomowanego okulistę, który przyczynił się do działalności leczniczej w regionie, pozostając w Bydgoszczy pomimo fal migracyjnych.

Polskie władze oświatowe postanowiły o rozdzieleniu stanowisk Dyrektora Zakładu i Kierownika Schroniska, a w 1921 roku pierwszym polskim Kierownikiem został pan Michalak, a w 1922 roku pan Konwiński. Kierownictwo pełniło także swoją rolę w zarządach Towarzystwa Opieki nad Niewidomymi. Ostatnimi osobami, które miały ważny wpływ na działalność schroniska, były siostra Biegańska, przełożona oraz Bronisław Konwiński, kierownik.

Niestety, po wybuchu II wojny światowej działalność schroniska uległa zastoju, gdyż władze zdelegalizowały Towarzystwo. Schronisko działało oficjalnie do 1948 roku, a w 1962 roku budynek został przejęty przez publiczny system opieki zdrowotnej. Aktualnie w obiekcie ulokowane są Przychodnia „Śródmieście” oraz Przychodnia „Akademicka” oraz dwie indywidualne praktyki lekarskie. W 2015 roku władze miejskie podjęły decyzję o sprzedaży budynku na potrzeby funkcjonujących w nim usług medycznych, zachowując prawo do pierwokupu gmachu.

Wartość obiektu szacowano na 3,5 miliona złotych, a z uwagi na jego zabytkowy charakter, nabywcy zostali zobowiązani do wpłaty połowy tej kwoty.

Architektura

Budynek Kołłątaja 9 w Bydgoszczy to wyjątkowy przykład eklektycznej architektury, w której można dostrzec wpływy manieryzmu niderlandzkiego. Bez wątpienia, jest to jeden z trzech ważnych obiektów użyteczności publicznej w Bydgoszczy, obok budynku Dyrekcji Kolei Wschodniej oraz pałacyku Lloyda, które charakteryzują się elementami holendersko-manierystycznymi w swoich elewacjach zewnętrznych.

Budynek Kołłątaja ma dwie kondygnacje oraz użytkowe poddasze, a także piwnice w typie sutereny. Jego dach jest dwuspadowy, co dodaje mu harmonijnego wyglądu. Elewacje są wykonane z cegły i ozdobione są tynkowanymi detalami architektonicznymi, co sprawia, że całość prezentuje się niezwykle efektownie.

W architekturze budynku wyróżniają się niewielkie ryzality, które zwieńczone są szczytami wolutowymi, uzupełnionymi sterczynami. Okna, z kolei, otoczone są tynkowanymi opaskami oraz odcinkami gzymsów, co dodaje im elegancji. Główne wejście, umiejscowione w środkowym ryzalicie, jest wyjątkowo ozdobne. Bogato zdobiony portal posiada kolumny w stylu pseudodoryckim oraz reliefowy złocony napis „Blindenheim”, który przyciąga spojrzenia przechodniów.

---

Oceń: Budynek Kołłątaja 9 w Bydgoszczy

---