Fabryka Obrabiarek do Drewna

---

Charakterystyka

Specjalizujące się w branży drzewnej przedsiębiorstwo koncentruje się na wytwarzaniu maszyn oraz urządzeń dostosowanych do różnorodnych potrzeb przemysłu. W swojej ofercie ma szeroki wachlarz produktów, które obejmują m.in. traki, obrzynarki, wielopiły, pilarki, parkieciarki, strugarki, frezarki oraz kompleksowe linie technologiczne dla tartaków.

Oprócz produkcji, firma zapewnia również wsparcie serwisowe, co pozwala na ciągły rozwój oraz modernizację dostarczanych rozwiązań. Wyroby są dostępne zarówno na rynku krajowym, jak i w obrocie międzynarodowym.

Nagrody i wyróżnienia

W ostatnich latach firma została doceniona poprzez szereg nagród oraz wyróżnień, w tym:

• laureat rankingu 500 Najbardziej Innowacyjnych Firm – 2005,
• nominacja w rankingu Liderzy Marki 2005,
• laureat rankingu Diamenty Forbesa 2010,
• laureat Złotego Medalu Międzynarodowych Targów Maszyn i Narzędzi Dla Przemysłu Drzewnego i Meblarskiego DREMA 2016 w Poznaniu,
• Symbol Jakości i Niezawodności 2017,
• Certyfikat „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2017,
• Certyfikat „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2018 i Nominacja do Statuetki „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2018,
• Złoty Certyfikat „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2019.

Historia

Okres pruski

Przedsiębiorstwo powstało dzięki inicjatywie Carla Blumwe, który przyszedł na świat w 1827 roku w Chojnicach. W 1855 roku przeniósł się do Bydgoszczy, przybywając z Erfurtu. Po podjęciu pracy jako mistrz w Warsztatach Naprawczych Kolei Wschodniej w Bydgoszczy, gdzie pracował do 1865 roku, założył własny warsztat budowy i naprawy maszyn rolniczych pod nazwą „Carl Blumwe” przy ul. Jagiellońskiej 12. Początkowo w jego zakładzie zatrudnionych było zaledwie 3 pracowników. W 1869 roku, w związku z rozwojem działalności, przeniesiono warsztat na nową lokalizację przy ul. Jagiellońskiej 94.

W poszukiwaniu dogodniejszego miejsca, Blumwe w 1878 roku kupił działki z zabudowaniami na Wilczaku (obecnie ul. Nakielska 53), od wdowy po właścicielu odlewni żelaza, Juliusza Schmidta. Przeprowadził tam renowację zakładu, zainstalował nowe urządzenia oraz zwiększył zatrudnienie. Wytwarzał maszyny do obróbki drewna oraz traki dla tartaków. W tym samym roku przyjął swojego syna, Wilhelma, do spółki, a firma oficjalnie przyjęła nazwę „Carl Blumwe i Syn” (niem. C. Blumwe & Sohn Eisengiesserei u. Special – Fabrik für Patentwagenachsen und Holzbearbeitungsmaschinen). Z danych z 1886 roku wynika, że zakład ten zatrudniał już ponad 100 robotników.

Rozkwit przedsiębiorstwa wiązał się ze sprzyjającymi warunkami dla lokalnego przemysłu drzewnego, co z kolei było efektem eksportu drewna z Królestwa Kongresowego poprzez Wisłę oraz Kanał Bydgoski do Niemiec. Na rozwój kolejne znaczące inwestycje w Bydgoszczy, takie jak budowa Portu Drzewnego w latach 1879 oraz 1905-1907, przyczyniły się do zwiększenia produkcji w przedsiębiorstwie, które w tym czasie mogło zatrudniać około 6,2 tys. pracowników.

W 1887 roku zmarł Carl Blumwe, a fabrykę objął jego syn. Nowy właściciel mocno zainwestował w rozwój, rozbudowując zakład o nowe hale i warsztaty, które były nowocześnie wyposażone. W 1894 roku, liczba pracowników wzrosła do blisko 300, a na początku XX wieku zakład miał zatrudniać 350 osób. W tym okresie fabryka koncentrowała się na produkcji osi wagonowych oraz maszyn do obróbki drewna, które sprzedawano zarówno w Rzeszy Niemieckiej, jak i w Cesarstwie Rosyjskim.

W roku 1896 Wilhelm Blumwe otworzył nowoczesną odlewnię żelaza oraz przekształcił zakład w spółkę akcyjną, z której w 1897 roku został dyrektorem. Przedsiębiorstwo posiadało przedstawicielstwa w Berlinie, Magdeburgu i Kolonii, a jego produkcja była eksportowana do krajów na różnych kontynentach, takich jak Brazylia, Chiny, czy Japonia. Wilhelm prowadził zakład do 1903 roku, kiedy to zmarł, a jego następcy byli: inż. Gustaw Zschalig i handlowiec Bernhard Naumann, którzy dalej rozwijali działalność fabryki.

Okres międzywojenny

W wyniku odrodzenia się państwa polskiego, przedsiębiorstwo zostało przekazane Polakom i stało się oddziałem Pomorskiej Fabryki Maszyn S.A. z Grudziądza. Z dniem 1 lipca 1928 roku oddział bydgoski zyskał samodzielność jako Fabryka Traków i Maszyn do Obróbki Drzewa, dawniej C. Blumwe i Syn, sp. akc. w Bydgoszczy. W krótkim czasie zakład zaczął zaspokajać całkowite krajowe zapotrzebowanie, a także eksportować swoje wyroby do takich krajów jak Bułgaria, Turcja czy Rumunia.

Na koniec lat 20. w fabryce pracowało 500 osób, które produkowały około 150 traków oraz 1000 maszyn do obróbki drewna rocznie. Dwa znaczące medale przyznano podczas międzynarodowych wystaw w Rzymie (1926) oraz Wilnie (1928) za jakość produktów wyprodukowanych w zakładzie.

Wkrótce jednak, około 1930 roku, rynek uległ załamaniu, co miało zasadniczy wpływ na stagnację firmy. Do głównych przyczyn należały: wielki kryzys gospodarczy, zamknięcie granic w wyniku wojny celnej oraz monopolistyczne podejście zarządu Lasów Państwowych. W 1931 roku zatrudnienie w fabryce zmniejszyło się do zaledwie 100 osób, a rok później liczba ta spadła do 50.

Od 1935 do 1939 roku fabryka przeżywała ponowny rozwój. Organizacja produkcji została usprawniona, zwiększono zatrudnienie do 120 wykwalifikowanych pracowników oraz inżynierów. W tym czasie asortyment produkowanych maszyn liczył ponad 300 typów, a firma przyczyniła się do rozwoju narzędzi stolarskich do maszynowej obróbki drewna. Dużym osiągnięciem było wprowadzenie do produkcji trak „Gigantic” w 1936 roku, który zdobył uznanie na międzynarodowej arenie i zwyciężył w zawodach traków tartacznych organizowanych w Berlinie.

Niestety, 31 stycznia 1937 roku w nocy przy -18°C wybuchł pożar, który spalił halę z tokarnią i elektrownią, co przyniosło straty na poziomie 260 tys. złotych. Na miejsce przybył prezydent miasta, Leon Barciszewski, aby oszacować straty.

Okres okupacji

Po rozpoczęciu II wojny światowej, Bydgoszcz znalazła się pod okupacją niemiecką, a majątek fabryki został skonfiskowany przez Główny Urząd Powierniczy – Wschód. Zakład przywrócił swoją niemiecką nazwę „Fabrik für Holzverarbeitungsmaschinen Blumwe und Co. AG.”, a produkcja maszyn dla przemysłu drzewnego była kontynuowana, pomimo militarizacji zakładu.

Okres powojenny

W 1945 roku, wkrótce po zakończeniu wojny, fabryka znów rozpoczęła działalność. W kwietniu tego roku radzieckie władze wojskowe planowały wykazać zakład na liście obiektów do wywozu do ZSRR, jednak dzięki interwencji polskich władz udało się tego uniknąć. W 1948 roku w zakładzie pracowało już 365 osób, a w 1954 roku liczba ta wzrosła do 542, w tym 82 kobiet.

Pierwsze maszyny na eksport zostały wysłane do Jugosławii w 1947 roku, dzięki czemu zakład uzyskał status pierwszego bydgoskiego eksportera po wojnie. Do 1948 roku fabryka była jednym z kluczowych przedsiębiorstw w regionie, podlegającym bezpośrednio Ministerstwu Przemysłu w Warszawie.

Przemiana w zakładzie po wojnie, początkowo wiązała się z produkcją na potrzeby wojska, ale szybko powrócono do standardowej działalności w branży drzewnej. W latach 1950–1955 fabryka przeszła znaczną modernizację. W latach 60. zgłaszano problemy z efektywnością maszyn w zakładzie – około 60–70%, co wpływało na jakość warunków pracy i powodowało dużą rotację pracowników.

W 1970 roku zakład, na mocy decyzji zjednoczenia, zaczął specjalizować się w produkcji linii technologicznych dla przemysłu tartacznego. W latach 70. zainicjowano współpracę z firmami z Zachodnich Niemiec, wprowadzając nową linię do łączenia drewna. Export osiągnął wysoki poziom, sięgając 40% wyrobów sprzedawanych na rynki krajów socjalistycznych. Pracownicy byli zaangażowani również w montaż maszyn za granicą.

Od 1978 roku fabryka miała filię w Sępólnie Krajeńskim, gdzie uruchomiono wydział obróbki mechanicznej i świadczenie usług naprawczych dla ludności. 17 marca 2000 roku nastąpiła przekształcenie fabryki w spółkę prawa handlowego. W 2011 roku zorganizowano przetarg na sprzedaż udziałów, a do 2017 roku stworzono plan równoległego przeniesienia produkcji do nowego zakładu w miejscowości Niwy, a także do bydgoskiego parku przemysłowego. W maju 2020 roku podpisano przedwstępną umowę sprzedaży części terenu zakładu, z planem budowy nowych mieszkań. W 2021 roku fabryka została przeniesiona do nowej lokalizacji w Trzeciewcu.

2 września 2017 roku w hali fabrycznej miało miejsce niezwykłe wydarzenie kulturalne – przedstawienie Sny Marii Dunin, organizowane przez teatr Alelale.

Zabytkowa zabudowa zakładu

Kompleks fabryczny, który jest przedmiotem tego opisu, został wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku i jest wzorowany na zabudowie przemysłowej charakterystycznej dla takich centrów jak Łódź czy Warszawa. W ramach terenu fabrycznego zlokalizowano zarówno pałac, jak i willę fabrykanta, które wzbogaciły całość o piękne ogrody. Bogato zdobione elewacje prestiżowego budynku, pełniącego zarówno funkcje mieszkalne, jak i biurowe, podkreślały wysoki status społeczny właściciela, stawiając go w kontrastowej opozycji do prostszej, ceglanej architektury hal produkcyjnych.

Stopniowe rozszerzanie się zabudowy tego zakładu było procesem złożonym, z licznymi przebudowami i modernizacjami. Już w 1879 roku miała miejsce budowa willi właściciela, do której dołączono stolarnię. W międzyczasie, w latach 1893–1922, powstawały liczne obiekty, takie jak stajnia, kuźnia, kotłownia (w 1895 roku), trzy tokarnie (1894, 1900), hala montażowa (1896–1897), budynek żeliwiaka, dwa piece odlewnicze (1920), a także odlewnia zaprojektowana przez Fritza Weidnera (1922). Warto dodać, że z dawnych ekip maszynowych przetrwały m.in. obrabiarki oraz ostatni budynek w Bydgoszczy obłożony łupkiem.

Po zakończeniu II wojny światowej, zwłaszcza w latach 1950–1952, doszło do masowej rozbiórki znacznej części zabudowy, która uległa wymianie na nowoczesne obiekty produkcyjne. Inne budynki tylko częściowo zachowały swój pierwotny kształt. Do dzisiaj przetrwały jedynie takie elementy jak:

• budynek biurowy (1850–1900),
• hala montażu (1896–1897),
• tokarnia, obecnie funkcjonująca jako magazyn z portiernią (1895–1900).

Przed rokiem 2017 istniał również drewniany budynek magazynowy, umiejscowiony po parzystej stronie ulicy Nakielskiej (nr 50).

Budynek biurowy

Osobny artykuł poświęcony temu obiektowi można znaleźć pod tym linkiem: Willa Carla Blumwe w Bydgoszczy.

Hala montażu

Hala montażu, zbudowana w latach 1896–1897 według projektu, którego nie udało się zachować, została w 1950 roku przebudowana w kierunku wschodnim. Zlokalizowana jest w północno-wschodniej części fabrycznego terenu, tuż obok głównej bramy wjazdowej. Północna ściana budynku spełnia funkcję murowanego ogrodzenia od strony ul. Nakielskiej. Styl neogotycki tej hali charakteryzują fryzy arkadkowe, pseudowieżyczki oraz krenelaż. Bryła budynku odzwierciedla cechy architektury przemysłowej końca XIX i początku XX wieku, natomiast w samej hali odnaleźć można hydrauliczną prasę, datowaną na około 1900 roku, używaną do montażu traków. To właśnie hala montażowa pozostaje największym i najbardziej atrakcyjnym architektonicznie budynkiem przemysłowym w Bydgoszczy, gdzie pierwotnie realizowane były funkcje produkcyjne.

Dawna tokarnia

Tokarnia, stanowiąca część zabudowy, znajduje się po wschodniej stronie głównej bramy wjazdowej. Jej budowa miała miejsce w latach 1895–1900, a została dobudowana do północnej ściany wcześniejszej tokarni. Był to trzeci budynek tego typu, usytuowany wzdłuż wschodniej granicy parceli, obecnie znanej jako ulica Stawowa. Po 1945 roku obiekt przestał pełnić funkcję produkcyjną, a w latach 1971–1972 przeszedł znaczącą przebudowę, w wyniku której wydzielono portiernię w północno-zachodniej części, a resztę budynku przekształcono w magazyn gotowych wyrobów.

---

Oceń: Fabryka Obrabiarek do Drewna

---