Poczta Główna w Bydgoszczy

---

Położenie

Obiekty Poczty Głównej usytuowane są w obrębie ulic, które tworzą malowniczy kompleks w samym sercu Bydgoszczy. Aby lepiej zobrazować lokalizację, można wspomnieć o czterech głównych arteriach, które ograniczają ten teren.

Mówimy tu o ulicach: Jagiellońskiej, Pocztowej, Stary Port oraz F.K. Druckiego-Lubeckiego.

Warto dodać, że obszar ten znajduje się na północnym brzegu rzeki Brdy, co nadaje mu dodatkowy urok i znaczenie w kontekście miasta.

Historia

Okres staropolski

W Bydgoszczy, powstanie placówek poczty królewskiej datuje się na pierwszą połowę XVIII wieku. Dokumenty ordynacji pocztowych Generalnego Pocztamtu Koronnego z lat 1733, 1754 oraz 1766 potwierdzają te wydarzenia. W roku 1751, urząd pocztowy zlokalizowany był w kamienicy na rogu ulic Niedźwiedzia oraz Batorego. Pierwszym wyznacznym bydgoskim pocztmistrzem był Jakub Marshall. Zgodnie z informacjami, pocztamt bydgoski, najpóźniej w 1779 roku, po pojawieniu się poczty pruskiej po I rozbiorze, przeniósł się z ulicy Batorego do jednego z budynków przy ulicy Długiej.

Dalszy rozwój poczty w Bydgoszczy nastąpił wraz z przeniesieniem urzędów pocztowych blisko Starego Rynku, na drugi brzeg Brdy, gdzie znalazły się na terenach początkowo przynależących do kompleksu stajni królewskich oraz wojskowych koszar (dzisiejszy teren między ulicami Jagiellońską, Pocztową, Stary Port i Lubeckiego).

W miesiącu wrześniu 1773 roku rozpoczęto budować w tym miejscu koszary dla stacjonującego w mieście szwadronu 7 regimentu huzarów pod dowództwem gen. Pawła Józefa Małachowskiego. Na początku zbudowany został solidny jednopiętrowy budynek, który później został rozbudowany o kolejne piętra oraz inne budynki związane z funkcjonowaniem wojska. Od końca XVIII wieku, w miejscu dzisiejszych budynków pocztowych, istniała zwarta zabudowa, która tworzyła podkowiasty układ z dziedzińcem, obejmującym stajnie królewskie od strony ul. Jagiellońskiej i prostokątny budynek koszar od strony Brdy.

Pierwszy budynek pocztowy

Po zajęciu Bydgoszczy przez władze pruskie w 1815 roku, dawny kompleks stajni został przekształcony na potrzeby nowego królewsko-pruskiego Urzędu Dyrekcji Poczty. Nowy urząd pocztowy, o charakterze administracyjno-mieszkalnym, znajdował się w samym rogu ulic Jagiellońskiej oraz Druckiego-Lubeckiego, w budynku, który pierwotnie spełniał funkcje dla stajni królewskich. Choć obiekt ten nie posiadał jeszcze charakteru reprezentacyjnego, w zupełności wystarczał na potrzeby ówczesnej dyrekcji poczty.

Dawne pomieszczenia stajni, zlokalizowane w rogu ulic Jagiellońskiej i Pocztowej, zostały przeznaczone na stajnie dla koni pocztowych oraz wozownie, a budynek ten został rozebrany w 1896 roku. W latach 1815-1847 dyrektorem bocznym i organizatorem poczty w regionie bydgoskim był Gottfried Groschke, który w 1840 roku uzyskał tytuł Honorowego Obywatela Bydgoszczy. W okresie jego rządów personel bydgoskiego urzędu pocztowego podwoił swoją liczbę

Od połowy XIX wieku pod jego zarządem działały stacje pocztowe w obrębie okręgu, które obsługiwane były przez 145 pocztylionów, dysponujących łącznie ponad 400 końmi. Regularne połączenia pocztowe (dyliżanse oraz furgony) łączyły Bydgoszcz z takimi miastami jak Toruń, Gdańsk, Poznań, Inowrocław, Berlin i Królewiec.

Drugi budynek pocztowy

Wraz z powołaniem urzędu Wyższej Dyrekcji Poczty w Bydgoszczy, zdolność budynku przy Jagiellońskiej na zaspokojenie potrzeb rozszerzonej administracji stała się niewystarczająca. W związku z tym zaszła potrzeba wybudowania nowego obiektu, który mógłby pomieścić zarówno dyrekcję okręgu, jak i urzędów pocztowego i telegraficznego. Do końca lat 50. XIX wieku, na miejscu dawnych stajni i wozowni, powstał według projektu inspektora budowlanego Bannenschmidta, nowy, klasycystyczny budynek usytuowany u zbiegu ulic Jagiellońskiej oraz Pocztowej.

W roku 1859 poczta odstąpiła magistratowi teren, który dotychczas zajmowała, gdzie wkrótce zainaugurowany został Główny Urząd Podatkowy (niem. Hauptsteueramt). Nowy budynek poczty składał się z dwóch sekcji: bardziej masywnego korpusu z ulicy Jagiellońskiej oraz mniejszego skrzydła od strony ulicy Pocztowej. Styl architektoniczny nowego budynku miał charakter klasycystyczny i represyjny, z bardziej zróżnicowaną bryłą w porównaniu do pobliskiego budynku Rejencji (dzisiaj Urząd Wojewódzki). Ta siedziba pozostawała do dyspozycji bydgoskiej dyrekcji poczty aż do roku 1896, gdy została rozebrana.

Trzeci budynek pocztowy

Po 1871 roku, dzięki ulepszającej się kondycji finansowej Prus po wojnie francusko-pruskiej, władze przystąpiły do modernizacji instytucji poczty w każdym zakątku kraju, w tym również w Bydgoszczy. W tym okresie rozpoczęto oddzielanie urzędów pocztowych od dyrekcji. Dzięki temu postanowiono zbudować nowy obiekt przeznaczony dla urzędów pocztowego i telegraficznego, na obszarze położonym nad rzeką Brdą, na południe od budynku dyrekcji. Ten teren zarządzany był nadal przez administrację wojskową.

W latach 70-tych XIX wieku zlikwidowano istniejący wówczas budynek odwachu (Hauptwache), a inne obiekty (mieszkalne i szachulcowe remizy) zostały odebrane. W roku 1877 uzyskano zezwolenie na budowę w tym rejonie, a w 1879 teren zakupu wyniósł 14,3 tys. marek. Budowa nowego gmachu pocztowo-telegraficznego trwała od 1883 roku aż do 31 sierpnia 1885 roku, a całkowity koszt tej inwestycji oszacowano na 223,1 tys. marek.

Projekty oraz rysunki budynku powstały od 1879 roku, przy współpracy wielu architektów, w tym rządowego mistrza budowlanego Boettgera. Budynek zbudowano zgodnie z regułami narzuconymi przez pruski parlament w stylu neogotyku ceglanego, co uważano za pruski styl narodowy. Ukończony obiekt zachowany jest w swoim zasadniczym kształcie po dziś dzień. Uroczysta inauguracja nowego urzędowo-pocztowego miała miejsce 1 września 1885 roku.

Na piętrze znajdowały się wówczas sale dla aparatów telegraficznych, pokój telefoniczny, a także pomieszczenia z bateriami. Skrzydło od strony Starego Portu wykorzystywane było na mieszkania dla pracowników pocztowych. Wjazd na dziedziniec był zrealizowany zarówno przez ozdobną bramę wjazdową od strony Starego Portu, jak i ulicy Pocztowej, między starszym budynkiem dyrekcji a nowym urzędem pocztowym.

Czwarty budynek pocztowy

W następnych 10 latach po wybudowaniu trzeciego obiektu, pojawiła się potrzeba wzniesienia nowego gmachu całkowicie dedykowanego Cesarskiej Dyrekcji Poczty oraz stale rosnącej liczbie urzędów w regionie (poczty, telegrafu i telefonu) oraz rzeszy personelu. Na ten cel wykupiono tereny, które należały wcześniej do Urzędu Celnego (pierwszy budynek pocztowy) i rozpoczęto proces wyburzania klasycystycznego budynku dyrekcji (drugi budynek pocztowy).

W etapie projektowania nowego gmachu brali udział znani architekci, na czoło wysuwając się Kleinfeldt oraz L. Neumann, pochodzący z Królewca. Budowa nowego obiektu rozpoczęła się w 1896 roku, a inspekcję prac budowlanych przeprowadzał inspektor budowlany Wolff, z ramienia poczty nadzorował radcy pocztowi Dohring oraz Schwerkotting. Bryła nowego budynku została ukończona w 1899 roku, a finalizacja prac wykończeniowych nastąpiła w 1900 roku. Prace murarskie wykonywała przede wszystkim firma mistrza murarskiego Paula Bohma z Bydgoszczy, do których dołączyły również inne bydgoskie firmy, jak H. Bottcher (ślusarska) i H. Lange (szklarska).

Budynek został wzniesiony w stylu neogotyckim, nawiązując do poprzedników obiektów, związanych z pocztą i telegrafami w rejonie Starego Portu. Pierwotna lokalizacja wieży została zmieniona, przemieszczając ją na narożnik ulicy Jagiellońskiej i Pocztowej. Cały teren przedsięwzięcia obejmował konstrukcje ogrodowe, a między ulicami zbudowano dodatkową bramę do dziedzińca od strony ulicy Lubeckiego.

Z powodu późniejszych zmian w układzie wnętrz, przejazd z ulicy Pocztowej został zamurowany, a całe założenie budynków pocztowych zachowało się prawie w niezmienionym stanie od 1899 roku. Wciąż służy ono działalności pocztowej. Zachowane zostały także oryginalne okna oraz drzwi, masywne konstrukcje ramowe w korytarzach, sklepienia krzyżowe korytarzy i klatek schodowych, metalowe balustrady nawiązujące do motywów roślinnych, jak i niektóre ceramiczne posadzki. Wnętrza pomieszczeń w przeważającej części zostały przekształcone pod względem funkcjonalnym.

Architektura

Zespół budynków Poczty Głównej w Bydgoszczy wyróżnia się niepowtarzalnym stylem architektonicznym, osadzonym w tzw. pruskim stylu narodowym, który dominował w ostatnich latach XIX wieku. Styl ten był charakterystyczny dla nowych budynków municypalnych w Cesarstwie Niemieckim i stanowił swoiste połączenie północnoniemieckiego gotyku ceglanego oraz wpływów innych historycznych stylów architektonicznych, takich jak włoski i niemiecki neorenesans, neoromański styl, a także elementy Rundbogenstilu i Spitzbogenstilu, które nawiązywały do architektury romańskiej i bizantyńskiej.

Budynek starszy (skrzydło od ul. Stary Port)

Charakterystyka starszego budynku jest bardzo bogata. Został on zbudowany z czerwonej cegły, na dwóch piętrach z użytkowym poddaszem oraz piwnicą. Posiada dwa skrzydła: jedno z nich równolegle do rzeki Brdy, a drugie rozciąga się wzdłuż ulicy Pocztowej. Na tylnej elewacji znajduje się imponująca pięcioboczna wieża z klatką schodową.

Szereg detali architektonicznych, takich jak materiały wykorzystane do elewacji, dodaje budynkowi niepowtarzalnego charakteru. Elewacje, zbudowane z nieotynkowanych cegieł, są miejscami ozdobione zielonkawą lub bordową glazurą, co wzbogaca ich wygląd. Ozdobne detale podkreślają rytm fryzów, maswerków oraz geometryczne wzory, które ożywiają zryzalitowane płaszczyzny ścian. Warto zwrócić uwagę na wyjątkowe detale ceramiczne oraz starannie wykonane kute elementy zdobnicze.

Elewacje od strony ulicy Stary Port są zdobione prostokątnymi płycinami, w których umieszczone są okna w układzie bi- i triforyjnym. Ostre łuki okien posiadają dekoracyjne łuki odciążające, które wykonano z przemiennego układu czerwonych i glazurowanych cegieł. Ponadto, podziały poziome tworzą ceglane schodkowe gzymsy, które wieńczą całość.

Z kolei elewacje przy ulicy Pocztowej wyróżniają się masywnymi trójpodziałowymi oknami w parterze oraz biforycznymi na piętrze. Ozdobne portale narożne kończą się trójkątnymi szczytami, a w ściance narożnego szczytu znajduje się zegar, z ceramicznymi herbami poczty i telegrafu po obu stronach. Dach ozdabiają liczne lukarny, wykonane z profilowanych desek, które pokryte są dwuspadowymi pupami.

Choć z biegiem lat oraz w wyniku działań wojennych i nieodpowiednich przeróbek, część dekoracji zniknęła, to jednak wiele elementów pamięta początki budynku. Ciekawym akcentem jest fragment metalowej konstrukcji do montowania sieci kablowej, zakończony ozdobną sygnaturką z datą „1885”.

Budynek młodszy (skrzydło od ul. Jagiellońskiej)

Młodsza część budynku została zbudowana na planie „U” i charakteryzuje się masywnym korpusem od ul. Jagiellońskiej oraz dużą wieżą w północno-zachodnim narożniku. W porównaniu do starszego budynku, ten jest wyższy i większy. Połączenie z jednostką przy ul. Pocztowej następuje w połowie długości tej ulicy.

Obiekt ma trzy kondygnacje oraz użytkowe poddasze i piwnicę. Wyraźny ryzalit wznosi się w kierunku ul. Jagiellońskiej, podczas gdy drugi jest niższy, skierowany w stronę ulicy Pocztowej. Dach korpusu ma kształt dwuspadowy, natomiast ryzality posiadają dachy wielopołaciowe z lukarnami, co dodatkowo urozmaica bryłę budowli.

Elewacje budynku wzbogacają tzw. pozornie ryzalitowe płyciny, w których znajdują się różnorodne ostrołukowe okna. Dekoracja tych elewacji jest bardziej stonowana niż w przypadku starszego budynku, aczkolwiek wciąż zawiera powtarzające się motywy takie jak wimpergi, pinakle oraz różnorodne fryzy z czerwonych i zielonych cegieł.

Specjalną uwagę zwraca narożne wejście, które umieszczono w bogato zdobionym portalu. Ryzalit przechodzi w wysoką wieżę, której narożne filary zwieńczają iglice. Cała kompozycja wieży z dachem namiotowym robi niezwykłe wrażenie. Dodatkowo, pomiędzy budynkami łączącymi urząd i dyrekcję ustawiono krótki, piętrowy odcinek, który obejmuje nowe wejście oraz wjazd na dziedziniec.

---

Oceń: Poczta Główna w Bydgoszczy

---