Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

---

Historia archiwum

Na początku 1906 roku, w wyniku likwidacji pruskiej Komisji Generalnej dla Prowincji Poznańskiej i Prus Zachodnich w Bydgoszczy, która była instytucją powołaną w celu przeprowadzenia reformy rolnej w pruskich prowincjach takich jak Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie oraz Prowincja Poznańska, utworzono archiwum mające na celu przechowywanie akt tejże instytucji. W latach 1920–1923 archiwum to było podległe Urzędowi Ziemskiemu w Poznaniu, a od roku 1924 stało się oddziałem Archiwum Państwowego w Poznaniu.

W 1938 roku, w związku z przynależnością Bydgoszczy do województwa pomorskiego, archiwum przejęło jurysdykcję nad całym województwem. Jednakże, w 1939 roku, po wybuchu II wojny światowej, okupacyjne władze niemieckie zreorganizowały tę instytucję, przekształcając ją w oddział Archiwum Rzeszy w Gdańsku, które było odpowiedzialne za obszar rejencji bydgoskiej. W tym trudnym okresie do zasobu archiwalnego trafiły dokumenty pochodzące z przedwojennych polskich urzędów, w tym z Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego, Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego oraz Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej.

Po zakończeniu wojny, w latach 1945–1947, archiwum zostało ponownie podporządkowane archiwum w Poznaniu. Z kolei w 1947 roku uzyskało status samodzielnego Archiwum Państwowego, które było odpowiedzialne za województwo pomorskie, a od 1950 roku za województwo bydgoskie.

• 1918–1927: Mieczysław Białynia-Rzepecki,
• 1927–1939: Tadeusz Esman,
• 1945–1952: Tadeusz Esman,
• 1952–1953: Czesław Skopowski,
• 1953–1967: Józef Augustyn,
• 1967–1980: Franciszek Fedorowicz,
• 1980–1982: Anna Perlińska,
• 1982–2004: Janusz Kutta,
• 2005–nadal: Eugeniusz Borodij.

Zasoby archiwum

Zasoby archiwalne w bydgoskim archiwum są znaczne i mają długość ponad 10 km akt. Kolekcja ta obejmuje różnorodne dokumenty, w tym:

• deputacje Kamery Wojenno-Domenalnej w Bydgoszczy z lat 1772–1806,
• akta Departamentu Bydgoskiego z lat 1808–1815,
• materiały Rejencji w Bydgoszczy z okresów 1815–1919 oraz 1939–1945, a także Inowrocławia z lat 1939–1945,
• dokumenty Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu z lat 1920–1939 i w Bydgoszczy z lat 1945–1950,
• akty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z lat 1950–1973,
• archiwa administracji państwowej i samorządowej powiatów: Bydgoszcz (1809–1975), Chojnice (1772, 1816–1975), Sępólno (1920–1975), Szubin (1880–1975), Świecie (1777, 1808–1975), Tuchola (1773, 1873–1975) oraz Wyrzysk (1837–1975),
• materiały z miast północnej części dawnego województwa bydgoskiego, takich jak Bydgoszcz, Chojnice, Czersk, Fordon, Łobżenica, Miasteczko, Wyrzysk oraz Wysoka.

Jednym z najstarszych dokumentów przechowywanych w archiwum jest akt datowany na 18 czerwca 1179 roku, który dotyczy przejęcia opieki nad klasztorem benedyktynów w Mogilnie przez papieża Aleksandra III. W zbiorach kartograficznych, które liczą blisko 11 tysięcy jednostek, najstarszym dokumentem jest plan Bydgoszczy z 1774 roku, stworzony przez Juliusa Gretha.

Siedziba archiwum

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy znajduje się w eklektycznym budynku, który pierwotnie zbudowano jako obiekt administracyjno-mieszkalny dla stoczni Theodora i Adolfa Wulffów. Po zakończeniu działalności tej stoczni, historia tego miejsca nabrała nowego wymiaru, stając się siedzibą Komisji Generalnej dla Prowincji Poznańskiej oraz Prus Zachodnich w Bydgoszczy. Po jej likwidacji, w 1906 roku, obiekt przekształcono w archiwum dokumentów.

Na fasadzie budynku znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca postać Zygmunta Malewskiego, archiwisty działającego w latach 1875-1937. Po niemal 130 latach działalności w XIX-wiecznym obiekcie przy ul. Dworcowej, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy zdecydowało się na przeniesienie do nowoczesnego gmachu, który usytuowany jest przy ul. Karłowicza 17.

Miejsce to zostało zaprojektowane w sposób, który zapewnia doskonałe warunki pracy dla archiwistów oraz efektowne przechowywanie i udostępnianie bezcennych dokumentów historycznych. Proces budowy nowej siedziby rozpoczął się w 2021 roku, a 4 lipca 2022 roku miała miejsce ceremonia wmurowania kamienia węgielnego. Oficjalne otwarcie obiektu nastąpiło we wrześniu 2023 roku.

Czterokondygnacyjny budynek archiwum jest zaprojektowany w taki sposób, aby mógł pomieścić około 30 km bieżących akt. Obiekt wyróżnia się zastosowaniem innowacyjnych rozwiązań architektonicznych, technologicznych i informatycznych. Jego prostopadłościenna bryła utrzymana jest w neutralnej kolorystyce, a zewnętrzne ściany wykonano z wentylowanych płyt betonowych, które wzbogacone są o elementy graficzne oraz architektoniczne.

Wykorzystanie tej technologii pozwala na efektywne łamanie światła, co nie tylko ma znaczenie estetyczne, ale także zapobiega przegrzewaniu się pomieszczeń. Przyjęte rozwiązania odpowiadają standardom nowoczesnej architektury, nadając budynkowi cechy postmodernizmu oraz wyjątkowy charakter.

Magazyny archiwalne są wyposażone w nowoczesne systemy regałowe, a niektóre obszary spełniają wymagania klimatyczne do przechowywania dokumentów, które wymagają niższych temperatur. Dzięki zainstalowanej w budynku komorze fumigacyjnej, nowe materiały wprowadzane do Archiwum przechodzą proces dezynfekcji.

Bydgoska placówka nie tylko zapewnia odpowiednie warunki dla przechowywania dokumentów historycznych, ale również dba o komfort odwiedzających. Wielofunkcyjna sala z przeznaczeniem do lekcji archiwalnych, konferencji oraz innych wydarzeń pomieści nawet 50 osób.

Wiele terenów wokół archiwum zostało zagospodarowanych na tereny zielone; po lewej stronie budynku zbudowano ścieżkę edukacyjną, gdzie planowane jest prezentowanie wystaw dotyczących reprografii materiałów archiwalnych.

Nowa siedziba Archiwum w Bydgoszczy jest także w pełni przystosowana dla osób z niepełnosprawnościami, co obejmuje miejsca parkingowe, windy, ścieżki dotykowe oraz szereg innych udogodnień.

---

Oceń: Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

---