Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy

---

Położenie

Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy znajduje się na ulicyDworcowej 63, w obrębie Śródmieścia Bydgoszczy. Mieści się tuż przy brzegu rzeki Brdy, w odległości około 300 metrów od zabudowań dworca kolejowego Bydgoszcz Główna. Warto dodać, że do czasu zmiany numeracji tej nieruchomości, upływającej w okresie międzywojennym, budynek ten nosił wcześniejszy numer 28.

Historia

Dzieje Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy sięgają lat 1849-1853, kiedy to instytucja ta znajdowała się w kamienicy przy Nowym Rynku 8. W 1853 roku siedziba została przeniesiona do budynku dworcowego. Z biegiem lat, wraz z rozwojem sieci kolejowej, zwiększała się również liczba pracowników administracyjnych. Chociaż w 1861 roku zainwestowano w rozbudowę budynku poprzez dodanie masywnych skrzydeł, oraz praktycznie przeznaczono go na cele administracyjne w 1870 roku, pomieszczenia wciąż okazywały się niewystarczające. W związku z tym, wiele wydziałów było zmuszonych przenieść się do wynajmowanych lokali w mieście, a około 1880 roku zauważono potrzebę wynajęcia 11 takich domów.

W obliczu trudności z lokalizacją, zaczęto myśleć o budowie nowego obiektu. W 1880 roku pojawiły się propozycje dotyczące nowej lokalizacji, z których rozważano m.in. kwartał pomiędzy ulicami Dworcową, Unii Lubelskiej, Warszawską a Zygmunta Augusta, a także teren blisko ul. Królowej Jadwigi oraz przy ul. Gdańskiej sąsiadującej z hotelem Pod Orłem. Ostatecznie jednak w 1881 roku zakupiono działkę przy ul. Dworcowej, w odległości 20 metrów od rzeki i 300 metrów od dworca kolejowego. Projekt budowli powierzono berlińskiej firmie architektonicznej Gropius und Schmieden, a samym projektantem był Martin Philipp Gropius (1824-1880).

W 1885 roku, projekt nowego budynku został przedstawiony na obradach pruskiego parlamentu (Landtagu). Kosztorys wynosił około 2,5 miliona marek, co okazało się zbyt dużą kwotą (Ministerstwo Robót Publicznych mogło przeznaczyć jedynie 1,45 miliona marek), co zmusiło do zmiany planów inwestycyjnych. Po śmierci Gropiusa, zmiany w projekcie przejął krajowy inspektor budowlany H. Bergmann z zaleceniami głównego radcy budowlanego K. Schmeitzera. Pod budowę wyznaczono grunt przy ulicy Dworcowej 63, 20 metrów od rzeki Brdy.

Prace budowlane rozpoczęto latem 1886 roku, osiągając stan surowy pod koniec 1887 roku. Prace wykończeniowe były kontynuowane do połowy 1888. Nadzór nad budową sprawowali inspektor budowlany Bergmann oraz architekt Dahms, a instalacje wodno-kanalizacyjne oraz centralne ogrzewanie były pod kontrolą rządowego architekta Richtera. Wieże budynku zostały zwieńczone żelaznymi masztami, na których umieszczono miedziane kule. Wnętrza budynku ozdobiono bogatymi elementami architektonicznymi, odzwierciedlającymi wysoką rangę urzędów państwowych. Ostatecznie powstał okazały trzykondygnacyjny gmach z dwupoziomowym poddaszem, uznawany za jeden z najbardziej reprezentacyjnych budynków administracyjnych w Bydgoszczy.

Wkrótce po jego wybudowaniu, otoczenie budynku zostało wzbogacone o dodatkowy, mniejszy obiekt przy ul. Królowej Jadwigi oraz inne budynki gospodarcze, takie jak garaże i kotłownię z wysokim kominem. Całość miała odzwierciedlać pruski oficjalny styl architektury, nawiązując przy tym do rzadziej stosowanej estetyki manieryzmu w sztuce oficjalnej. W październiku 2013 roku budynek został przekazany Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu celem utworzenia wydziału stomatologii. Rada Miasta Bydgoszczy podjęła stosowną uchwałę w lutym 2013 roku. Koszty prac remontowych, przystosowujących budynek do celów uczelni, wyniosły około 30 mln zł. Wartość nieruchomości, posiadającej niemal osiem tysięcy metrów kwadratowych powierzchni, oszacowano w akcie notarialnym na 4,9 miliona zł. Z powierzchni przekazanej na cele uczelni wyłączono przychodnię oraz trzy lokale prywatne.

Niestety, na początku 2018 roku, w związku z rezygnacją CM UMK z planów utworzenia wydziału stomatologii, uczelnia zwróciła budynek miastu. Władze miejskie, po niepowodzeniach związanych z przekazaniem obiektu innym instytucjom (w tym Ministerstwu Obrony Narodowej, Ministerstwu Przedsiębiorczości i Technologii, Ministerstwu Sprawiedliwości, Państwowemu Gospodarstwu Wodnemu Wody Polskie, Archiwum Państwowemu, Wojewodzie Kujawsko-Pomorskiemu oraz Marszałkowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego), w 2022 roku wystawiły na sprzedaż posiadaną część budynku (około 76% obiektu), a jego nowym właścicielem została poznańska firma Pan Development.

Architektura

Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy został zrealizowany w stylu historyzmu, przybierając nieorenesansowe formy, które przywołują manieryzm niderlandzki. Jego układ wnętrz oraz kompozycja elewacji charakteryzują się symetrią, co podkreśla monumentalny i reprezentacyjny charakter całego obiektu. Gmach został zaprojektowany na bazie wydłużonego prostokąta o wymiarach 93,71 x 62,88 m, z czterema ryzalitami w skrzydłach oraz centralnym ryzalitem od frontu, a także trzema wewnętrznymi dziedzińcami, w tym dwoma większymi kwadratowymi (21,18 m na 21,18 m) oraz jednym mniejszym prostokątnym (14,00 m na 9,90 m).

Dach budynku jest wysoko osadzony, z zastosowaniem dwuspadowego pokrycia, natomiast ryzality zdobią dachu namiotowe z lukarnami. Główne wejście z przodu przykrywa dwie wieże, które wieńczą hełmy, poparte latarniami. Elewacja frontowa wyróżnia się detalami kamieniarskimi z piaskowca śląskiego oraz sztucznego kamienia, z bogato zdobionym portalem położonym na osi ryzalitu. W elewacjach wydobywa się czerwone i żółte cegły licowe.

Budynek dysponuje piwnicą oraz trzema kondygnacjami, a także przestronnym, dwupoziomowym poddaszem. Zostało zaprojektowanych 176 pokoi oraz sala prezydialna o wymiarach 14 x 8,9 m i wysokości 8,2 m, w której bogaty wystrój łączy motywy architektoniczne, malowidła i rzeźby wykonane przez Otto H. Trennerta. Materiały budowlane użyte do konstrukcji to głównie cegła łączona z zaprawą wapienno-cementową, a zewnętrzne powierzchnie budynku pokrywane są czerwoną cegłą licówką. Urozmaicenia na powierzchniach ścian zewnętrznych uzyskane są dzięki fryzom z żółtej cegły klinkierowej oraz zielonym, glazurowanym detalom, a naroża budynku, gzymsy, portale, ościeża i węgary wykonane zostały z piaskowca.

W zachowanych częściach obiektu można dostrzec oryginalne okna o zróżnicowanych formach, z najbardziej dekoracyjnymi oknami sali obrad, które przechodzą przez dwie kondygnacje. Wejścia do budynku są ujęte w bogato zdobione portale, a cegła i piaskowiec przy odwzorowaniu ścian sprowadzane były z Dolnego Śląska. Zachowana pierwotna stolarka okienna nawiązuje do stylu budynku i podkreśla jego wyjątkowy charakter.

Początkowo w obiekcie mieściły się liczne pomieszczenia, w tym w piwnicy dwa mieszkania dla woźnych, oddział druków oraz kontrola; na parterze – kasa główna, oddział techniczny, biuro taryfowe oraz biuro reklamacji; na I piętrze – wydział personalny, kancelaria, sekretariat, biblioteka oraz miejsca do kontroli i kalkulacji; a na II piętrze – izba planowania oraz różne biura techniczne, statystyczne i materiałowe. Wnętrze budynku, pomimo przemian, wciąż zachowuje niektóre pierwotne cechy, szczególnie w kwestii układu trójprzęsłowego holu i reprezentacyjnej klatki schodowej z oknami zdobionymi herbami z Gdańska i Poznania.

Reprezentacyjną funkcję wciąż pełni także obszerna sala posiedzeń, ozdobiona boazerią sięgającą do wysokości około dwóch metrów, która wieńczy zdobiony gzyms. Do sali prowadzą masywne portale, bogato zdobione konsolek, rautów oraz herm. W piwnicy, od strony rzeki, za stalowymi okiennicami zachował się system kolejowej łączności telefonicznej KATS (Kolejowa Automatyczna Telefoniczna Stacja) oraz dalekopisowej KADS; wcześniej funkcjonował tu również niemiecki system BASA.

---

Oceń: Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy

---