Ogród Botaniczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

---

Lokalizacja

„Obiekt, który obecnie znamy jako Ogród Botaniczny, zajmuje teren wcześniejszego ogrodu usytuowanego w samym sercu Bydgoszczy. Wymiary ogrodu wynoszą 80 na 240 metrów, a jego granice wyznaczają ulice: Chodkiewicza, Niemcewicza oraz Powstańców Wielkopolskich. Od strony wschodniej graniczy z nim główny kampus Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Misja

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy ma jasno określoną misję, która obejmuje nie tylko gromadzenie i uprawę różnych gatunków roślin, ale także ich eksponowanie. W szczególności zajmuje się wybranymi rodzajami roślin zielnych, drzew oraz krzewów, a także różnorodnymi fitocenozami, które są istotne dla nauki oraz dydaktyki.

Ogród ten jest również miejscem prowadzenia badań naukowych, które dotyczą wielu fascynujących tematów. Przykładowo, badane są mikoryzy wybranych gatunków drzew, co pozwala na lepsze poznanie ich interakcji z grzybami. Dodatkowo, uczeni zajmują się oceną zasobów naturalnych owadów zapylających, co ma kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

Warto również dodać, że ogród aktywnie uczestniczy w organizacji Bydgoskiego Festiwalu Nauki, gdzie można poznać tajniki badań i osiągnięć w dziedzinie botanik. Ogród Botaniczny to zatem miejsce, które łączy w sobie funkcje naukowe, edukacyjne i popularyzatorskie.

Historia

Arboretum w Bydgoszczy zostało otwarte 1 sierpnia 1930 roku, na podstawie terenu, który wcześniej był szkolnym ogródkiem botanicznym o powierzchni 0,71 ha i funkcjonowało jako Miejski Ogród Botaniczny. Projekt tego ogrodu stworzył dyrektor Zieleni Miejskiej, inżynier Marian Güntzel, który inspirował się ogrodem botanicznym w Poznaniu. Już w 1937 roku w arboretum rosły drzewa i krzewy dekoracyjne, które należały do 237 różnych gatunków oraz ich odmian.

Podczas II wojny światowej, niestety, struktura ogrodu uległa częściowemu zniszczeniu z powodu prac ziemnych związanych z obroną miasta. Po zakończeniu konfliktu, lokalne władze postanowiły przywrócić terenom ich pierwotny stan. 26 stycznia 1946 roku, na mocy uchwały Zarządu Miejskiego w Bydgoszczy, Ogród Botaniczny uzyskał status placówki naukowo-badawczej, stając się odrębną jednostką organizacyjną. W tym samym roku obszar ogrodu zwiększono do 2,5 ha, a willa wraz z budynkami gospodarczymi, które znajdowały się bezpośrednio przy „Botaniku” od strony ulicy Niemcewicza, stały się siedzibą zarządu ogrodu. Plany zakładały wówczas utworzenie Muzeum Przyrodniczego oraz pracowni przyrodniczych w tych budynkach.

W latach 1946-1951 dokonano znacznych zmian, porządkując teren, instalując nowe systemy techniczne oraz wznosząc budynki gospodarcze z nowoczesną szklarnią. Stopniowo wzbogacano drzewostan o nowe gatunki roślin, zarówno krajowych, jak i obcych.

W 1951 roku ogród przeszedł na własność Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, a do 1979 roku pełnił rolę Ogrodu Botanicznego. W latach 1967-1970 podlegał Zakładowi Biologii i Fizjologii Rozwoju Roślin IHAR, a od 1971 roku mieścił się w ramach Zakładu Centralnej Kolekcji Roślin. W tym okresie zmienił swoje oblicze z instytucji edukacyjnej i wypoczynkowej w instytucję naukowo-badawczą. Jego głównym celem stało się umożliwienie odwiedzającym zapoznania się z bogactwem świata roślin, zarówno rodzimego, jak i obcego pochodzenia.

Arboretum umożliwiało obserwację różnorodnych zjawisk biologicznych oraz morfologicznych, jak również specyfik flory łąk, lasów i torfowisk. Była również okazja, aby zobaczyć różnorodność gatunkową roślin w miejskich warunkach. Ogród gromadził aż 300 gatunków roślin, wydając corocznie „Katalog Nasion” oraz prowadząc wymianę materiału siewnego z innymi ogrodami botanicznymi w Polsce i za granicą.

O popularności Arboretum świadczyła duża liczba jego gości. Mieszkańcy Bydgoszczy chętnie spędzali w nim wolny czas, podziwiając ogrodowe rzeźby, takie jak cztery gracje oraz posągi przedstawiające dziewczynki symbolizujące cztery pory roku, autorstwa Bronisława Kłobuckiego. Obejrzeli również stałą ekspozycję kamiennych rzeźb, znaną jako „Potok Kamienny”, która została ofiarowana miastu przez artystę Stanisława Horno-Popławskiego. Te elementy, wkomponowane w bogaty świat roślin, nadawały ogrodowi niezwykle poetycki wygląd.

W 1977 roku zapadła decyzja o założeniu nowego ogrodu botanicznego w północno-wschodniej części Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku, co skutkowało przekształceniem „Botanika” w ogólnodostępny park miejski. Ta zmiana doprowadziła do zaginięcia wielu prac rzeźbiarskich, w tym dzieł prof. Horno-Popławskiego oraz zegara słonecznego.

W 1995 roku, dzięki staraniom mgr inż. Marka Wilcza – wojewódzkiego konserwatora przyrody, park otrzymał status kompleksowego pomnika przyrody jako arboretum. O jego statusie jako elementu zabytkowego zadecydowały unikatowe okazy flory krajowej i obcego pochodzenia. W 1999 roku ogród, w którym znajdowało się około 220 gatunków drzew i krzewów, został przekazany Uniwersytetowi Kazimierza Wielkiego, stając się pracownią dydaktyczno-naukową Zakładu Botaniki Instytutu Biologii i Ochrony Środowiska na Wydziale Nauk Przyrodniczych. Od tego momentu rozpoczęto proces stopniowej rewitalizacji ogrodu.

Od 2002 roku zmodernizowano staw oraz szereg elementów małej architektury, założono rozarium, utworzono wiejski ogródek dla owadów oraz kaktusowy zakątek, a także zamontowano 40 tablic edukacyjnych pod hasłem „Tajemnice ogrodu”. Od 2006 roku Uniwersytet Kazimierza Wielkiego zarządza ogrodem zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, stając się również członkiem Rady Ogrodów Botanicznych w Polsce.

Od 2010 roku w budynku byłej biblioteki znajduje się Galeria Arboretum, w której można podziwiać prace plastyczne oraz fotograficzne. Obowiązki kierownika Arboretum od 1999 roku pełniła Barbara Wilbrandt, a obecnie rolę pełnomocnika Dziekana Wydziału Nauk Biologicznych ds. Ogrodu Botanicznego UKW sprawuje Barbara Waldon-Rudzionek.

Charakterystyka

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy to niezwykłe miejsce, które obejmuje obszar podzielony na łagodne terasy z nachyleniem w kierunku południowym. W tym malowniczym otoczeniu można znaleźć około 600 gatunków drzew i krzewów oraz 700 gatunków roślin zielnych, obejmujących zarówno gatunki rodzime, jak i te przybyłe z różnych zakątków świata.

Ekspozycja ogrodu została starannie podzielona według różnych działów, co pozwala na lepsze zrozumienie różnorodności biologicznej. Wśród nich znajdują się działy z zakresu biologii roślin, ekologii, systematyki oraz roślin użytkowych, lekarskich i ozdobnych. Ogród dysponuje także arboretum oraz sad owocowy. W ramach przestrzeni ekologicznej można odkryć alpinarium, wydmę, step, solnisko, torfowisko oraz staw o powierzchni 50 m², co czyni to miejsce jeszcze bardziej interesującym.

Dodatkowo, w ogrodzie można podziwiać łuki kamienne oraz pergolę, które sprzyjają relaksowi w malowniczym otoczeniu. W narożnikach niewielkiego dziedzińca, który znajduje się w pobliżu, znajdują się imponujące kamienne rzeźby „Jesień” i „Zima”. Wykonane przez prof. Stanisława Radwańskiego z Gdańska, te 1,5-metrowe figury są częścią cyklu czterech posągów, które powróciły na swoje historyczne miejsce po długim czasie. Ich renowacja miała miejsce odpowiednio w połowie maja 2008 r. oraz 22 marca 2010 r., przy wsparciu Pomorskiej Spółki Gazownictwa.

Kolejnym interesującym elementem jest zrekonstruowany zegar słoneczny, który jest wierną repliką oryginalnego zegara z roku 1930, zaprojektowanego przez Ryszarda Lewandowskiego. Na południowym ogrodzeniu, w okolicy dawnych wejść, znajduje się również reliefowy plan Bydgoszczy z tego samego okresu. Został on stworzony z wykorzystaniem sztucznego kamienia przez Bronisława Kłobuckiego i ma na celu podkreślenie układu dolin rzecznych, wzgórz, zbiorników wodnych, ważniejszych dróg oraz zabudowy.

Warto również wspomnieć, że 18 września 2014 r. do ogrodu powróciła trzecia zrekonstruowana rzeźba – „Wiosna”, a 17 października 2015 r. czwarta – „Lato”, co czyni ten ogród nie tylko miejscem odpoczynku, ale i przechowalnią lokalnej historii oraz kultury.

Rewitalizacja

W ramach projektu rewitalizacji parku, który został uwzględniony w Programie Rozwoju Bydgoszczy na lata 2009–2014, planowane są istotne zmiany. Inwestycja przewiduje zarówno renowację, jak i rekonstrukcję kluczowych elementów infrastruktury technicznej, takich jak szklarnie, pergole oraz pozostałe obiekty, w tym zegar słoneczny, rzeźby, murki, bramki i ogrodzenia, baseny z roślinami wodnymi, relief Bydgoszczy, alpinarium i inne.

Rewitalizacja obejmie również sferę botaniczną, co wiąże się z przebudową drzewostanu oraz stworzeniem kolekcji roślin, które są rzadkie, zagrożone lub chronione w regionach Pomorza i Kujaw.

W 2018 roku, w ramach kolejnej edycji Gminnego Programu Rewitalizacji, planowano dodatkowe działania, takie jak montaż nowego oświetlenia oraz systemu monitoringu. W projekcie uwzględniono także dostosowanie ogrodu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. W związku z tym ścieżki edukacyjne miały zostać szersze, a nawierzchnie na placach i chodnikach wymienione.

Dodatkowo, budynki znajdujące się w obrębie ogrodu miały być poddane rozbudowie i adaptacji. W tym kontekście projekt przewidywał utworzenie parterowego obiektu na cele dydaktyczne i kulturalne, budynku nad stawem oraz dwóch wiat, które miały służyć zarówno celom dydaktycznym, jak i społecznym. Planowano również budowę pomostu na stawie.

Całkowity koszt inwestycji szacowano na kwotę 1.084.612 zł, przy czym miasto zamierzało przeznaczyć 625.268 zł ze środków Unii Europejskiej. Przetarg na stworzenie projektu rewitalizacji ogłoszono w maju 2019 roku. Niestety, z powodu braku finansowania, realizacja projektu została przesunięta na 2021 i kolejne lata.

W odpowiedzi na postulat społeczny dotyczący przedłużenia godzin otwarcia ogrodu, od 2018 roku miejsce to jest dostępne dla odwiedzających w godzinach 8.00 – 19.00, w dni wolne od pracy od godziny 10.00, z wyjątkiem okresu od listopada do wiosny.

Dendroflora

W 2010 roku zbiory drzew i krzewów, znane jako arboretum, obejmowały łącznie 660 gatunków oraz odmian roślin, co przyczyniło się do bogactwa bioróżnorodności. Wśród tych gatunków znalazły się przedstawiciele 65 rodzin oraz 161 rodzajów, a nawet trzynaście krzyżówek międzyrodzajowych. Można w nich wyodrębnić rośliny zarówno krajowe, jak i zagraniczne, a także gatunki chronione przez prawo oraz reliktowe. Do najliczniejszej grupy roślin należą różowate, reprezentowane przez 143 taksony, klony (26 taksonów), jałowce (24 taksony), brzozy (15 taksonów), a także trzmieliny (13 taksonów) i derenie (11 taksonów).

Reliktowe gatunki, które przetrwały do współczesnych czasów, obejmują:

• brzoza niska – relikt polodowcowy,
• miłorząb dwuklapowy – znany jako żywa skamieniałość,
• brzostownica japońska – relikt z trzeciorzędu japońskiego.

W ogrodzie można znaleźć także gatunki prawnie chronione, do których należą:

• kłokoczka południowa,
• rokitnik zwyczajny,
• jarząb szwedzki,
• kosodrzewina,
• cis pospolity oraz japoński,
• sosna limba,
• brzoza karłowata,
• wisienka stepowa,
• wawrzynek wilczełyko,
• barwinek pospolity.

Wśród roślin iglastych wyróżniają się:

• jodła kalifornijska,
• choina kanadyjska,
• daglezja,
• miłorząb,
• mamutowiec,
• mikrobiota,
• cedr,
• modrzewie, sosny, świerki oraz jodły, a także cyprysiki, żywotniki i jałowce.

Dodatkowo w ogrodzie możemy znaleźć inne rośliny zimozielone takie jak:

• bukszpan wieczniezielony,
• ciernisty ognik szkarłatny,
• jemioła pospolita.

Nie można również pominąć roślin o zwisłych formach, do których zaliczają się:

• wierzba płacząca,
• odmiany zwisłe morwy białej, jesionu wyniosłego oraz buka pospolitego.

Wśród roślin egzotycznych obecnych w ogrodzie możemy dostrzec:

• kłęk kanadyjski,
• topolę balsamiczną,
• kielichowiec wonny,
• grujecznik japoński,
• dąb bezszypułkowy o nieklapowanych liściach,
• oliwnik wąskolistny,
• wiązowiec zachodni,
• kasztan jadalny,
• bożodrzew gruczołowaty,
• surmia zwyczajna,
• ewodia koreańska,
• pigwa pospolita,
• magnolia pośrednia.

W zbiorach dendroflory z Dalekiego Wschodu znajdują się między innymi miłorząb dwuklapowy, metasekwoja chińska oraz sosna himalajska. Z kolei z Ameryki Północnej występują gatunki takie jak mamutowiec olbrzymi, jodła jednobarwna oraz żółtnica pomarańczowa. W przestrzeni ogrodowej na uwagę zasługują również europejskie gatunki z rodzajów jak klon, brzoza oraz dąb burgundzki, który rośnie w pobliżu głównego wejścia.

Rośliny wodne

Wodne zbiorowisko roślinne na terenie ogrodu botanicznego liczy ponad 100 taksonów, wzbogacając w ten sposób florę ogrodu.

Awifauna

W obrębie arboretum można podziwiać zróżnicowaną awifaunę, która przyciąga zarówno miłośników przyrody, jak i badaczy. Wśród ptaków, które można tam spotkać, wyróżniają się:

• jemiołuszka, dostrzegalna w stach licznych, nawet do 320 osobników, szczególnie w okresie zimowym,
• sikory, takie jak sosnówka, bogatka oraz modraszka,
• gołąb grzywacz,
• kowalik,
• krogulec, który także był obserwowany w tym obszarze.

---

Oceń: Ogród Botaniczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

---