Teresa Kujawa

---

Życiorys

Jej mężem był nazywany reformator polskiego baletu, Conrad Drzewiecki. Niestety, ich związek okazał się kruchy i szybko się rozpadł. Jak zauważa Stefan Drajewski, który jest biografem Drzewieckiego, „Nie uratował go nawet krótki pobyt Teresy Kujawy w Paryżu w tym samym zespole, w którym występował Conrad”.

Po tym trudnym okresie artystka nawiązała nowe relacje, związując się z Franciszkiem Knapikiem, który żył w latach 1945-2020. Był on także tancerzem oraz jej uczniem. Ich związek trwał przez wiele lat, aż do smutnego momentu śmierci Knapika, która miała miejsce 23 stycznia 2020 roku.

Wykształcenie

Teresa Kujawa była utalentowaną tancerką, która swoją edukację artystyczną rozpoczęła pod okiem Zofii Pflac-Dróbeckiej. To właśnie w prywatnej szkole baletowej w Toruniu kształtowała swoje umiejętności, co zaowocowało dalszymi krokami w jej karierze.

Później udała się do Poznania, gdzie ukończyła Technikum Kinematografii. Kształcenie kontynuowała jako ekstern w Państwowej Szkole Baletowej w Warszawie, co stanowiło istotny element jej artystycznego rozwoju. Dodatkowo, miała okazję doskonalić swoje umiejętności w renomowanych szkołach tańca w Paryżu w latach 1958-1960 oraz w prestiżowej szkole baletowej w Moskwie w roku 1963.

W toku swojej edukacji współpracowała z wieloma znakomitymi nauczycielami. Wśród nich szczególnie wyróżniała Stanisława Miszczyka, który był dla niej znaczącą postacią, a także Feliksa Parnella i Leona Wójcikowskiego, którzy wpłynęli na jej technikę i styl tańca.

Twórczość

Teresa Kujawa, znana jako „nestorka” oraz „legenda” polskiej sceny baletowej, zyskała uznanie przede wszystkim dzięki swojej twórczości choreograficznej. Swoje umiejętności artystyczne rozwijała w bliskiej współpracy z wybitnymi twórcami, takimi jak Aram Chaczaturian przy inscenizacji Spartakus w Operze Wrocławskiej oraz Conrad Drzewiecki w Polskim Teatrze Tańca i w Operze Poznańskiej. Uznawana jest za jedną z kluczowych postaci, które wprowadziły taniec modern do polskiej kultury. O swojej pasji zawodowej mówiła:

„Zawsze czułam potrzebę wypowiedzenia się przez taniec, przez ruch […]. Sądzę jednak, że gdyby moim przeznaczeniem było zostać pielęgniarką czy krawcową, tak samo zatraciłabym się w tych zawodach jak w sztuce tańca. Jako choreograf tworzę choreografię (…) mówiąc wprost, robię teatr i to nie dla siebie, ale dla innych.”

Kariera taneczna

Swoją karierę taneczną Kujawa rozpoczęła w 1949 roku, debiutując na scenie Teatru Dolnośląskiego we Wrocławiu w Słomkowym kapeluszu Eugène Labiche’a, który reżyserował Jerzy Walden. W tym samym roku wystąpiła jako Dziewczyna w Paw i dziewczyna Tadeusza Szeligowskiego w Operze Dolnośląskiej w choreografii Zygmunta Patkowskiego. W jej wykreowanych rolach znacznie się wyróżniają: Cyganka w Coppelii, Wróżka Carabosse w Śpiącej królewnie, Bernardą Albą w Domu Bernardy Alby oraz Łucja w Czarodziejskiej miłości.

Wybrane role

• Cyganka, Coppelia Léo Delibesa, choreografia Leon Wójcikowski, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1952,
• Baba, Noc na Łysej Górze Modesta Musorgskiego, choreografia Leon Wójcikowski, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1953,
• Łabędź, Jezioro łabędzie Piotra Czajkowskiego, choreografia Stanisław Miszczyk, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1953,
• Wróżka Carabosse, Śpiąca królewna Piotra Czajkowskiego, choreografia Jerzy Gogół, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1956,
• Łucja, Czarodziejska miłość, Manuel de Falla, choreografia Stefania Pokrzywińska,
• Apolonia, Porwanie, Tomasz Kiesewetter, reżyseria Danuta Baduszkowa, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1964,
• Młynarka, Trójkątny kapelusz, Manuel de Falla, choreografia Conrad Drzewiecki, Opera im. Stanisława Moniuszki, Poznań, 1965,
• Bernarda Alba, Dom Bernardy Alba, Joaquin Rodrigo, choreografia Conrad Drzewiecki.

Twórczość choreograficzna

Początki jej kariery choreograficznej datują się na lata 1958–1960, kiedy przebywała w Paryżu, gdzie dla Theatre d’Art du Ballet stworzyła balet do muzyki Małej suityWitolda Lutosławskiego. Po powrocie do Polski pełniła rolę choreografki w renomowanych teatrach, takich jak Teatr Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze oraz Teatrach Dramatycznych w Poznaniu (1961). W 1963 roku zrealizowała choreografie w Operze i Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku oraz Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie. W kolejnych latach jej taniec zagościł również w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, Teatrze Polskim w Poznaniu oraz Operze im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu. Dalsza współpraca obejmowała wiele instytucji w całym kraju: Kraków (Miejski Teatr Muzyczny – Opera i Operetka), Poznań, Wrocław, Toruń (Teatr im. Wilama Horzycy), Szczecin oraz Warszawę (Teatr Wielki).

Najważniejsze prace choreograficzne

Opera Wrocławska

• Rzeźby mistrza Piotra, Romuald Twardowski, 1971,
• Spartakus, Aram Chaczaturian, 21 maja 1972,
• Czar miłości, Manuel de Falla, 30 grudnia 1972,
• Noce w ogrodach Hiszpanii, Manuel de Falla, 30 grudnia 1972,
• Coppelia, Léo Delibes, 21 kwietnia 1977,
• Kopciuszek, Siergiej Prokofjew, 1978,
• Polonia, Ignacy Jan Paderewski, 1978,
• Ad libitum, Kazimierz Serocki, 1978,
• Miłość Orfeusza, Juliusz Łuciuk, 1980,
• Medea, Juliusz Łuciuk, 1980,
• Z chłopa król, Grażyna Bacewicz, 1980,
• Mandragora, Mity, Harnasie, Karol Szymanowski,
• Jezioro łabędzie, Piotr Czajkowski, 30 listopada 1991 (akt I i III),
• Trójkątny kapelusz, Manuel de Falla, 1991,
• Dziadek do orzechów, Piotr Czajkowski, 17 grudnia 1993,
• Kopciuszek, Siergiej Prokofjew, 19 marca 1999,
• Powracające fale, Mieczysław Karłowicz, 28 kwietnia 2001,
• IV Symfonia koncertująca, Karol Szymanowski, 28 kwietnia 2001,
• Exodus, Wojciech Kilar, 28 kwietnia 2001.

Polski Teatr Tańca

• Medea, Juliusz Łuciuk, 26 października 1975.

Teatr Wielki w Łodzi

• Czar miłości, Manuel de Falla, 10 kwietnia 1976,
• Medea, Juliusz Łuciuk, 20 czerwca 1982,
• Coppelia, Léo Delibes, 7 maja 1983.

Teatr Wielki w Warszawie

• Rzeźby mistrza Piotra, Romuald Twardowski, 29 września 1974,
• Mandragora, Mity, Harnasie, Karol Szymanowski, 16 października 1982,
• Yerma, Manuel de Falla, 12 maja 1984,
• Goya, Joaquin Rodrigo, Joaquin Turina, 12 maja 1984,
• Pan Twardowski, Ludomir Różycki, 7 lipca 1985,
• Arlekinada, Robert Schumann, 26 maja 1989.

Teatr Wielki w Poznaniu

• IV Symfonia koncertująca, Karol Szymanowski,
• Carmina burana, Carl Orff, 1987,
• Pelleas i Melizanda, Jean Sibelius, 15 maja 1988.

Teatr Muzyczny w Gdyni

• Czarodziejska miłość, Manuel de Falla, 11 czerwca 1978.

Opera Nova w Bydgoszczy

• Krótkie życie, Manuel de Falla, 3 kwietnia 1993.

Opera i Operetka w Szczecinie

• Coppelia, Léo Delibes, 7 marca 1998.

Reżyseria

Talent reżyserski Teresy Kujawy objawił się już w pierwszej inscenizacji baletu Spartakus Arama Chaczaturiana, którego premiera miała miejsce 21 maja 1972 roku w Operze Wrocławskiej. Ewa Kofin w swojej recenzji zauważyła:

„Brak doświadczenia spowodował tu pewne niedopatrzenia w układzie, szczodrze jednak zrekompensowane rozwiązaniami świadczącymi o inwencji twórczej, pomysłowości, guście i wyobraźni plastycznej choreografia (…). Układ potwierdził też czułe ucho T. Kujawy. Sprostała wszelkim komplikacjom rytmicznym partytury, zawsze znajdując pas zgodnie z pulsem i charakterem muzyki. Jako pedagog – doprowadziła tańczących do stadium wykonawczej swobody (…).”

Wybrane realizacje operowe

• Halka, Stanisław Moniuszko, Teatr Wielki w Łodzi, 19 stycznia 1985,
• Krótkie życie, Noce w ogrodach Hiszpanii, Manuel de Falla, Teatr Wielki w Poznaniu, 1985,
• Madame Butterfly, Giacomo Puccini, Teatr Wielki w Łodzi, 7 października 1989,
• Carmen, Georges Bizet, Opera i Operetka w Szczecinie, 16 października 1993,
• Baron cygański, Johann II Strauss, Opera i Operetka w Szczecinie, 31 marca 2000,
• Carmen, Georges Bizet, Opera Dolnośląska, Wrocław, 24 stycznia 2002.

Film i telewizja

Po raz pierwszy z kamerami współpracowała w 1964 roku, przy tworzeniu filmowej wersji Bolera Maurice Ravela dla wytwórni Mosfilm, gdzie miała zaszczyt współpracować z Leonidem Ławrowskim. Często pojawiała się również w Teatrze Telewizji, a w 1968 stworzyła choreografię do telewizyjnego spektaklu Szalona Julka w reżyserii Izabelli Cywińskiej. W 1972 roku zrealizowała Rzeźby mistrza Piotra Romualda Twardowskiego, a w 1978 choreografię do Medei Juliusza Łuciuka. W 1993 roku opracowała ruch w telewizyjnej inscenizacji Krakowiaków i Górali w reżyserii Krzysztofa Kolbergera.

W 1984 roku udzieliła również konsultacji choreograficznej do filmu fabularnego Kobieta w kapeluszu, który był dziełem Stanisława Różewicza, ponownie współpracując z nim przy Nocnym gościu w 1989 roku. Kujawa także występowała przed kamerami, m.in. w roli dwórki w filmie baletowym Pawana… (Pavane pour une infante de faule / Pawana na śmierć infantki), reżyseria Conrada Drzewieckiego z 1978 roku, oraz w Romanie i Magdzie Sylwestra Chęcińskiego, gdzie zagrała sąsiadkę Klimeckiego.

Nagrody i odznaczenia

Teresa Kujawa została uhonorowana licznymi nagrodami oraz odznaczeniami, które odzwierciedlają jej znaczący wkład w sztukę tańca oraz choreografii. Poniżej przedstawiamy niektóre z jej najważniejszych wyróżnień:

• 1953 – Srebrny Medal Międzynarodowego Konkursu Tańca w Bukareszcie (z Conradem Drzewieckim),
• 1982 – Nagroda Miasta Wrocławia,
• 1985 – Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki,
• 1986 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1998 – Terpsychora – Nagroda ZASP za osiągnięcia w dziedzinie choreografii i pedagogiki,
• 2007 – Nagroda Stowarzyszenia Autorów ZAiKS za całokształt twórczości w dziedzinie choreografii,
• 2007 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• 2016 – Złota Odznaka Towarzystwa Miłośników Wrocławia.

Odnośniki zewnętrzne

W zbiorach Archiwum Teatru Wielkiego w Warszawie można odnaleźć wiele materiałów multimedialnych dotyczących dorobku Teresy Kujawy. Zachęcamy do odwiedzenia witryny pod adresem: https://archiwum.teatrwielki.pl/baza/-/o/kujawa-teresa/169779/20181, aby odkryć bliżej jej artystyczne osiągnięcia.

Dodatkowe multimedialne treści związane z Teresą Kujawą czekają na zainteresowanych eksplorowaniem w Cyfrowym Muzeum Teatru Wielkiego w Łodzi. Aby zobaczyć te zasoby, można udać się na stronę: http://www.cyfrowemuzeum.operalodz.com/person/teresa-kujawa/.

Wyjątkowym momentem w karierze Teresy Kujawy była premiera spektaklu „Coppelia” w Operze w Szczecinie w 1988 roku. Wydarzenie to zorganizowano na cześć jubileuszu 50-lecia jej działalności artystycznej, co na zawsze pozostanie ważnym zapisem w jej bogatej karierze.

Niezastąpioną skarbnicą wiedzy na temat świata polskiego teatru jest Encyklopedia teatru polskiego, która zawiera obszerne informacje o Teresie Kujawie. Dostęp do tych zasobów oferuje nieocenioną perspektywę na jej artystyczną podróż.

Filmografia Teresy Kujawy oraz jej wkład w polski przemysł filmowy można również prześledzić za pośrednictwem Internetowej Bazy Filmu Polskiego. To tam jeszcze bardziej szczegółowo można przyjrzeć się jej wpływowi na rozwój sztuki filmowej w kraju.

---

Oceń: Teresa Kujawa

---